Լիլիթ Հարությանյան, Sputnik Արմենիա
Վախի և անհանգստության մթնոլորտում, ինչպես նաև կարանտինի խիստ պայմաններում անցկացրած ամիսները մարդկանց հոգեկան առողջության վրա չեն կարող չազդել։ Մանավանդ՝ «համավարակ» կոչվող թունելի վերջում լույս չի նշմարվում, ինչն էլ ավելի է վատթարացնում իրավիճակը։
Ինչպես Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում նշեց Երևանի երկու խոշոր բուժկենտրոնների հոգեբան, հոգեթերապևտ Նաիրա Վանյանը, վերջին 2-3 ամսվա ընթացքում իրեն դիմող պացիենտների թիվը զգալի ավելացել է։
«Հոգեբանական տեսանկյունից ժամանակակից մարդու համար բավական դժվար է օրեր շարունակ լինել մեկ վայրում և գտնվել նույն մարդկանց միջավայրում։ Իրավիճակն էլ ավելի է բարդացնում նաև հուսահատության, սեփական անկարողության զգացումը։ Այն հանգեցնում է տարբեր հոգեկան խանգարումների` դեպրեսիաներ, ապատիա, տագնապի զգացողություն է առաջացնում»,– ասաց հոգեբանը՝ավելացնելով, որ նման իրավիճակում ի հայտ են գալիս «ոսկրացած» հոգեբանական տրավմաները։
Նրա խոսքով` իր պրակտիկայում քիչ չեն նաև ալկոհոլից կախվածության կամ խաղամոլության դեպքերը (հիմնականում դա վերաբերում է առցանց խաղահարթակներին)։ Բացի այդ, ավելացել են ընտանեկան բռնության դեպքերը, ընդ որում, ոչ միայն ամուսինների շրջանում. «Ցավոք, պետք է խոստովանեմ, որ ագրեսիան երբեմն ուղղված է ծնողի դեմ, որպես կանոն, բռնություն են գործադրում դպրոցահասակ երեխաները»։
5 րոպե կլինիկական մահ և 240 ժամ վերակենդանացման բաժանմունքում. կյանքն այդ ամենից հետո
Մյուս կողմից՝ ծնողները հաճախ ստիպված են լինում երեխաներին նստեցնել գաջեթների դիմաց՝ նրանց զբաղեցնելու համար։ Նման կախվածությունը ևս օգտակար չէ «զգայուն տարիքում»։
«Նման դեպքերում մենք խորհուրդ ենք տալիս ընտանեկան ինչ-որ խաղեր հորինել կամ հիշել հները։ Բացի այդ՝ մենք առաջարկում ենք տնային գործերի պատասխանատվությունը բաշխել ընտանիքի բոլոր անդամների միջև`նույնիսկ ամենափոքրերի։ Պատասխանատվության փոքր բաժինը կօգնի նրանց զգալ սեփական անձի կարևորությունը»,– ընդգծեց հոգեբանը։
Վանյանի կարծիքով` ընդհանուր լարվածությունն էլ ավելի են սրում լուրերը` մահացության և վարակվածների անդադար վիճակագրությամբ։ Նա օրինակ բերեց, երբ իր պացիենտներից ոմանք անգիր գիտեն կորոնավիրուսի հետ կապված գրեթե բոլոր թվերը։ Բացասական նորությունների հոսքը խիստ ազդում է մարդու հոգեկան առողջության վրա, այդ պատճառով բժիշկը իր պացիենտներին խորհուրդ է տալիս օրական 15 րոպեից ավել լրատվությանը չհետևել (այնուամենայնիվ, կան նորություններ, որոնց մասին պետք է տեղյակ լինել)։
Ստեղծված իրավիճակը մասնագետն անվանում է «վիրուսային պատերազմ», որտեղ շատերը փորձում են մեղավորներ փնտրել, ինչը, Վանյանի կարծիքով, մտահոգության ևս մեկ լուրջ առիթ է տալիս։
«Պետք է ջանքեր գործադրել, այս իրավիճակից առանց լուրջ հոգեբանական տրավմաների դուրս գալու համար։ Չէ՞ որ գոյություն ունի պսիխոգենետիկա, և հոգեբանական տրավման կարող է փոխանցվել ժառանգաբար։ Իսկ մենք` հայերս, այդ առումով առավել խոցելի ենք», – արձանագրեց Վանյանը։
Պետք է նշել, որ երկրում առցանց հոգեբանական օգնություն է տրամադրվում, և եթե որևէ մեկը մասնագետին դիմելու կարիք ունենա, խնդիրներ չեն առաջանա։
Մեր զրուցակցի խոսքով՝ իր գործընկերներից շատերը օգնություն են ցուցաբերում կամավոր հիմունքներով, որպեսզի մարդիկ իրենց ցավի հետ միայնակ չմնան այս ծանր շրջանում, երբ ամեն ինչ անորոշ է։
«Բանտային համախտանիշ» և ռիսկային խումբ
Այն, որ ներկայումս ամենադժվար հարցը անորոշությունն է, Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հաստատեց նաև մեկ այլ մասնագետ` հոգեթերապևտ, «Պոզիտում» դրական հոգեթերապիայի կենտրոնի և Հայաստանի դրական հոգեթերապիայի ասոցիացիայի հիմնադիր և գաղափարային ոգեշնչող, WAPP դրական հոգեթերապիայի համաշխարհային ասոցիացիայի անդամ Նունե Չիլինգարյանը։
Մեր հարցին, թե արդյո՞ք կարանտինը կարելի է համեմատել «բանտային համախտանիշի» հետ, նա պատասխանեց. «Բանտում հանցագործը հասարակությունից մեկուսացված է օրենքը խախտելու համար։ Նա գիտի, թե ինչի համար և որքան ժամանակ է կրելու իր պատիժը։ Կարանտինի դեպքում՝ մարդը ստիպված է մեկուսացման մեջ հայտնվել իրենից անկախ հանգամանքների բերումով, այսինքն՝ նա հնարավորություն չունի վերահսկելու իր կյանքում տեղի ունեցող գործընթացները... «Անմեղ զոհ»` այս համոզմունքը կարող է տոքսիկ լինել նույնիսկ ամենահավասարակշռված մարդու հոգեկան առողջության համար»։
Մյուս կողմից, ըստ նրա, կարանտինի ժամանակ մարդը բավական է, ի տարբերություն նրանց, ովքեր պատիժ են կրում բանտերում։ Այդ փաստի գիտակցումը հանգեցնում է նրան, որ ամեն ինչ այդքան էլ վատ չէ։
ԵԱՏՄ երկրների ներկայացուցիչները քննարկել են COVID-19-ի դեմ պայքարի համատեղ քայլերը
Ինքնամեկուսացման հետևանքները, բժիշկի կարծիքով, կախված են դրա տևողությունից և կոնկրետ մարդու կարգավիճակից։
Հուզական արձագանքը` մտահոգությունը հարազատների և սեփական առողջության համար, ծրագրերն իրագործելու անկարողության զգացումը և այլն, դեռ կարելի է անտեսել։ Իսկ ահա ապատիային, անքնությանը, խուճապին պետք է շատ լուրջ վերաբերվել։
Ըստ Չիլինգարյանի` ռիսկային խմբում նախևառաջ երեխաներն ու դեռահասներն են։
«Կարևոր է ուշադրություն դարձնել, թե ինչ և ինչպես է քննարկվում երեխաների մոտ։ Պետք չէ նաև այլ ծայրահեղության մեջ ընկնել, երեխային ամբողջությամբ պաշտպանելով տեղի ունեցողից»,– նշեց նա։
Ռիսկային խմբում են նաև տարեցները, ինչպես նաև գործարարները, որոնք պատասխանատու են ինչպես սեփական ընտանիքների, այնպես էլ իրենց աշխատակիցների բարեկեցության համար։
Ելք կա ՞
«Որևէ բան պատրաստել», «մարզվել», «գիրք կարդալ կամ ֆիլմ դիտել»` նման խորհուրդները ժամանակավոր ելք են իրավիճակից։
Ինչպես նշում է Չիլինգարյանը, կարանտինի ժամանակ, երբ հայտնի չէ դրա վերջը, պետք է այլ տեսանկյունից դիտարկել սեփական կարողություններն ու հնարավորությունները։ Խոսքը ոչ թե ժամանակավոր միջոցների, այլ սեփական անձի մեջ նոր որակներ դաստիարակելու, ինչպես նաև արտաքին աշխարհում նոր ռեսուրսներ փնտրելու մասին է։
Բժշկի խոսքով` անհրաժեշտ է գիտակցել, որ աշխարհը փոխվել է, և մեր խնդիրը դրա հետ փոխվելն է` միաժամանակ ուրախության և երջանկության համար նոր առիթներ որոնելով։
Ինչ վերաբերում է ունիվերսալ միջոցներին (դեղահաբեր, թուրմեր), ապա, ըստ մասնագետի, դրանք բժիշկը նշանակում է անհատապես ՝ հաշվի առնելով անձի առանձնահատկություններն ու հոգեկան վիճակը։
Կորոնավիրուսի վճարովի թեստավորումն անթույլատրելի է և վտանգավոր. ԱՆ
«Կարող եմ ասել միայն, որ D վիտամինը օգնում է, երբ մարդը տխուր է, իսկ սև թեյն ու սուրճը կարելի է փոխարինել երիցուկի, մեղվախոտի թեյով»,– հավելեց նա։
Մեր հարցին, թե ինչպես դրական հոգեթերապիան կարող է օգնել այս պարագայում, մասնագետը արձագանքեց. «Դրական հոգեթերապիայի հիմնական սկզբունքը հավասարակշռությունն է։ Այդ մեթոդի հեղինակը` Նոսրատ Պեզեշկիանը, առաջարկում է կենսական էներգիան բաշխել չորս ոլորտների վրա՝ մարմին, գործունեություն, մտքեր, շփումներ, հարաբերություններ, ապագա, երազանքներ»։
Ինչ վերաբերում է մարմնին, համավարակի պայմաններում, դա նախևառաջ, հիգիենան է։ Կարևոր են նաև ճիշտ սնվելը, առողջ քունը և չափավոր ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը։
«Ընտանեկան հարաբերություններում պետք է փորձել որոշակի արարողություններ հորինել. խաղեր կազմակերպել (պատմվածքներ, բանաստեղծություններ, երաժշտություն հորինել, միասին ֆիլմեր դիտել)։ Ցանկալի է նվազագույնի հասցնել սոցցանցերում անցկացրած ժամանակը, պաշտպանել սեփական անձն ու հարազատներին «հիստերիայի վիրուսից»։ Կարելի է ժամանակ հատկացնել նաև կարիքավորներին, օրինակ՝ միայնակ հարևաններին», – հավաստիացրեց հոգեթերապևտը։
Ապագայում մասնագետը խորհուրդ է տալիս ուշադրությունը կենտրոնացնել նոր նախագծերի վրա, որոնք իրագործելի են և օգտակար։ Օրինակ՝ կարելի է սկսել լեզուներ սովորել։
Հավելենք, որ դրական հոգեթերապիայի հայկական կենտրոնը (www.armpositive.com) սոցիալական մեկուսացման պայմաններում տրամադրում է առցանց օգնություն։
«Անհապաղ ներկայացրեք ապացույցներ». ԱՆ խոսնակը դիմել է ֆեյք լուրեր տարածողներին