Բարձրահասակ, թիկնեղ, հաստաբազուկ․ մոտավորապես այսպես ենք պատկերացնում հերոսներին։ Արի ու տես, որ բացառիկ խիզախությունը, ուժն ու հերոսականությունը փոքր մարմնում էլ են տեղավորվում։ Ժամկետային զինծառայող, սերժանտ Էդգար Մարկոսյանն Արցախյան վերջին պատերազմում ընդամենը 5 օրերի ընթացքում թշնամու 10 տանկ է խոցել։ Հոկտեմբերի 4-ին՝ պատերազմի թեժ օրերին, 23-ամյա հրետանավոր Էդգարին շնորհվեց Արցախի բարձրագույն պետական կոչումը՝ «Արցախի հերոս»։
«Պարտք մնալ չեմ սիրում»
Էդգարը շփվող է, մարդամոտ, բայց իր հերոսության մասին պատմելիս քչախոս է դառնում։ Ասում է՝ շատ տղաներ կային առաջնագծում, որոնք բացառիկ հերոսություններ են արել, բայց նրանց մասին հայտնի չէ, չի խոսվում։
Պոլիտեխնիկական համալսարանի կիբեռնետիկայի ֆակուլտետը գերազանց ավարտելուց հետո անվճար ընդունվում է մագիստրատուրա, բայց որոշում է հայրենիքի առջև պարտքը կատարել, հետո շարունակել ուսումը։
«Յուրաքանչյուր հայ տղայի պարտքն է ծառայել բանակում, ես պարտք մնալ չեմ սիրում(հեղ․ ծիծաղում է)։ Եթե ոչ ես, իմ ընկերը, էն մյուսը, բա էլ ո՞վ պետք է մեր երկրի անվտանգությունը պահի»,- ասում է Էդգարը։
2019 թվականի հուլիսին Էդգարը զորակոչվում է բանակ։ Ծառայության կեսից ավելին հետևում էր մնացել, երբ սկսվեց պատերազմը։ Ասում է՝ մոտալուտ պատերազմը սպասելի էր, անսպասելին պատերազմի ուժգնությունն էր, սահմանագծի ամբողջ երկայնքով հարձակումը։
«Պատերազմի առաջին մի 10 րոպեն շոկային էր, մեր կենտրոնացման շրջանում էինք, ես՝ որպես հերթապահ հաշվարկ, բարձր դիրքում էի։ Որ սկսվեց, դուրս եկանք սարի վրա, բաց տեղ էր։ Զարմանքից նայում էինք, թե ինչ է կատարվում, անգամ կինոներում չէինք տեսել նման բան։ Էն պահին ենք ուշքի եկել, որ մեզնից մի 80-100 մետրի վրա սնարյադ պայթեց....ու անցանք գործի»։
Հերթով...
Պատերազմի առաջին օրերն Էդգարն անցկացրել է Թալիշում, հետո Մատաղիս, Եղնիկներ... Իր խոսքով՝ լայն գծով էին կռվում։ Իրեն «Արցախի հերոս» կոչումը բերած 10 տանկերն էլ Թալիշում է խոցել։
-10 տանկ․․․ ինչպե՞ս։
-Հերթով,- համեստաբար ասում է Էդգարը։
Մինչև պատերազմը հակատանկային «Կորնետ» զենքից չէր կրակել։ Սկսել էին դիրքավորվել, երբ տեսան՝ դեպի իրենց միանգամից 3 տանկ են առաջ գալիս։ Առաջին տանկի խոցումը երբեք չի մոռանա։
«Ռակետը կառավարվող է․առաջինը խփեցի, տարա մինչև տանկը, կպավ բաշնյայի տակին, բաշնյան միանգամից շպրտեց մի 150 մետր... Ասեցի՝ էլ հետ գնալու ճանապարհ չկա, տղերք, ռակետները տվեք»։
Այդպես Էդգարը մոտ 2 րոպեում միանգամից 3 տանկ խոցեց։ Ինչպես ասում են, ձեռքը բացվեց։ Մի քանի անգամ տանկային շարասյուներ է կանգնեցրել․խոցել է առաջին տանկն, ու դրանից հետո մեր հրետանին ոչնչացրել է մյուսներին։
«Որ մասը ես պահում էի, հրամանատարական դիտակետն էր, կռվի ժամանակ հիմնական նպատակը հրամանատարներին շարքից հանելն է, որ կռիվը դառնա անկառավարելի։ Իրենց նպատակն էլ էդ դիտակետն էր։ Իրենք էդ ուղղությամբ հարձակվում էին թե օդով, թե ցամաքով, ջուր լիներ, ջրով էլ կգային»։
Խոստովանում է՝ ամեն անգամ տանկին դեմ հանդիման դուրս գալիս գիտակցել է, որ կարող է դա իր կյանքում արած վերջին բանը լինի։
«Որ դուրս ես գալիս տանկի դիմաց, թիրախ ես դառնում, քո վրա աշխատում են օդից, ցամաքից։ Եղել է, որ հրամայվել է «թողնել»` զուտ ինձ չվտանգելու համար, բայց չեմ ենթարկվել հրամանին։ Պոստերում մի 400 երեխա, հրամանատարական դիտակետում... Գիտակցել եմ, որ էդ մի տանկը կարող է շատերին սպանել, եթե ես կարող եմ կանգնեցնել, ուրեմն պետք է անեմ»։
Էդգարը ոչնչացրել է 8 հատ T-72(անձնակազմը՝ 5 հոգի) և 2 հատ T-90 (անձնակազմը՝ 6 հոգի) տանկեր։ Բոլորն էլ շարժման ընթացքում են եղել, նշանակում է՝ անձնակազմով։ Ամենահեռու խոցումը եղել է 7 կմ հեռավորության վրա, ամենամոտը՝ 1,2կմ։
Արցախի հերոս
Ընտանիքը չգիտեր, որ Էդգարը պատերազմի առաջին րոպեներից թեժ կռվի մեջ է և հերթով-կարգով ադրբեջանական տանկեր է ոչնչացնում։ Մորն ասել էր, թե իրենք երկրորդ գծում են, իսկ կռիվն էլ դեռ առաջին գծում է։ Կապ էլ չկա, որովհետև բունկերում են լինում, տուն զանգելու համար ստիպված է լինում բունկերից դուրս գալ։
«Հոկտեմբերի 4-ին Մարտակերտում էինք` դիտարկում անելու, հետագայում կրակ վարելու տեղ էինք ընտրում։ Եկավ դիվիզիայի հրամանատար գեներալ Շաքարյանը, հոգնած, տանջված, մի կողմի պառկած էի։ Ի դեպ, Շաքարյանն էն գեներալներից է, որ զինվորի կողքին հավասար կռիվ է արել։ Որ տանկ էի խփում, կողքից բալետ էր անում՝ Մարկոսյան խփի։ Շաքարյանն ասաց՝ «Մարկոսյան, արի», մոտեցա, ասեց՝ «մեզ նկարեք»։ Այդպես Էդգարն իմանում է, որ իրեն մեդալով են պարգևատրելու, բայց «Արցախի հերոս» մտքով էլ չէր անցնում։ Րոպեներ անց ընկերոջից զանգ է ստանում՝ «հեռուստացույցով նախագահը հայտարարեց, դու Արցախի հերոս ես»։
«Վայ, մամաս...»,- Էդգարը հասկանում է, որ «բունկեր» ու «երկրորդ գիծ» արտահայտություններով այլևս մորը չի հանգստացնի։
«Էդգարի ընկերը զանգեց. «Անահիտ տյոտյա, աչքներդ լույս, Էդգարն Արցախի հերոս է դարձել»։ Ես չեմ հասկանում, թե ինչ է ասում ընկերը, մեկ էլ տեսնեմ հեռուստացույցով Էդգարի նկարը։ Էլ ոչինչ չեմ լսում, հիստերիկ լաց է սկսվում մոտս...»,- հիշում է տիկին Անահիտը։
Տղերք, հող չկա տալու... Ներսոյի մարմինը գտան՝ բռունցքի մեջ մի բուռ հայրենի հող սեղմած
«Ու սկսվեցին զանգերը, պապիս զանգեց լացակումած․ ես երբեք նրան լաց լինելիս չեմ տեսել»,–պատմում է Էդգարը։
«Ու սկսվեցին ամենադաժան օրերը... Ամեն օր եկեղեցի էի գնում, խորանի առջև ծնկի գալիս ու խնդրում, որ տղաս հետ գա»,–ասում է մայրը։
Ողնաշարի վնասվածքն ու ավարտված կռիվը
Էդգարը հեռախոսի մեջ մետաղաջարդոնի լուսանկար է ցույց տալիս, ասում է՝ իրենց մեքենան է։ Զենքը տեղավորել էին, գնացել հրթիռների հետևից, 2 րոպե անց վերադարձան ու տեսան՝ մեքենայից ոչինչ չի մնացել։ Մոտ մեկ շաբաթ ստիպված են եղել հիմնականում ոտքով տեղաշարժվել։
«Ամեն արկը 35-40 կգ, զենք, զրահաբաճկոն, մագազիններ 4-5 հատ, կասկա, ռացիա, հեռադիտակ. ու այդքանը վրադ վազում ես։ Ես էլ քթի միջնապատի խնդիր ունեմ, մի 300 մետր վազում էինք, ընկնում էի համարյա ուշագնաց, շունչս տեղը բերում, որ էլի շարունակեմ»։
Հոկտեմբերի 10-11-ը Էդգարը ողնաշարում սուր ցավ է զգում։ Կարծում է՝ մկանային է, կանցնի։ Հրաժարվում է հոսպիտալ իջնել։ Գիշերում են խրամատում, առավոտյան անտանելի ցավով է արթնանում, անգամ նստել չի կարողանում։ Շտապօգնության մեքենան սարը բարձրանալ չի կարող, ուստի իրենք պետք է իջնեին։ Սուր ցավերով, մի կերպ հասնում են բժիշկներին։ Մարտակերտի հոսպիտալից տեղափոխում են Ստեփանակերտ` ռենտգենի համար։ Սակայն բժիշկներն առաջարկում են Երևան տեղափոխել և ՄՌՏ անել։ Էդգարը համաձայնում է, բայց մի պայմանով՝ ՄՌՏ-ն կանեն, խնդիրը կպարզեն, կբուժվի ու հետ կվերադառնա իր հաշվարկի տղաների մոտ (հաշվարկի հրամանատարն էր)։ Արդեն Երևանում ՄՌՏ-ն ցույց է տալիս, որ ողնաշարի ճաք ունի։
«Ծանրությունն էր պատճառը։ Բժիշկն ասեց՝ մի քանի կիլոյի տարբերությամբ ողնաշարս չի փշրվել, չեմ պարալիզացվել։ Աստված է պահել։ Առհասարակ, ով էնտեղից հետ է եկել, Աստված է պահել»։
Պատերազմից հետո
«Միշտ մտածում ես՝ այնպես դաստիարակես երեխային, որ արժանի զավակ լինի, իսկ հիմա մտածում ենք՝ մենք իրեն արժանի լինենք։ Հիմա ես Արցախի հերոսի մամա եմ»,- ասում է տիկին Անահիտը։
Էդգարը վերջերս ողնաշարի լուրջ վիրահատություն է տարել, հիմա վերականգնողական փուլում է։ Իր բժիշկը՝ Արման Պարգևիչը, հրաժարվել է ընտանիքից վերցնել այն գումարը, որը պետպատվերով նախատեսված չէր։ Ասում են՝ ընտանիքի համար հարազատ մարդ է դարձել։
Էդգարը սկսել է անգլերենի, ծրագրավորման պարապմունքները, շարունակելու է ուսումը մագիստրատուրայում։ Հիմա կյանքի ամեն ժամն ապրում է ավելի գիտակված ու մեծ պատասխանատվությամբ։ Պատերազմի դաշտում շատ ընկերներ է կորցրել, ոմանք մինչև այսօր անհետ կորած են։
«44 օրը պահվել է տղերքի խելքի, ուժի, դաստիարակության, հայրենասիրության շնորհիվ։ Որ ասենք՝ տենց զենքերով փայլում էինք, որ կարողանայինք էդքան դիմանալ, չէ...Ու հիմնականում 18-20 տարեկան երեխեքն էին։ Էդ որ ասում են՝ անիմաստ էր էս ամեն ինչը, էդպես չէ։ Իրենց պլաններում կար հոկտեմբերի 2-3-ին Ստեփանակերտում լինել, բայց իրենք մինչև այսօր Ստեփանակերտում չեն։ Ոչինչ անիմաստ չի եղել, ուղղակի ափսոս տղերքը... Բայց եկեք չմոռանանք, որ պատերազմել ենք մի քանի երկրի հետ։ Արդեն խփածից կարողանում էինք տարբերակել՝ հրամանատարն ադրբեջանցի է, թուրք է, թե...»։
Էդգարը վստահ է՝ պատերազմը չի ավարտվել։ Եղածից պետք է դասեր քաղենք, հզորանանք ու միշտ հիշենք՝ եթե խաղաղություն ենք ուզում, պետք է պատրաստ լինենք պատերազմի։