Ժամանակն անասելի արագ է անցնում: 22 տարին մի ակնթարթ է. չես հասցնի հետ նայել, արդեն վրա կհասնի 2043 թ-ը, և հայկական կոնյակը կմնա միայն հիշողության մեջ։ Հետքն էլ չի մնա։
Այդպիսին է Հայաստանի և Եվրամիության միջև կնքված համաձայնագրի կոշտ պահանջը, որի համաձայն մեր կոնյակ արտադրող ընկերությունները պարտավորվել են հրաժարվել այդ ալկոհոլային խմիչքի ֆիրմային անվանումից։ Նույնը վերաբերում է նաև շամպայնին, որը, ենթադրաբար, կդառնա «փրփրուն գինի», իսկ կոնյակը, ամենայն հավանականությամբ, «բրենդի»։
Հարցի պատմությունից։ Մեծ ու հզոր Խորհրդային Միության տարիներին խոսք անգամ չէր կարող գնալ խմիչքի անվանումը փոխելու մասին։ Ուինսթոն Չերչիլը (ինչպես ամբողջ աշխարհը) բնականաբար գիտեր, որ Հայաստանում Կոնյակ քաղաք չկա, ուստի արտադրանքը չի կարող այդպես կոչվել։ Բայց սա այն դեպքն է, երբ իրավունքի ուժն աներկբայորեն զիջել է ուժի իրավունքին․ Մոսկվայի հետ վիճելն անիմաստ էր, ավելի լավ էր խմել ու ձայնը կտրել։
Պետք է ասել, որ Երևանի կոնյակի գործարանի արտադրանքը ոչ միայն լավն էր, այլ նաև մատչելի։ Հիշում եմ այն ժամանակները (անցած դարի 50-ականները), երբ Հայաստանում օղի քիչ էին խմում, իսկ կոնյակ՝ գրեթե բոլորը և բոլոր առիթներին։ Հետաքրքիր է, որ երեքաստղանի կոնյակը համով գրեթե չէր զիջում տեսակավոր կոնյակներին, որոնք ավելի հաճախ նվեր էին տանում, քան սեղանին դնում։
Առօրյա կյանքում դա այսպես էր լինում․ ինչ-որ մեկին «Նաիրի» էին բերում շքեղ փաթեթավորմամբ, նվերն ընդունում էին և պահում պահարանի խորքերում։ Հետո տուփը հանում էին պահոցից և նվիրում հարգարժան մեկին։ Նա սրտանց շնորհակալություն էր հայտնում և ճիշտ նույն կերպ վարվում՝ պահելով շիշը մինչ հարմար առիթը։ Չէր կարելի բացառել, որ որոշ ժամանակ անց, բնական շրջապտույտ կատարելով, ձեռքից ձեռք անցած «Նաիրին» կրկին կվերադառնար առաջին տիրոջ մոտ, կհայտնվեր նույն պահարանում և նույն տեղում։
Մահափորձը ձախողված է, կամ ինչպես են թիկնապահները պաշտպանում առաջին դեմքերին
Ես առաջին շոկն ապրեցի բոլորի հետ 1998 թ-ին, երբ Երևանի կոնյակի գործարանը 30 միլիոն դոլարով նվիրեցին ֆրանսիական Pernod Ricard ընկերությանը։ Ճիշտ է, ֆրանսիացիները խոստացան հինգ տարվա ընթացքում ևս մեկ միլիոն ներդրում անել Հայաստանի գյուղատնտեսության մեջ, բայց դա ոչ մեկին չէր սփոփում։
Առաջին բանը, ավելի ճիշտ մարդը, որին այսօր հիշեցի, մեծն Մարգար Սեդրակյանն է՝ սոցիալիստական աշխատանքի հերոսը, արևային խմիչքի հայկական տեխնոլոգիայի հիմնադիրը, որը ստեղծել էր 15 տեսակ։ Նրա հետ միասին անմիջապես աչքիս առաջ եկավ Միխայիլ Խանոյանը՝ Երևանի կոնյակի գործարանի ամենահայտնի տնօրենը։ Երկուսին էլ ճանաչում էի, կարող եմ պատկերացնել նրանց ցավն ու դառնությունը, եթե ողջ լինեին։
Բայց եղածը հետ չես բերի։ Ոչ ոք չի խանգարել, և այդ ժամանակ ԵՄ-ում որոշել են` ԱՊՀ երկրում մեր արտադրանքը կմնա նախկին փառավոր անվանումով, իսկ հեռավոր արտասահման (որտեղ մինչ օրս չի հաջողվել նվաճել շուկաները և հազիվ թե երբևէ հաջողվի) կարտահանվի «Բրենդի» դժգույն և աղոտ անվանումով։ Խանգարելու ոչ մի հնարավորություն չկար։
- Ինչո՞ւ, - բորբոքվեց ընկերս՝ Վիգեն Կարապետյանը, -մենք կարծես խելոք ազգ ենք, կարող էին ձիով քայլ անել և հայավարի լուծել հարցը։
- Այդ ինչպե՞ս։
- Շատ հեշտ։ Պետք էր ընդամենը ասենք` Այգեշատի, Այգեձորի, Ծաղկունք-Մաղկունքի գյուղխորհրդին հանձնարարել այդ գյուղերից մեկն անվանափոխել «Կոնյակ»։ Եվ մեր ջերմ «մերսին» ուղարկել Կոնյակի ֆրանսիացիներին։
- Չգիտեմ, միգուցե․․․
Մյուս կողմից` ամեն ինչ հոսում է, ամեն ինչ փոխվում է, և հայկական կոնյակը գնահատողների թիվը գնալով պակասում է, իսկ «Նաիրիի» և «Դվինի» փոխարեն վառված շաքարով կեղծ խմիչք ստեղծողների թիվը՝ մեծանում։
«Ես ձեզ որտեղի՞ց Ղարաբաղ տամ», կամ ինչ է լինում, երբ «սայթաքում է» պետական գործչի լեզուն
50-ականների վերջին մեզ մոտ ընդհանրապես չկային դրանք, առաջին կեղծողները հայտնվեցին 60-ականների կեսին, բայց նրանց դեմ խստորեն պայքարում էին․ խմիչքը թափում էին, արտադրողներին՝ բանտ նստեցնում։ Հետո արշավ սկսվեց խմելու և հարբեցողության դեմ․ 1972 թ-ին՝ Բրեժնևի օրոք (Հայաստանի առաջին դեմքը Անտոն Քոչինյանն էր), 1985 թ-ին՝ Գորբաչովի օրոք (Հայաստանի առաջին դեմքը Կարեն Դեմիրճյանն էր)։
Երկրորդ արշավն ավելի լավ եմ հիշում։
Գործուղման էին գնացել Գորիս։ Օղու դեմ արշավի օրը Քարահունջի բնակիչները սգո ժապավեններով փաթաթեցին թթենիների բները և սկսեցին հաշվել վնասները։ Ելնում էին նրանից, որ 1984 թ-ին ալկոհոլի սպառումը, հաշվի առնելով ընդհատակյա օղեթորումը, հասնում էր մեկ շնչին տարեկան 10,5 լիտրի կամ 90-110 շիշ օղու` մեկ չափահաս տղամարդու հաշվով։ Դա` ԽՍՀՄ-ում, բնականաբար` ներառյալ Հայաստանը։ Գորիսեցիներն առանձին իրենց համար էին հաշվել և սրտնեղել։ Բացառելով չխմողների չնչին թիվը՝ ստացվում էր, որ թթի օղու արտադրությունը կրկնակի կամ եռակի կրճատվելու էր։ Իսկ ինչո՞վ էին ապրելու։
Բայց սա մանրուք է` երկրորդային, նույնիսկ երրորդային հարց։ Այդ ժամանակ 1988 թ-ի երկրաշարժի նման բոլորը միանգամից հիշեցին հայկական ԱԷԿ-ի մասին․ կանգնուն կմնա՞, թե՞ կքանդվի։ 1985 թ-ին բոլորը հիշեցին Երևանի կոնյակի գործարանը։ Ի՞նչ կլինի դրա հետ։ Ոչինչ չպատահեց, գործարանը պահեցին։
Կփոխվե՞ն արդյոք Կոնդի կառավարական առանձնատների բնակիչները
Թեև շատ հանրապետություններում շտապեցին կտրել խաղողի այգիները և գինու գործարանները վերածեցին կաթնամթերքի գործարանների։ Ինչպես 1970-ականներին Անտոն Քոչինյանը, այնպես էլ 1985-ին Կարենը Դեմիրճյանը, որտեղ պետք է` խելքով, որտեղ պետք է` խորամանկությամբ, փրկեցին մեր կոնյակի գործարանը։
Կհաջողվի՞ արդյոք փրկել հայկական կոնյակը 2043 թ-ին։ Կապրենք, կտեսնենք։