Այսպես ավարտվեց Նախիջևանի ինքնավարությունը

Խոսքն, իհարկե, տրանսպորտային հաղորդակցության վերականգնման մասին չէ, այդ հարցը դեռ հայտնի չէ, թե երբ ու ինչպես կլուծվի։ Խոսքը դեռ Սովետի ժամանակներից գոյություն ունեցած ինքնավարության փաստացի վերացման մասին է։ Իլհամ Ալիևը դա վաղուց կաներ, եթե չլիներ մի զսպող հանգամանք՝ հայրը ոչ միայն ծնունդով Նախիջևանից էր, այլև ընտանեկան-ազգակցական կապեր ուներ Վասիֆ Թալիբովի հետ, որը մինչև վերջերս ղեկավարում էր Նախիջևանը։ Այն էլ ինչպես էր ղեկավարում։

Այդ մարդը նույնիսկ հրապարակել էր այն երեսուն գրքերի ցանկը, որոնք պարտադիր պետք է կարդար Նախիջևանի յուրաքանչյուր բնակիչ։ Բավական տարօրինակ ցուցակ է՝ Հեյդար Ալիևի 2001 թվականի ամանորյա ելույթից մինչև Անտուան Սենթ-Էքզյուպերիի «Փոքրիկ իշխանը», Աբրահամ Լինքոլնի՝ որդու ուսուցչին հասցեագրված նամակից մինչև Նիկոլո Մաքիավելիի «Տիրակալը», Նիզամիի ասույթներից մինչև Էռնեստ Հեմինգուեյի «Ծերունին և ծովը»։ Նույնիսկ Բաքվում էին հեգնանքով վերաբերվում այս նախաձեռնությանը։

Քաղաքագետ Արիֆ Յունուսովն, օրինակ, հարց է տվել. «Հետաքրքիր է, իսկ ինքը՝ Թալիբովը, այդ գրքերը կարդացե՞լ է։ Խիստ կասկածում եմ»։ Շատերը փաստում են, որ Թալիբովը երբեք բարձր կրթական մակարդակով աչքի չի ընկել, և հիշեցնում են, որ մի անգամ ամբիոնից կարդալով իր ելույթի տեքստը, «քսանմեկերորդ դար» բառերը այսպես է արտասանել՝ «իքս իքս մեկ դար»։ Երևի հասկանում եք՝ «քսանմեկերորդը» հռոմեական թվերով էր գրված։

Հանուն ճշմարտության փաստենք, որ նրա օրոք Նախիջևանն առանձնանում էր յուրահատուկ մաքրությամբ։ Բայց ոչ այն պատճառով, որ նախիջևանցիները արտակարգ մաքրասեր են։ Ուղղակի Թալիբովը պարբերաբար շաբաթօրյակներ էր կազմակերպում և անձամբ հետևում էր, որ բոլոր պետական հիմնարկների աշխատողներն անպայման մասնակցեն դրանց։ Այդ ղեկավարի ցուցումով վերականգնվել է նաև «Նոյի դամբարանը»։ Այո′, պարզվում է, որ Նոյը թաղված է հենց Նախիջևանում, որտեղ հայերն ընդհանրապես երբեք չեն ապրել։ Քանզի Թալիբովի այս պնդումը հակասում էր փաստերին, նա 2005 թվականին հրահանգեց լրիվ ոչնչացնել Ջուղայի հայկական գերեզմանատան միջնադարյան խաչքարերը։ Մինչդեռ հայկական Ջուղայի պատմությանն անդրադարձել է հենց ադրբեջանցի գրող Աքրամ Այլիսլին, որի «Քարե երազներ» գիրքը, բնականաբար, արգելված է Ադրբեջանում։

Թե ինչու են արմատական փոփոխությունները Նախիջևանում կատարվում հենց հիմա, միանգամայն հասկանալի է։ Բաքուն արդեն երկար ժամանակ է, ինչ ձգտում է ցանկացած գնով, այսպես կոչված, «միջանցք» բացել Հայաստանի տարածքով։ Շատերը համոզված են, որ հենց դրանով է պայմանավորված նաև Լաչինի ճանապարհի շարունակվող արգելափակումը։ Այնինչ, որոշ վերլուծաբաններ պնդում են՝ իրականում հարաբերական մեկուսացումը շատ էլ շահեկան էր Նախիջևանի ղեկավարների համար։ Ինչպես գիտեք, հենց Նախիջևանն է Ադրբեջանի այն միակ վայրը, որտեղ գոյություն ունի սահման Թուրքիայի հետ։ Եվ ինքնավարության ղեկավարությունը դրանից լիուբոլ օգտվում էր։ Մաքսակետ էր տեղադրել, որն անվերահսկելի էր և Բաքվին գրեթե չէր ենթարկվում։ Այսինքն, ինչ ապրանք ուզում ես բեր, ինչ չափի մաքսատուրք ուզում ես սահմանիր, որքան ուզում ես գրպաններդ լցրու, միևնույն է, Բաքուն ձայն չի հանի։

Եվ բոլորովին պատահական չէ, որ Նախիջևանի այսպես ասած «միացումը» Ադրբեջանին մի քանի օր առաջ սկսվեց հենց Նախիջևանի մաքսային պետական կոմիտեի լուծարումից։ Ձերբակալվեց նրա ղեկավարներից մեկը՝ ավելի քան 70 միլիոն դոլարի հափշտակության մեղադրանքով։ Մեկուսարանում հայտնվեց նաև ինքնավար հանրապետության ֆինանսների նախարարը, որին մեղադրում են մոտ 80 միլիոն դոլար յուրացնելու մեջ։ Եվ վերջապես պաշտոնից ազատվեց Վասիֆ Թալիբովը։ Պաշտոնապես հաղորդվեց, որ ինքն է հրաժարական տվել՝ առողջական վիճակի պատճառով, բայց իրավապաշտպանները վաղուց էին պնդում, որ անօրինական գումարների առյուծի բաժինը հենց ինքն էր ստանում, այլապես անհասկանալի է, թե ինչպես են նրա որդիները առաջնակարգ հյուրանոցներ ձեռք բերել Բաթումիում և Դուբայում։

Եվ վերջապես՝ Ադրբեջանի ու Նախիջևանի այսպես ասած «վերամիավորման» գործընթացի եզրափակիչ արարը. երեկ՝ հինգշաբթի օրը, Իլհամ Ալիևի հրամանագրով ստեղծվեց Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունում Ադրբեջանի նախագահի ներկայացուցչություն, և միանգամից էլ լիազոր ներկայացուցչի նորաստեղծ պաշտոնին նշանակվեց Ֆուադ Նաջաֆլին, որի հետ այսուհետ պետք է համաձայնեցնեն իրենց գործունեությունը Նախիջևանի գործադիր իշխանության անխտիր բոլոր կենտրոնական և տեղական մարմինները։ Այսպես ավարտվեց Նախիջևանի ինքնավարությունը։