ԵՐԵՎԱՆ, 19 դեկտեմբերի - Sputnik. Ձնապատ փողոցներ ու բակեր, տների տանիքներից վառարանի ծուխ է բարձրանում, տեղ-տեղ լվացք է կախած․․․Գեղարքունիքի Սոթք գյուղը խաղաղ կյանքի այսպիսի տեսարանով է դիմավորում։ Այստեղ մոտ հազար մարդ է ապրում։ Նոյեմբերի 25-ից սկսած՝ եռակողմ հայտարարության համաձայն Քարվաճառը հանձնելուց հետո, Սոթքը սահմանամերձ գյուղ դարձավ. Ադրբեջանի ԶՈւ դիրքերից 9 կմ հեռավորության վրա է հիմա։ Խաղաղությունը գյուղացիների համար հիմա շատ ավելի երերուն է թվում, քան պատերազմի օրերին։
Առաջին պատահած բակ ենք մտնում։ Կանգ առած մեքենային միանգամից շուն է մոտենում, տնից 60-ն անց կին է դուրս գալիս։ Անունը Գայանե է։ Գայանե Երանոսյանը սիրով հրավիրում է ներս մտնել։
Տանն արդեն տանտիրուհին ակնհայտորեն հուզվելով, որ մայրաքաղաքից հյուրեր են եկել, ասում է, որ երեկ է լվացքը փռել, իսկ ձյունն անսպասելի է եկել` ուշ գիշերը կամ վաղ առավոտյան։ Մեր զրույցի ընթացքում կողքի սենյակից տղա ու աղջիկ են երևում։ Ձեռքով եմ անում նրանց, փոքրիկներն ամաչում են ու փակում են դուռը։ Հասկանալով, որ երեխաներին հետաքրքիր է, հրավիրում եմ մեզ հետ սեղանի շուրջ նստել ու զրուցել։
Նրանց տատիկը պատմում է, որ պատերազմն Արցախում վայրկենական փոխեց կյանքը Սոթքում։ Գյուղը, որը հայկական երկու պետությունների արանքում էր, հանկարծակի սահմանային դարձավ։ Տեղացիների համար դժվար է համակերպվել, որ այն կողմում ոչ թե իրենց, այլ թշնամու զինվորներն են։
«Մենք գիշերը վախենում ենք զուգարան դուրս գալ, նրանք ամեն ինչի ունակ են։ Մենք անվտանգության ի՞նչ երաշխիքներ կարող են ունենալ, ի՞նչ իմանանք, որ գիշերը չեն գա, մեզ չեն վնասի», - բողոքում է Գայանեն։
Նա նշեց, որ դեռ չի ստացվում համակերպվել նոր իրականության հետ։ Ամեն ինչի ու բոլորի համար վախենում են, վախենում են երեխաների համար. ձեռքից բռնած դպրոց են տանում–բերում։ Երանոսյանը նշեց, որ միակ սփոփող բանը հայ զինվորականներն են, որոնք պահում են սահմանը։
Տատի անվանակիցը՝ փոքրիկ Գայանե Երանոսյանը նույնպես շտապում է մեզ պատմել իր մտքերը։ Աղջիկը երազում է անգլերենի ուսուցչուհի դառնալ։ Նա դպրոց է գնում ու ի տարբերություն տատիկի` ոչնչից չի վախենում։ Գայանեն մի անգամ է վախեցել, երբ ԱԹՍ-ն ավտոբուս էր խոցել։
«Խիտ ծուխ բարձրացավ, ամեն ինչ վառվում էր։ Մենք մի քիչ վախեցանք», - խոստովանեց կրտսեր Գայանեն։
Խոսքը սեպտեմբերի 29-ին ժամը 10 –ի սահմաններում Ադրբեջանի Զու–ի ԱԹՍ-ի խոցած ավտոբուսի մասին է։ Այն ժամանակ Hyundai մակնիշի ավտոբուսն ամբողջությամբ այրվել էր։
Մինչ աղջիկը պատմում էր, նրա եղբայրը՝ կարմիր այտերով երրորդ դասարանցի Գոռ Երանոսյանը, հակիճ հայտարարեց, որ նա հաստատ ոչնչից չի վախենում ու ընդհանրապես երբ մեծանա, պատրաստվում է պաշտպանել հայրենիքը։
Նման տրամադրություն է տիրում Սոթքի գրեթե յուրաքանչյուր ընտանիքում։ Հայաստանի ԶՈւ նախկին ծառայող Հրաչ Համբարձումյանը, որն ավելի հայտնի է որպես Հրաչ պապ, մեզ շեմից է ողջունում։ Նա ուրախ է, որ մենք եկել ենք ու վրդովվում է՝ ինչո՞ւ ոչ ոքի չի հետաքրքրում՝ ինչպես են իրենք ապրում թշնամուց մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա։
«Ես ինձ համար չեմ վախենում. ես իմ կյանքն ապրել եմ, էսօր-վաղն արդեն չեմ լինի։ Բայց երեխաները վախենում են, ես նրանց համար եմ սարսափում», - ասաց Համբարձումյանը։
Հարցին՝ թոռները տա՞նն են, Հրաչ պապը գլուխը թափահարեց ու ներս հրավիրեց։ Նա վստահ է, որ հիմա երեխաները մեծերից շատ բան են հասկանում ու ԱԹՍ-ների, պայթող արկերի աղմուկը ոչնչի հետ չեն շփոթի։
Տանը մեզ դիմավորում է երկու տարեկան Նարեն։ Նա բարձր ձայնով լաց է լինում։ Հարցին՝ ո՞վ է նրան նեղացրել, հինգերորդ դասարանցի Մանեն, ժպիտով նայելով քրոջը, ասում է. «Ուղղակի քունը տանում է»։
Հարցին՝ արդյո՞ք նա վախենում է դպրոց գնալ, Մանեն վստահ ասում է, որ իրենց մոտ ոչ ոք, այդ թվում՝ ինքը, չի վախենում։
«Թուրքերն ո՞վ եղան, որ մենք նրանցից վախենանք։ Մեծանանք, մեր հողերը հետ ենք վերցնելու», - ասում է Մանեն ու հուզվում։
Դադար եղավ, Մանեից հետո հուզվեց նաև 12-ամյա Քնարիկը։
«Մի լացեք, ամեն ինչ լավ է լինելու», - հազիվ կարողացա ասել ես։
Փոքրիկ Մանեն, արցունքներն արագ մաքրելով, ասաց.
«Իհարկե։ Ու ընդհանրապես, մենք անօդաչուներից չէինք վախենում. երբ գալիս էին, ծնկի էինք իջնում ու աղոթում էինք»։
Մանեն ուզում է ուսուցչուհի դառնալ, դաշնամուրի դասեր տալ, թեև դպրոցում իր սիրելի առարկաները մաթեմատիկան ու անգլերենն են։
Երեխաների մայրը՝ Անուշ Եղյանն իր հերթին ասաց, որ բոլոր գյուղացիները վախեցած են, եռակողմ հայտարարությունը չի երաշխավորում, որ հակառակորդը դիվերսիաներ չի անի։
Կինը պատմեց, որ ստիպված են եղել վեց օրով լքել գյուղն այն բանից հետո, երբ գրեթե իրենց տան դիմաց ավտոբուս է խոցվել։ Սակայն հետո վերադարձել են ու չեն պատրաստվում հեռանալ գյուղից։
«Ես լավատես եմ։ Մենք դեռ պատերազմից առաջ ուզում էին տունը վերանորոգել, կարգի բերել։ Ոչինչ, դեռ կհասցնենք», - ասաց Եղյանը։
Գեղամասար խոշորացված համայնքի ղեկավար Հակոբ Ավետյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ խուճապի առիթ չկա։
«Նորմալ է, որ մարդիկ վախենում են, քանի որ գյուղը սահմանամերձ է դարձել։ Բայց ընդհանուր առմամբ, վախենալու բան չկա։ Թող տպավորություն չստեղծվի, թե այստեղ բարձիթողի վիճակ է։ Մեր սահմանները բանակն է պաշտպանում», - ասաց Ավետյանը։
Նա նշեց, որ սահմանազատում դեռ չի իրականացվել։ Նրա տվյալներով՝ այն կանցկացվի գարնանը, երբ հատուկ հանձնաժողով ձևավորվի։ Ավետյանը նշեց, որ խնդիրները գյուղում շատ են, սակայն նա հույս ունի, որ իշխանությունը կնախաձեռնի ծրագրեր, որոնք ուղղված կլինեն Սոթքում սոցիալական ու տնտեսական իրավիճակի բարելավմանը ու կփոխեն բնակիչների միգրացիոն տրամադրությունները։
Հիշեցնենք` նոյեմբերի 26-ին լուրեր տարածվեցին, որ ադրբեջանական զինվորները մտել են Սոթքի հանքավայր և աշխատակիցներին ժամանակ տվել դուրս գալու համար: ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հերքեց այդ լուրը։ Գեղամասար խոշորացված համայնքի (որտեղ ներառված է նաև Սոթքը) ղեկավար Հակոբ Ավետյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հայտնեց, որ ադրբեջանցիները Սոթքի հանքի տարածքում են, բանակցություններ են վարում։
Sputnik Արմենիայի նկարահանող խումբը հաջորդ օրը մեկնեց Սոթք և տեսավ, որ դեպի Քարվաճառ ու հանքի տարածք գնացող ճանապարհին կանգնած են ՀՀ ոստիկանության ու ռազմական ոստիկանության աշխատակիցները, որոնք բացի զինվորականներից ու հանքի աշխատակիցներից, այլ անձանց թույլ չէին տալիս շարունակել ճանապարհը դեպի ոսկու հանք:
Սոթքում տեղի ունեցող գործընթացները եռակողմ հայտարարության շրջանակում են. վարչապետ