Պատերազմի ժամանակ հայրենիքի պաշտպան են, խաղաղության օրերին՝ բիզնեսմեն

Ճագարաբուծություն, մեղվաբուծություն, կաթնամթերքի, ըմպելիքների, կահույքի արտադրություն, հյուրատնային բիզնես, ֆոտո և վիդեո ծառայությունների մատուցում․․․ Տարբեր ոլորտներում հայրենիքի պաշտպանները դրամաշնորհներ ստացան ու իրենց սեփական բիզնեսները հիմնեցին Հայաստանի տարբեր մարզերում։ Sputnik Արմենիան զրուցել է տղաներից մի քանիսի հետ։

Կոտայքի մարզի Առինջ գյուղում ենք։ Տան դարպասից ներս ենք մտնում ու առաջինը բանը, որ տեսնում ենք` ճագարների վանդակներն են։ 21-ամյա Սամվել Առուստամյանի հոբբի-բիզնեսն է։ Մինչ պատերազմը հաշվապահություն, աուդիտ էր սովորում, ընդունվել էր Երևանի պետական տնտեսագիտական համալսարան ու զորակոչվել բանակ։ Ծառայում էր «Եղնիկներում», հրետանավոր էր։ Սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան, երբ ադրբեջանական հարձակումը սկսվեց, հերթապահ էր։

«Միանգամից մտածեցի՝ մյուսներն ի՞նչ են անում, քնա՞ծ են։ Ուզում էի արագ արթնացնել, որովհետև վտանգը շատ մեծ էր»,- հիշում է Սամվելը։

Վիրավորվեց 44-օրյա պատերազմի 44-րդ օրը՝ նոյեմբերի 9-ին։ Բեկորային վնասվածքներ էին ոտքերի, գլխի շրջանում։

«Մի պահ զգացողություն ունեցա, թե սա վերջն է։ Կանգնած ես` մեկ էլ մի վայրկյան հետո ամեն ինչ փոխվում է»։

Մի քանի վիրահատություններ է տարել, երկարատև վերականգնողական բուժում անցել։ Հիմա սովորում է, զուգահեռ աշխատում ու արդեն մի քանի ամիս է՝ սկսել է ճագարներ բազմացնել։ Ճագարաբուծությամբ զբաղվելու գաղափարն ու առաջարկը հայրիկինն էր։ Նախատեսում են անասնաշենք կառուցել ու բուծել 120 ճագար։ Հեռահար նպատակներն ավելի մեծ են՝ բիզնեսը մեծացնել, իրացնել ոչ միայն ճագարամիսը, այլև մորթին վերամշակել, կարճ ասած՝ զարգացնել ճագարաբուծությունը Հայաստանում։ Ասում է` ճագարների հետ աշխատելը միայն բիզնես չէ, թերապիա է։

Վերջերս շինշիլաներ է նվեր ստացել, հիմա հայրիկի հետ ուսումնասիրում են մորթու իրացման շուկան, որ, ինչու ոչ, ճագարաբուծությանը զուգահեռ նաև շինշիլաների բազմացմամբ զբաղվեն։

27-ամյա Սևադա Հովհաննիսյանն Արթիկի շրջանի Լեռնակերտ գյուղից է։ Դպրոցն ավարտելուց հետո անվճար հիմունքներով ընդունվեց Ագրարային համալսարան։ Բանակ պետք է մեկներ 2014-ին, սակայն տարկետում ստացավ։ Ագրոնոմի դիպլոմը ձեռքին 2018-ին բանակ զորակոչվեց։ Առաջին 6 ամիսն անցկացրեց Էջմիածնի զորամասում, 2019-ին տեղափոխվեց Արցախ՝ Հադրութ։ Լավ հիշում է պատերազմին նախորդող օրերը․ ընդհանուր լարվածությունը հուշում էր՝ մի բան է լինելու։ Վարանդա (Ֆիզուլի) զորավարժությունների էին գնացել, ժամանակից շուտ ու հապշտապ Հադրութ վերադարձրին։

«Գիշերն ասացին՝ լույսերն անջատած կպահեք, շորերով կքնեք։ Սթափվեցինք․․․ առավոտը սկսվեց...»,- հիշում է Սևադան։

Մարտական առաջադրանքով Սևադային ու մի քանի հոգու ուղարկեցին Ջրական (Ջաբրայիլ)։ Այնտեղ պատերազմի հենց առաջին օրը Սևադան ծանր վիրավորվեց։

Վարորդն էլ ծանր վիրավոր ստացած Սևադային բուժօգնության հասցրեց։ Բեկորային վնասվածքներ էր ստացել ամբողջ մարմնով մեկ։ Աշխատում էր միայն աջ ձեռքը, տեսնում էր ձախ աչքը։ Աջի տեսողությունը վերականգնել այդպես էլ չհաջողվեց, տեսնում է ընդամենը 5 տոկոսով։ Խոստովանում է՝ ֆիզիկական բոլոր ցավերը տանելի են, ընկճողը հոգեկան ցավն է։ Հաճախ մտովի վերադառնում է 2020 թվականի սեպտեմբերի 27, հիշում իրենց առաջադրանքի բոլոր մանրամասները։ Ինչը կարելի էր այլ անել, ինչ կարող էր անել, որ չարեց։ Մեծ դժվարությամբ Սևադան իր մեջ ուժ գտավ առաջ գնալու համար։ Ընտանիքին օգնելու համար սկսեց տարածքների վերանորոգման աշխատանքներով զբաղվել։ Հետո լսեց «Զինվորի տան» ծրագրի մասին՝ սեփական բիզնես հիմնել։ Ընկերների օգնությամբ բիզնես ծրագիր գրեց, դիմեց ու ընտրվեց։

Տրամադրված գումարով ձեռքբերեցին մի քանի կով, կթելու սարք ու սկսեցին պանրի արտադրություն։ Այս պահին դեռ երկու տեսակի պանիր են արտադրում՝ ոչ մեծ քանակի, գյուղում են վաճառում, բավարարում է ընտանիքի կարիքները։ Պատրաստվում են ավելացնել կաթնատու կովերի թիվը, հետևաբար կաթի ու պանրի ծավալները և վաճառքի աշխարհագրությունն էլ ընդլայնել։ Սևադան ասում է՝ այս ծրագիրը շատ բանով օգնեց, ոչ միայն հոգսերը թեթևացրեց, այլև հոգեբանորեն աջակցեց։ Երազանքներից մեկն էր ագրոնոմի մասնագիտություն ձեռք բերելը, հիմա սովորում է, որովհետև նպատակ ունի ջերմատնային գործով զբաղվել։ Փոքրիկ բիզնեսի ոգևորությունը հնարավորություն տվեց նաև մեծ երազանքների մասին մտածել։

Ի տարբերություն նախորդ երկու հերոսների՝ 62-ամյա Մարտիկ Խաչատրյանի կռիվն 90-ականներին է սկսվել։ Դրամաշնորհային այս ծրագիրը հնարավորություն տվեց նաև նրան սեփական փոքրիկ բիզնեսը հիմնել՝ Գեղարքունիքի մարզի Լճափ գյուղում իրենց տան հարևանությամբ մեղվաբուծությամբ զբաղվել։ Քանի որ պարոն Մարտիկի առողջությունը թույլ չի տալիս, այսպես ասած, գլխավոր դերում կինն է՝ տիկին Վարդուշը։

Մինչ մեղուների հետ «հանդիպման» համար հատուկ հանդերձանք եմ հագնում, տիկին Վարդուշը հիշողությամբ 90-ականներ է գնում, պատմում իրենց կարմիր Նիվայի մասին, որով Արցախյան շարժման համար անհրաժեշտ իրեր էին տանում-բերում, հիշում է ամուսնու վարսավիրանոցը, որն էլ շտաբ դարձավ։ Պարոն Մարտիկը Գեղարքունիքի ջոկատի կազմում Արցախ մեկնեց 95-ին։ 2005-ից պայմանագրային ծառայության անցավ Օմարի լեռնաշղթայում որպես դիպուկահար։

«Ասում էր՝ էնքան բարձր էր մեր տեղը, որ ամպերը ոտքերիս տակ էին»,- պատմում է տիկին Վարդուշը։

7 տարվա ծառայությունից հետո հենց դիրքերում ուղեղի կաթված ստացավ։ Հոսպիտալ հասցրեցին ծայրահեղ ծանր վիճակում։ Կյանքը հրաշքով հաջողվեց փրկել, բայց հետո տարիների վերականգնողական բուժում էր պետք։ Տիկին Վարդուշը բժշկի խոսքերն է հիշում. «8 ամսական երեխա եմ ձեզ տալիս»։

Պարոն Մարտիկն անգամ խոսել չէր կարողանում, մոռացել էր բառերը, զրոյից սկսեցին սովորել։ Այսքան տարի անց էլ խոսքն ամբողջովին վերականգնված չէ։ Բայց փառք են տալիս Աստծուն, որովհետև այն, ինչ հիմա կա, իրական հրաշք է։

44-օրյա պատերազմի օրերին, չնայած չվերականգնված առողջությանը, պարոն Մարտիկը շտապեց զինկոմիսարիատ։ Տանը նստել չէր կարող, ամոթ էր համարում, երբ 18-19 տարեկանները կենաց-մահու կռիվ էին տալիս։ Պարոն Մարտիկին այդպես էլ չկանչեցին, ասում է՝ ավտոմատի կռիվ չէր, երևի դրա համար իր կարիքը չունեցան։ Անցյալ տարի իմացան դրամաշնորհի մասին, որոշեցին փորձել։ Մտածեցին՝ ճիշտը մեղվաբուծությունը կլինի։ Մեղուները նաև կնպաստեն ծառերի փոշոտմանը, այգու բերքն ավելի առատ կլինի։ Դիմեցին ու շահեցին։

Այդպես էլ տիկին Վարդուշը սովորեց մեղվաբուծության նուրբ արվեստը, մեղուների մասին խոսում է սիրով ու գորովանքով։ Մեղրաքամի սարքն էլ են գնել, սպասում են օգոստոսին, երբ առաջին բերքն են ստանալու։ Ամուսիններով պայմանավորվել են՝ առաջին բերքը տանելու են Զինվորի տուն ու հայրենիքի պաշտպաններին հյուրասիրեն։ Տիկին Վարդուշն իր մյուս մեծ նպատակն էլ է բացահայտում։ Մեղվափեթակներն ավելացնելու է, որ ամեն տարի կարողանան նաև զինվորներին մեկ-երկու մեղվաընտանիք նվիրել, որ նրանք էլ այս քաղցր և օգտակար գործով զբաղվեն։

«Դրամաշնորհներ՝ վիրավորում ստացած զինվորներին» ծրագրից արդեն 40 հայրենիքի պաշտպան է օգտվել։ Շատերի համար սա սոցիալական կայունության հիմք է դարձել` բիզնեսը զարգացնելու և մեծացնելու հեռանկարով։