«Ուշադրություն։ Գիրքն անպարկեշտ բառեր է պարունակում», – զգուշացրել են Ալեքսանդր Շիրվինդտի` վերջերս լույս տեսած «Մահախոսականին ընդառաջ» վերնագրով հուշագրության հրատարակիչները։
«Ուշադրություն։ Գիրքը հետաքրքրաշարժ դրվագներ է պարունակում Ալեքսանդր Շիրվինդտի հայաստանյան այցի մասին», – Sputnik Արմենիայի ընթերցողներին է հայտնում մեր սյունակագիրը։
Խորհրդային Միության ամենաճանաչված արտիստներից մեկը Երևանը տեսել է այնպիսին, ինչպիսին այն կարող են հիշել միայն հնաբնակները։ Ես հիշում եմ։ Չեմ փորձի շատ հեռուներ գնալ, կպատմեմ միայն այն մասին, ինչի մասին պատմում է Շիրվինդտը` «Երևան» հյուրանոցի մասին։
Հիմա է, որ մեզ մոտ հյուրանոցների թիվն ավելի շատ է, քան հյուրերինը, իսկ 70-ականների վերջին կարգին հյուրանոց (եթե կարգին, ուրեմն «ինտուրիստական») միայն «Երևանն» էր, ուրիշ չկար։ Ալեքսանդր Անատոլևիչ Շիրվինդտին (այն ժամանակ` պարզապես Շուրիկ), առաջարկեցին Երևանում եղած լավագույնը, այն է` համանուն հյուրանոցը, որտեղ էլ նա հանգրվանեց։
Երևանը ձեզ համար Փարիզ չէ. ադամանդ ձայնով Այդինյանի վիրահատությունն ու հայրենադարձությունը
Վերևի հարկերում կասկածելի հարմարավետության համարներ էին, առաջինում` ռեստորան, շուրջբոլորը` միայն հայեր։ Քանի որ հայտնի դերասանին տպավորեց հենց ռեստորանը, մի քանի դիտարկում անենք այդ թեմայի վերաբերյալ։
Մեծ հաշվով (սպասարկում, ուտեստների որակ, սպասք) այն միջին կարգի ճաշարան էր, միայն մի տարբերությամբ` երեկոյան 8-ից հետո կենդանի երաժշտություն էր հնչում և կերած–խմածի հաշիվը (մեծ) համապատասխանում էր ռեստորանի կարգավիճակին։
Ճաշացանկի առումով էլ գերազանց չէր։ Վարունգ, լոլիկ, կանաչեղեն, պանիր, սելյոդկա` որպես նախուտեստ։ Ոչխարի խորոված, բեֆստրոգանով, ճուտ. այս ամենը որպես գլխավոր ուտեստներ` օղու, կոնյակի (մսի հետ կոնյակը սովորական երևույթ էր) կամ գինու հետ։ Կարելի էր նաև գարեջուր պատվիրել. քանի որ տեսականի չկար, միայն «Ժիգուլյովսկոյե» էին մատուցում։
Աղմուկ, աղաղակ, ծուխ, պարեր, բայց միայն մինչև երեկոյան 11-ը, դրանից հետո դուրս էին հրավիրում. դռները փակելու ժամն էր։
Այնպես ստացվեց, որ այդ օրը Շիրվինդտը ռեստորան եկավ 11-ից հետո, եկավ սոված, կանգնեց փակ դռների դիմաց, վախվխելով թակեց։ Հայտնվեց մատուցողուհին, արտիստին ճանաչեց, բացեց դուռը, սակայն զգուշացրեց. խոհանոց չկա, ուտելիք` ևս։
– Ընդհանրապե՞ս չկա, – հայավարի երկրորդ անգամ հարցրեց Շիրվինդտը։
– Ընդհանրապես, – հաստատեց մատուցողուհին։
Բայց... աղջիկը շարունակեց.
– Լավ, նստի՛ր, մի բան կմտածենք։
Մտածածը լիովին բավարարեց Շիրվինդին, այնքան, որ ուտելու ժամանակ բացված ախորժակը ինչ–որ թունդ բան պահանջեց, և նա, համարձակություն ձեռք բերելով, հարցրեց.
– Իսկ եթե օղի խնդրեմ, կարելի՞ է։
– Սալորի օղի կուզե՞ս, – հարցրեց մատուցողուհին` չխորանալով մանրուքների մեջ։
– Թանկագինս, ես այն պաշտում եմ, – ուրախացավ Շիրվինդտը։
Աղջկան գրկել և մեքենա վարել․ ինչ է հուշում ֆիննական փորձը, կամ ինչպես խուսափել վթարներից
Մատուցողուհին զարմանքով նայեց նրան, և րոպեներ անց գրաֆինն արդեն սեղանին էր։ Հետագա շարադրանքը ներկայացնում ենք արտիստի խոսքերով. «Խմում եմ։ «Սա սալորի օղի չէ», – ասում եմ։ – Նա վստահեցնում է. «Սալորի է»։ Եվ այդ պահին ես կռահում եմ, որ սալորի օղին ոչ թե սալորից է, այլ չխմած բաժակներից մեկի մեջ դատարկած օղիներից։ Այդ օրվանից ես սալորի օղի չեմ խմում»։ (Ռուսերեն բառախաղ է. սալորի օղին` «сливовица», իսկ «сливать из рюмок» արտահայտությունը` «թափել բաժակներից»)։
... Հասկանալի է, որ արտիստը սալորի օղու համար չէր Երևան եկել, այլ «Հայֆիլմում» նկարահանվելու։ Տքնաջան աշխատում էին առավոտյան 6-ից, 18 ժամ անընդմեջ, կիզիչ արևի տակ, լեռներում։ Նկարահանում էին այն ժամանակ մեծ ճանաչում ունեցող «Ատամնաբույժն արևելյան» ֆիլմ–օպերետի երկու սերիաները։ Եվ ի՞նչ։
«Ցավոք, ինձնից բացի, կարծում եմ, այն ոչ ոք չի տեսել։ Թեև ես էլ ամբողջությամբ չեմ տեսել», – խոստովանում է Շիրվինդտը։
Ցավալի է։ Թեկուզ այն պատճառով, որ ֆիլմի երաժշտությունը գրել է Գեորգի Գարանյանը, դերերը կատարել են Կարպ Խաչվանքյանը, Անահիտ Թոփչյանը, Իրակլի Կավսաձեն, էլ չենք խոսում Ալեքսանդր Շիրվինդտի մասին։ Բոլորը` աստղեր, թեև այն ժամանակ նման հասկացություն չկար։
Ինչի՞ մասին էր ֆիլմ–օպերետը, որը նույնիսկ Շիրվինդտը մինչև վերջ չէր դիտել։ Թափառնիկոս (Ալեքսանդր Շիրվինդտ) անունով ատամնաբույժը, շահադիտական նկատառումներից ելնելով, ամուսնանում է մեծահարուստ կնոջ հետ և անդադար հայտնվում տարատեսակ ծիծաղելի իրավիճակներում իր սիրային արկածների պատճառով։ Նրա դուստրը` Երանյակը, սիրահարված է Լևոն անունով աղքատ մի պատանու, սակայն հայրն ուզում է ամուսնացնել նրան ունևորի հետ, որին մեծ գումար է պարտք։ Թափառնիկոսի կինը որոշում է պատժել նրան և օգնել դստերը ամուսնանալ Լևոնի հետ։ Եվ դա նրան հաջողվում է։
... Շիրվինդտն ի վերջո կարողացավ ծանոթանալ Երևանին, ուր նա այցելում էր նաև այն տարիներին, երբ ռեստորաններն արդեն նորմալ էին գործում, սեղանին մատուցվում էր հայկական խոհանոցի լավագույն ուտեստները, բաժակների մեջ էլ լցվում էր այն, ինչ ուզում էր հաճախորդը, այդ թվում` անկրկնելի հայկական սալորի օղի։
Երևանի բնակֆոնդի պատմությունը, կամ ինչպե՞ս երևանցի աշխղեկը շահեց ապագա զոքանչի սիրտը