Կողքից ամեն ինչ շատ հեշտ էր թվում. Անդրեասյանն ամփոփում է պաշտոնավարման 100 օրը

–Ինձ թվում էր` Մարդու իրավունքների պաշտպան աշխատելն է շատ ծանր, բայց հավատացեք` նախարար աշխատելը մի քանի անգամ ավելի ծանր է։ Այս առիթն օգտագործելով`ուզում եմ ասել, որ 100 օրը բարդություններով ու խնդիրներով է անցել։ Հիմա երևի Ձեզ հետ եմ ունենալու հնարավորություն հասկանալ, թե ինչ տեղի ունեցավ ինձ հետ այս օրերին, ինչը հասկացա և ինչը մնաց որպես ծրագիր, երազանք իրականացնելու համար։ Իրականում տեղի էր ունենում գույքագրում։ 100 օրվա ընթացքում ավելի շատ փորձում էի հասկանալ, թե ինչ է պետք անել, որտեղ են խնդիրները, ինչ են կամեցել անել իմ թիմակիցները, ովքեր նախարարությունում եղել են ինձանից առաջ, բայց ինչ–ինչ պատճառներով դրանք չեն ստացվել։ Իրենց հետ փորձում էինք գտնել նոր լուծումներ չստացված խնդիրներին։ Կողքից ամեն ինչ շատ հեշտ է թվում, ինձ էլ է հեշտ թվացել, նույնիսկ երբ պետական պաշտոն եմ զբաղեցրել որպես օմբուդսման։

Վերջերս օմբուդսմանը հայտարարություն արեց դատապարտյալների հիվանդանոցի ծանր վիճակի, վատ պայմանների մասին, և ես հիշեցի, որ այդ հայտարարությունը նման էր իմ նախկին հայտարարություններին, երբ ես խրոխտ ձևով քննադատում էի նախկին նախարարներին խնդիրների համար։ Երբ օմբուդսմանն արեց այդ հայտարարությունը, մտածեցի ու հասկացա, թե ինչ են զգացել նախարարները, որոնց ես եմ քննադատել, որովհետև կան կուտակված խնդիրներ, և դու իրապես փորձում ես շատ բաներ անել լավ կամ ավելի լավացնես, բայց ո՛չ ռեսուրսը, ո՛չ ժամանակը չի հերիքում։ Այդ իմաստով շատ ավելի ծանր է այս պատասխանատվությունը, քան այն, ինչ ունեցել եմ նախկինում։

–ՔԿՀ-ներում շատ մեծ խնդիրեր կան, ես միայն նշեցի դատապարտյալների հիվանդանոցի մասին։ Ունենք ՔԿՀ–ներ, որտեղ նույնիսկ աշխատողներին այնտեղ գտնվելու համար ես ինձ վատ եմ զգում որպես արդեն նախարար, էլ չեմ խոսում հենց կալանավորների կամ դատապարտյալների մասին։ Մենք ունենք նաև Դատական ակտերի հարկադիր ծառայություն, որտեղ խնդիրները նույնպես բազմաթիվ են։ Լավ բաներ էլ շատ են արվել, բայց մենք ճանապարհի կեսին ենք, և դեռ խնդիրներ կան։ Օրինակ` Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման ոլորտում արել ենք մեծ բարեփոխումներ, բայց դա դեռ սկիզբն է, այնտեղ պետք է կրճատումներ լինեն ՏԻՄ հաստիքներից և որոշակի բաներ պետք է տեղափոխվեն նախարարության հաստիքներից։

Ստեղծվել է ծառայություն, երբ մարդիկ շփվում են առաջին պատուհանի հետ, այլ ոչ թե մարդկանց հետ, որոնք որոշումներ են կայացնում։ Լավ փոփոխություններ են եղել կոռուպցիան նվազեցնելու համար, բայց դրանք բոլորը ճանապարհին են։ Եթե բարեփոխումը սկսվել է, բայց չի ավարտվել, ուրեմն խնդիր կա հակակոռուպցիոն ոլորտում, հակակոռուպցիոն կոմիտեն նոր է ձևավորվում, ամեն օր մենք այդ աշխատանքների մեջ ենք։ Հակակոռուպցիոն դատարանները դեռ չեն ձևավորվել, շենք–շինություններից սկսած մինչև դատարանների կազմը համալրելու ուղղությամբ աշխատանքներ են կատարվում։ Աջակցում ենք Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովին, նոր կառույց է` երիտասարդ, արդեն լավ ձեռքբերումներ ունեն, բայց այնտեղ էլ կան հսկայական խնդիրներ։

Թվայնացման մեծ աշխատանքներ ունենք անելու, ամբողջ դատաիրավական համակարգը պետք է դառնա թվային, որ մեր քաղաքացիները կարողանան օնյալն մտնել ցանկացած պետական մարմին, որ պետության հետ շփումը ոչ թե դառնա տառապանք, այլ հանգիստ իրադարձություն ։ Ես թվարկեցի մեր աշխատանքների ու պրոբլեմների ընդամենը 20-25 տոկոսը։ Իսկապես շատ մեծ ոլորտ է, մարդիկ ամեն օր սպասում են արդարություն արդարադատության նախարարությունից և կառավարության մյուս օղակներից, բայց այդ ամբողջը միանգամից տալը իսկապես ծանր է։ 100 օրվա ընթացքում նոր եմ հասկանում, թե ինչ ծանր բեռ է դրված բոլոր գերատեսչությունների վրա, այդ թվում արդարադատության նախարարության։

–Ճիշտն ասած` կա այդպիսի բան։ Իմ կյանքի մեծ մասն անցկացրել եմ մասնավոր հատվածում, բիզնեսում և փորձում եմ իհարկե բիզնեսի տրամաբանությունը մի քիչ բերել պետական կառավարման ոլորտ։ Բիզնեսում ամեն ինչ ավելի օպերատիվ է, արագ, ամեն ինչ ավելի ռացիոնալ է, ավելի խնայող է, որովհետև մասնավոր գումար է, մասնավոր ծախս է։ Ուղղակի պետական համակարգը նաև պաշտպանվելու կարիք ունի։ Դա որևէ իշխանության խնդիրը չէ, ինքնին բյուրոկրատիան ստեղծված է նրա համար, որ գործընթացներով դու այդ մեծ համակարգը պաշտպանես ցանկացած սխալ անհատական միջամտությունից։ Եթե ես ուզում եմ մի լավ բան անել, միևնույն է, պիտի անցնեմ բավական երկար բյուրոկրատական ճանապարհներով և դրանք դրված են օրենքների հիմքում։

Հաճախ մտածում եմ` ինչպես կարելի է շատ արագ և շուտ անել ինչ–որ բան` բայց նաև չխախտելով օրենքի պահանջը` սկսած գնումների գործընթացից, որ օրինակ հսկայական մրցույթներ են դրված, դու ամեն ինչ պետք է դանդաղ անես։ Փորձագետ բերելու համար մասնավոր հատվածում ինձանից կպահանջվեր ամենաշատը երեք օր, իսկ այստեղ գործընթացը կարող է տևել երկու ամիս, որպեսզի կարողանամ նորմալ փորձագետ բերել և ներգրավել մեր ծանր աշխատանքներում։ Այդ իմաստով է պետական համակարգը դժվարությամբ է ընդունում նորեկներին։ Ես իհարկե եղել եմ պետական համակարգում, բայց ոչ թե միջից, այլ կողքից։ Որպես օմբուդսման դու չես միջամտում այդ գործընթացներին, ուղղակի նստած հետևում ես, թե ինչպես է աշխատում պետությունը և քննադատում ես, երբ կան խնդիրներ։

–Ծանրն այն էր, որ լուրջ չէին այդ քննադատությունները։ Եթե 100 օրվա ընթացքում անգամ ուզենայի ինչ–որ վատ բան անել մեր երկրի ու ժողովրդի համար, ապա չէի հասցնի, բայց հաճախ այնպիսի քննադատություններ ու հարձակումներ եղան, որոնք սկսեցին տխրեցնել հանրության քննարկման մակարդակի իմաստով։ Օրինակ` ԱԺ–ում պատգամավորների, այնուհետև լրագրողների հետ երկար, քառասուն րոպեանոց հարցուպատասխանի ժամանակ մի փոքր լեզվական վրիպակ եղավ, երբ ասացի, որ երազում եմ այնպիսի բանտ ստեղծենք, որ այնտեղ լինելը լավ լինի, բայց սխալմամբ ընտրել էի օրհնություն բառը։ Այնպես մեկնաբանվեց, որ ուզում եմ բանտ ստեղծվի, որ մարդիկ երազեն իրենց տնից գնալ ու բանտ նստել։

Ասելիքս այլ էր, նկատի ունի` եթե բանտում ես, գոնե այդպիսի բանտում լինես։ Այս մի փոքրիկ վրիպակը մեծ քննադատությունների արժանացավ։ Մեկ այլ դեպք. լրագրողներից մեկի հետ շփման ժամանակ նա անընդհատ հարցնում էր, թե ինչու վեթինգը շուտ չեք անում, անմիջապես չեք անում, ես էլ փորձում էի բացատրել, որ կան օրենսդրական խնդիրներ, Սահմանադրության պահանջներ, որոնք դու չես կարող մի ժամում, մի օրում, թեկուզ մի տարում լուծես, ինչպես ժողովուրդն է պահանջում։ Բնականաբար, որպես սարկազմ, ասացի, որ կա օրենք, և ամբողջ լրատվադաշտը մի քանի օր քննարկում էր, թե ինչպես արդարադատության նախարարը կարող է տխրել, որ օրենքներ կան։

Դա թերևս իմ քաղաքական անփորձությունից է, որ ես հաճախ մտածում եմ ասել միտքը, այն կարևոր մեսիջը, որը դրված է և տեղ–տեղ չեմ հետևում լեզվական վրիպակներին ։ Այլ մեծ քննադատություն երևի թե եղել է նաև իմ քաղաքական կուսակցություն մտնելու առիթով, նաև վարչապետի լուսանկարի թեմայով, բայց դրանք լուրջ քննադատություն չեմ համարում, ինչն ինձ ուրախացնում է, այսինքն` նշանակում է, որ դեռ առիթ չեմ տվել ավելի լուրջ քննադատություններով ինձ դատափետելու։

–Դեռ չեմ ստացել։ Իմիջիայլոց, դրա մասով էլ կային որոշակի հեգնական գրառումներ, թե դիմել է, չեն ստորագրել։ Իհարկե, պետք է դիմես, եթե ուզում ես մտնել ինչ-որ կուսակցություն, ինչ–որ կառույց։ Այնտեղ էլ կան գործընթացներ, ենթադրում եմ` վարչությունը պետք է հավաքվի, որոշում կայացնի ամեն մի դիմումատուի հետ կապված, կապ չունի` դու ինժեներ ես, նախարար ես, ուսուցիչ ես։

–Մենք արեցինք մեծ համաժողով, որին ներկա էին տասնյակ գիտնականներ, փաստաբաններ, մասնագետներ, հասարակական կազմակերպության ներկայացուցիչներ։ Գրեթե բոլորը, ովքեր հասկանում են վեթինգից, այնտեղ նստած էին։ Այդ քննարկումների ժամանակ ցանկացել ենք հասկանալ, թե ինչ ճանապարհներ կան վեթինգի, ներկայիս Սահմանադրությունը ինչն է արգելում, ինչն է թույլ տալիս։ Մենք հասկացանք, որ կա վեթինգ իրականացնելու երեք ճանապարհ, որոնցից երկուսը կարող ենք անել մինչև Սահմանադրության փոփոխությունը, հենց հիմա, իսկ երրորդը պետք է արվի սահմանադրական փոփոխություններից հետո։ Եթե խոսում ենք այդ մեծ վեթինգի մասին, ապա նկատի չունեմ, որ այստեղ հինգ դատավոր է զտվելու, այնտեղ հարյուր դատավոր, նրանք էլ են վեթինգներ, այսպես ասած` զտումներ, մեծ վեթինգն ուղղակի ավելի արագ է, վիրահատական է, իսկ մյուս երկու մեխանիզմներն ավելի դանդաղ են, ավելի աստիճանական են և կարգապահական պատասխանատվության միջոցների համակարգի մեջ են։

Երեք եղանակներից երկուսն արդեն սկսված է, կա ևս մեկը, որն ուզում ենք ավելացնել, այսինքն` եղած կարգապահական պատասխանատվության միջոցներին հիմա մեր նախարարության մասնագետների խորհրդով առաջիկա շաբաթների ընթացքում կավելանա երկրորդ կոմպոնենտը։ Այնտեղ մի փոքր փորձարկումների խնդիր կա, օրենքը գրված է, ըստ որի`պետք է դիմենք դատավորին, որպեսզի կարգապահական պատասխանատվության ենթարկվի ու հեռացվի աշխատանքից, բայց ուղղակի ոչ մի նախարար նախկինում այս օրենսդրությամբ չի դիմել։ Մենք պետք է դիմենք ԲԴԽ–ին և տեսնենք, այդ կառույցը կտեսնի՞ դրա հիմքերը, կընդունի՞ օրենսդրական մեկնաբանությունները, որոնք մենք ենք տեսնում դրա տակ։ Փորձարկումը դա է։ Եթե ԲԴԽ–ն չհամաձայնի մեր մեկնաբանությունների հետ, մենք կարող ենք օրենսդրական փոփոխություն անել, ավելի հստակեցնել օրենսդրությունը, որպեսզի մեկնաբանությունների տեղիք չտրվի։ Այս տեսակ վեթինգի պրոցեսը հնարավոր է անել ամիսների ընթացքում։ Դրա համար իմ առաջին հարցազրույցներում ասացի, որ թույլ տան մեկ տարի աշխատենք վեթինգի ուղղությամբ, որից հետո, իմ համոզմամբ, կլինեն դրական արդյունքներ։

Իհարկե այստեղ պայմանը հետևյալն է, որպեսզի վեթինգը մեկ տարվա մեջ լինի լավը, մեր հանրության համար լինի ընդունելի, ապա նախարարը պետք է լինի օբյեկտիվ, էթիկայի հանձնաժողովը պետք է լավ աշխատի, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը պետք է լավ աշխատի, ԲԴԽ–ն պետք է լավ աշխատի։ Չորս մարմինները պետք է լավ աշխատեն, որպեսզի մենք ունենանք վեթինգ մեկ տարվա ընթացքում։ Ես դա խոստացել եմ ոչ թե բոլորիս անունից, այլ ասել եմ, որ սա հնարավոր սցենար է, և դրա համար պետք է մեկ տարի։ Եթե մեկ տարվա ընթացքում այս ճանապարհը չաշխատի կամ լավ չաշխատի, ապա կա երկրորդ ճանապարհը` երկարը, սահմանադրական փոփոխություններ, որից հետո վեթինգի նոր մեծ հանձնաժողովը միանգամից մի քանի ամսում դա կիրականացնի։ Կարծում եմ, որ սահմանադրական փոփոխություններով պրոցեսը կարող է տևել 2 կամ 2,5 տարի։ Դրա համար կողմ եմ կարճ ու արագ ճանապարհին, քանի որ քաղաքացիներն անհամբեր են, սպասում են, որ մեկ տարվա մեջ տանք որոշակի արդյունքներ։

–Պարոն Ջհանգիրյանը չէր ասել, որ դա պետք է անի պետությունը։ Ես իհարկե չեմ պատրաստվում մեկնաբանություններ տալ պարոն Ջհանգիրյանի փոխարեն, բայց, որ վեթինգը միայն դատարաններին չի վերաբերում, ճիշտ է։ Վեթինգն իրականում զտում է, որ լավ մարդիկ մնան, և քանի որ տարիներ շարունակ փաստաբանության ոլորտում, ՔԿՀ–ներում, դատախազությունում, քննչական մարմիններում, բոլոր համակարգերում եղել է կոռուպցիոն մեծ աշխարհ, ապա բնական է, որ մենք հիմա կենտրոնացել ենք դատարանների վրա։ Դա պետք է, որովհետև այդ ամբողջի գլուխն այնտեղ է, այսինքն` եթե դատարանները լավ աշխատեն, մնացածը աստիճանաբար ինքնավեթինգի կենթարկվեն։ Դրա համար պետք է շարունակենք կենտրոնացած մնալ դատարանների վրա, բայց ճիշտ են բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարծում են, որ վեթինգը պետք է իրականացվի ոչ միայն դատարաններում, այլև դատախազությունում, քննչականում, փաստաբանների պալատում և մնացած բոլոր տեղերում ։ Ես ինքս էլ փաստաբան եմ, իմ արտոնագիրն այս պահին կասեցված է։

1200 փաստաբանների մեջ կան բազմաթիվ ազնիվ փաստաբաններ, ինչպես և դատավորների ու դատախազների մեջ, բայց թող իմ փաստաբան գործընկերները չնեղանան, նրանց մեջ եղել են փաստաբաններ, որոնք ավելի շատ կաշառք բերող–տանողներ են եղել, քան իրենց վեհ մասնագիտության կրողներ։ Այլ հարց է, թե ոնց պետք է ամեն մեկն արվի։ Օրինակ`փաստաբանների ոլորտում իրենք ունեն իրենց ներքին կարգապահական կանոնները, էթիկական նորմերը, պատասխանատվության ենթարկելու մեխանիզմները։ Իրենք պետք է իրենց վեթինգն անեն։ Քննչական մարմիններում նույն տրամաբանությամբ ունեն իրենց հնարավորությունները քննիչներին մաքրելու առումով։ Այստեղ օրենսդրական մեծ փոփոխությունների կարիք չկա։ Ղեկավարից շատ բան է կախված, և ես գտնում եմ, որ համակարգերը մաքրվում են նույնիսկ անկախ արտաքին միջամտությունից։

Փաստաբանների դեպքում վեթինգն անելու է հասարակությունը։ Վատ փաստաբանի մոտ, ով կարողանում էր միայն կաշառք տանել, ժողովուրդը չի գնա և հիմա կաշառքով այդքան գործեր չեն արվում, հետևաբար վատ փաստաբանը կամաց–կամաց զրկվելու է իր հաճախորդներից ու մասնագիտությունից։ Սա էլ է վեթինգի ճանապարհ։ Մնացած բոլոր տեղերում նույն տրամաբանությունն է։ Ի՞նչ է, ՔԿՀ–ներում չե՞ն եղել կոռուպցիոն երևույթներ, կամ հիմա չկա՞ն, բայց եթե եկել է ղեկավարը, ում հետ մեծ հույսեր են կապում, ապա նա կարող է իրականացնել իր վեթինգը իր ղեկավարած համակարգում։ Դատարանները միակ տեղն են, որտեղ ղեկավարը չի որոշում` ով լինի դատավոր կամ ոչ։ Սա բարդ համակարգ է, և այստեղ վեթինգի մասին ավելի շատ ենք խոսում և ավելի լուրջ մեթոդներ ենք մտածում դա իրականացնելու համար։

– Որպես նախարար` իմ պարտքն եմ համարում ստեղծել այնպիսի պրոցես, որը կարտացոլի հասարակության բոլոր շերտերի` վերնախավից մինչև ամենահասարակ մեր քաղաքացու ցանկությունները Սահմանադրության թեմայով։ Ես նախաձեռնել եմ մի շարք քննարկումներ, որպեսզի լինի սահմանադրական բարեփոխումների նոր խորհուրդ, մարմին, որտեղ ներկայացված կլինեն պետական մի շարք կարևոր ինստիտուտներ` օմբուդսմանի գրասենյակը, ԲԴԽ–ն, Ազգային ժողովը, կառավարությունը։ Բացի դրանից, ներկայացված կլինեն խորհրդարանական ընդդիմությունը, ներկայացուցիչներ երկու ֆրակցիաներից, անպայման ներկայացված կլինեն արտախորհրդարանական մի քանի ուժեր, հասարակական և միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Այս բոլորն ինչի՞ համար է։ Հո Կարեն Անդրեասյանը չի որոշելու` լինի երկիրը նախագահական, կիսանախագահական, թե խորհրդարանական։ Նույնիսկ կառավարությունն իրավունք չունի այդպիսի որոշում կայացնել։

Դա պետք է որոշի խորհուրդը, թե որպես նախնական մոդել ինչ է առաջարկելու ժողովրդին։ Նույնիսկ ճիշտ չի լինի, որ նման առաջարկ անի նախարարը։ Այնտեղ կքվերակվի ու կորոշվի, թե ինչ մոդելով ենք գնում, ինչ ենք պատվիրակում։ Ընդ որում`տեղի է ունեցել նորամուծություն, մենք ստեղծում ենք քաղաքական մարմին, որտեղ ներկայացված են լայն հասարակության ներկայացուցիչները, և ստեղծում ենք մասնագիտական մարմին, որն ընտրելու է հինգ մասնագետների, որոնք լսելով քաղաքական խորհրդի կարծիքը` գրելու են Սահմանադրությունը, նրա հայեցակարգը, առանձին դրույթները։ Մինչև խորհուրդը չհավաքվի, մինչև չորոշի, թե ինչ է պատվիրում այդ մասնագիտական հանձնաժողովին, ես ինձ թույլ չեմ տա և որևէ մեկին էլ խորհուրդ չեմ տա կանխորոշել, թե մենք ուր ենք գնում բարեփոխումների մեջ։ Երբ ունենում էինք նախնական քննարկումներ, ես փոքր հարցումներ էի անցկացնում մասնագիտական այլ խմբերում, որպեսզի պարզ լինեն մարդկանց մոտեցումները։ Կարող եմ ասել միայն փաստարկների մասին։

Ովքեր ուզում էին նախագահական կառավարում, ասում էին, որ խորհրդարանականը չի տալիս ուժեղ լիդերության, ուժեղ կառավարման զգացողություն և քանի որ մենք վտանգավոր տարածաշրջանում ենք, մեզ պետք է ուժեղ կառավարում։ Կար դրա հակադարձումը, որ ուժեղ միշտ չի նշանակում միանձնյա, հաճախ ուժը հենց ճկունությունն է, ինչը տվեց խորհրդարանական համակարգը, և մենք կարողացանք մեր պատմության ամենածայրահեղ ճգնաժամերից մեկը հաղթահարել։ Քննարկումները դեռ շարունակվում են։ Կա իհարկե մի փաստարկ, որն ինձ այս պահին ամենաշատն է անհանգստացնում։ Արդյո՞ք մենք պատրաստ ենք որպես պետություն` ամեն երեք, հինգ կամ տասը տարին մեկ կտրուկ ցնցում առաջացնել։ Փորձենք Սահմանադրությունը համեմատել ինչ–որ մեկի տան հետ։ Պատկերացրեք, որ դուք ձեր տունը երեք տարին մեկ ոչ թե կոսմետիկ վերանորոգում եք, այլ քանդում ու զրոյից հավաքում։

Ամեն անգամ Սահմանադրության գլոբալ փոփոխությունը մեծ ցնցում է պետության, համակարգերի, պետական ապարատի, տնտեսության, ամբողջ ժողովրդի համար։ Դա հնգամյա տառապանք է, որպեսզի դու այդպիսի ցնցում անես։ Համակարգ փոխելը կրկնակի ցնցում է, այսինքն` դու երկրաշարժ ես առաջացնում քո պետությունում մի քանի անգամ, այն էլ այդպիսի չափի։ Անկախ նրանից, թե ինչ կորոշի խորհուրդը, մեր այսօրվա կառավարությունն ու անձամբ ես գիտենք, որ ամենակարևոր գործառույթը իշխանությունների տարանջատումն է և սահմանադրական բարեփոխումներն իրականացվում են այդ բալանսավորումն ապահովելու համար։ Անկախ նրանից, թե ինչպիսին կլինի կառավարման մոդելը, իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը պետք է ճիշտ աշխատի, զսպանակները ճիշտ աշխատեն, և մենք չունենանք միակողմանի որևէ մեկի հագով կարված կոստյում։

Այսօրվա Սահմանադրության մեջ բալանսը խախտված է։ Այստեղ նույնիսկ այլևս անձի հարց չէ։ Սահմանադրության մեջ կան շատ խութեր, մասնագիտական, իրավաբանական խութեր, և ես դրա մասին փորձում եմ հնարավորինս կոռեկտ արտահայտվել։ Վերջին Սահմանադրության գրողները շատ հարցեր չեն կարգավորել, կիսատ են թողել և այդ կիսատությունը տեսանք ԳՇ– ու ՊՆ–ի միջև վեճերի, իշխանության ու ԳՇ–ի միջև եղած վեճերի ժամանակ։ Վեճեր եղան նաև սահմանադրական դատավորների հարցով, մասնագետներն անընդհատ իրարամերժ բաներ էին ասում։ Իրավաբանությունը մաթեմատիկա չէ, որ բոլորը մի կետի վրա համաձայնվեն, բայց այսքան էլ իրարամերժ չէ։

Ինձ թվում է` այդպես էր արվել, որովհետև գրողները կարծում էին, թե միշտ լինելու է Բաղրամյան 26, և եթե ինչ–որ բան լավ չեն գրել, կգնան այնտեղ ու կհարցնեն։ Երբ չեղավ Բաղրամյան 26–ը, որտեղից բռունցքով հարցեր էին լուծվում, այդ Սահմանադրությունը որոշ դեպքերում խուճապ առաջացրեց։ Թե՛ պայմանագիր, թե՛ Սահմանադրություն գրող իրավաբանը պետք է նույն բանն անի, պետք է այնպես գրի, որ հետո բոլոր սցենարները կանխատեսվեն և լինի բոլոր իրավիճակների համար գրված տեքստ։

Մթնոլորտը եղել է այնպիսին, որ չեն լարվել, չեն մտածել այս իրավիճակի մասին։ Ո՞վ կմտածեր, որ ԳՇ–ն կարող է չհամաձայնվել կառավարության հետ, կամ կառավարության բերածը նախագահը չստորագրի։ Չգրված ներքին օրենք կար, որ ամեն ինչը գրվում է, բայց հայտնի էր, թե որոշումները որտեղ և ինչպես են կայացվում։ Այս Սահմանադրությունը իդեալական է, բայց երբ իսկապես պետք է այն աշխատացնես, հեչ լավը չէ։ Անկախ նրանից, թե ում կոստյումն է դա, պետք է լինի մասնագիտորեն գրագետ, նորմալ կոստյում, բայց ամենակարևորը` պետք է լինի ժողովրդի կոստյումը, այնպես հարմարեցվի, որ որևէ անձ իր վրա չքաշի այս ամենը և կարողանանք բալանսավորել ու հանրությանը ներկայացնել նորմալ Սահմանադրություն։

–100 օրվա գրեթե 50-ն անցկացրել եմ ՆԳՆ ստեղծման գործընթացների վրա աշխատելով և հավաստիացնում եմ, որ ամենօրյա աշխատանք է արվել։ Այնպես չէ, որ չենք ուզում կամ չկա քաղաքական կամք, պարզապես կան տեխնիկական հարցեր, նույնիսկ գալիս–գնում են միջազգային փորձագետներ, արդեն սպասում ենք նրանց երկրորդ այցին։ Ամենաբարձր մակարդակներում քննարկվում է, որ այնպիսի մոդելով կառուցվի ՆԳՆ–ն, որ ունքը շտկելու փոխարեն աչքը չվնասենք։ Ոստիկանության համակարգում շատ լուրջ բարեփոխում էր հենց պարեկային ոստիկանությունը, լրիվ նոր անոթ է, որը մտցվել է ոստիկանության հին համակարգի մեջ, և այնտեղ արդեն բարդություններ են ծագում։

Հիմա էլ ոստիկանությունը մտցնենք մի տեղ, որը կոչվելու է նախարարություն, որտեղ հստակ չէ, թե որն ինչպես է աշխատելու, շատ վտանգավոր է։ Այո, կա նախագիծ, բայց դրա հետ կապված ինքս ունեցա մասնագիտական հարցեր, և դրանցով մեր նախարարության աշխատակիցներն ու փորձագետները միասին զբաղվում են` փորձելով լուծումներ գտնել։ Հուսով եմ, որ առաջիկա մեկ–երկու ամիսների ընթացքում կլինի լրամշակված նախագիծ, եթե մենք կոնսենսուսներ ունենանք։ Բայց էլի չեմ ուզում որևէ բան խոստանալ, որովհետև ուղղակի այն պատճառով, որ ինչ–որ մեկը ժամկետներ է դրել, լինի նախարար, թե քաղաքական գործիչ, ճիշտ չէ։

–Ես այն մարդկանցից եմ, որ լավի մեջ փորձում եմ առաջին հերթին տեսնել լավը և պարեկներին վերաբերվել եմ այդ շրջանակում։ Երիտասարդներ են, լավ մարդիկ են, լավ արժեքներով։ Այո, թերացումներ կան, մենք ինքներս գիտենք` այն մարդիկ, ովքեր արել են բարեփոխումը, ամեն օր իրենց քննադատում են, որ չեն հասցրել որոշ բաներ անել։ Նույն Երևանում մեր պարեկային ծառայության աշխատակիցները տեղ չունեին, որ գնային և սովորեին, հետո գային ու աշխատեին։ Երբ Լոռու և Շիրակի մարզերում իրականացնենք նորաբաց ակադեմիայի աշխատանքները, մարդիկ գոնե կգան Երևան և տեղում պրակտիկա կանցնեն։ Երևանի պարեկները սկզբնական շրջանում իրոք վատ էին կարգավորում երթևեկությունը խաչմերուկներում, բայց մեր հասարակության մեջ կարծես հատուկ չարության նշաններ կան, մի մասը օբյեկտիվ, մի մասը սուբյեկտիվ, բացի դրանից կորոնավիրուսն ու պատերազմը այնպես է մեզ ցնցել, որ մենք ջղայնացած ենք, ամեն մեկն իր չափի մեջ ջղայնացած է, քան երբևէ։

Այդ ջղայնությունը երբեմն հասռնում է աբսուրդի մակարդակի։ Ի՞նչ էիք պատկերացնում, զրոյից հավաքվող համակարգն իր սկսնակ կադրերով պիտի մի օրում իրականացներ մի բան, որպեսզի մենք միանգամից գո՞հ լինեինք։ Միևնույն է, անցումային շրջանը անհարմարություններ է ստեղծելու։ Ես ոչ թե փորձում եմ արդարացնել որևէ մեկի արածը կամ չարածը, այլ ուղղակի ուզում եմ ասել, որ թեև թերություններ կան, բայց պետք չէ այդպես ագրեսիվ ու թունոտ հարձակվել այդ թերությունների վրա։ Գաղափարը վատը չէ, մենք ընդունում ենք, որ մեզ պետք է պարեկային ծառայություն։ Եկեք ուղղակի օգնենք, տեղ–տեղ էլ սպասենք, մինչև պատասխանատուները կշտկեն այդ աշխատանքները։

–Ոչ միայն այդ հանդիպմանը, միշտ առիթի դեպքում տվել եմ գրքույկներ, ներկայացրել փաստական հանգամանքներ, որոնք փաստերով հիմնավորված ցույց են տալիս, թե ինչ են արել մեր գերիների հետ։ Ներկայացրել եմ նաև անհետ կորածների վերաբերյալ մեր տեսակետները։ Իմ աշխատանքի բերումով ունենում եմ շատ հանդիպումներ և գրեթե չի լինում միջազգային հանդիպում, որի ընթացքում չշեշտվի գերիների հարցը։ Ես պատկերացնում եմ, թե որքան շատ են հարցը շեշտում ոլորտի պատասխանատուները` ԱԳՆ–ն, ՄԻԵԴ–ում մեր կառավարության ներկայացուցիչը։ Բոլորի համար գերիների հարցն օրակարգային է, բոլոր հանդիպումները սկսում են այդ հարցից։ Բոլորի մոտ արձագանքը բնականաբար այնպիսին է, որ իրենք հասկանում են մեր խնդիրը և ամեն հանդիպումից վերցնում են ու ներքին զեկույցներում նշում այդ հարցը, ինչը գնում է իրենց վերադասներին։

Միջազգային ամենահեղինակավոր կառույցները` ԵԽ մարդու իրավունքների հանձնակատարը, ԱՄՆ–ի պետդեպը, Ռուսաստանի մեր գործընկերները գերիների հարցն անընդհատ բարձրաձայնում են, և դա պատահական չէ, դա էլ լինելու հիմքը, որով իրականացվելու է գերիների վերադարձը։ Կա ևս մեկ կարևոր խնդիր. եթե մեր պետական կառույցները դադարեին այդ հարցն անընդհատ օրակարգ բերել, միջազգային գործընկերներն անընդհատ չէին անդրադառնա խնդրին։ Դրանով մենք համեստ նպաստ ենք ունենում ամենացավոտ հարցի լուծման գործում, շնորհակալություն ենք հայտնում միջազգային գործընկերներին, որ Ադրբեջանի ստեղծած այս հումանիստական աղետի պարագայում տվյալ խնդիրը քաղաքակիրթ աշխարհի համար չի դադարելու լինել օրակարգային, և մեր պետությունն էլ չի դադարելու ամեն հանդիպմանն այս հարցը բարձրացնել բոլոր հնարավոր ազդակներով։