Մարիա Նաումենկո, Sputnik.
Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի ինտեգրման և մակրոտնտեսության նախարար Սերգեյ Գլազևն առաջարկել է Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրներում արտարժույթի փոխանակման ոչ առևտրային գործարքների համար 0.01% հարկ սահմանել:
Ոչ առևտրային գործարքներ են համարվում ցանկացած փոխանցումները, այդ թվում՝ առևտրային և անձնական հաշիվների համալրումը, գումարների դուրսբերումը, վարկային գործարքները։
Գլազևը պնդում է, որ այդպիսի հարկը կսահմանափակի կապիտալի արտահոսքը արտասահման, իսկ միության բյուջեն կստանա տարեկան 30 մլրդ ռուբլի եկամուտ:
ԵԱՏՀ նախարարը նաև առաջարկում է արժույթի գնման հայտի և մատակարարման միջև ժամանակային ընդմիջում սահմանել և ընդհանուր բորսային տարածք ձևավորել:
Որո՞նք են ԵԱՏՄ տարածքում նման հարկի առավելությունները, և ինչո՞ւ այն կարող է բարդացնել վարկերի ստացումն ու ներդրումների մուտքը. Sputnik-ը մեկտեղել է փորձագետների կարծիքները։
Ներդրումներն ու վարկերը դասվում են սպեկուլյացիաների շարքը
Ռուսաստանի ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի փորձագետ, տնտեսական գիտությունների թեկնածու Միխայիլ Բելյաևն ասում է` արտարժույթի փոխանակման ոչ առևտրային գործարքները նման են բանկի դրամարկղում տարադրամի փոխանակմանը, միայն թե դրանք կատարվում են ավելի մեծ ծավալներով և փաստաթղթերի այլ փաթեթով:
«Ենթադրենք՝ մենք պետք է վճարենք մեկ միլիոն դոլարանոց գործարքի համար։ Մենք արտարժութային շուկա ենք դուրս գալիս հատուկ հայտով, գործարքի իսկությունը հաստատող փաստաթղթերի որոշակի փաթեթով, որը ցույց է տալիս, որ մեզ իսկապես անհրաժեշտ է արտարժույթը։ Բորսայում վաճառում ենք ռուբլին և դոլար ենք գնում»,-բացատրում է տնտեսագետը սպեկուլյատիվ սխեման։ Այնուհետև ձեռք բերված արտարժույթը դրվում է, օրինակ, կողմնակի բանկում, իսկ գործարքն ինչ-ինչ պատճառներով չի կայանում։ Հենց այսպիսի գործարքների համար է ինտեգրման և մակրոտնտեսության նախարարն առաջարկում հարկ սահմանել։
Սակայն, Բելյաևի կարծիքով, ոչ առևտրային արժութափոխանակման գործարքների հարկի ներդրումը կխաթարի ներդրումային և վարկային արտաքին տնտեսական գործունեությունը:
«Ոչ առևտրային բնույթի արտաքին տնտեսական կապերը ենթադրում են թե՛ վարկային գործարքներ, թե՛ փոխառություններ, թե՛ ներդրումային գործարքներ։ Եվ համաձայն Գլազևի զեկույցի` դրանք կդասվեն սպեկուլյացիաների շարքը և կհարկվեն։ Այստեղ շահը շատ տեսական է, մշուշոտ։ Եվ միանշանակ է, որ այդպիսի հարկը կխաթարի ԵԱՏՄ երկրների միջև ինտեգրացիոն գործընթացները»,-ասում է տնտեսագետը։
«Օրինակ` դուք ցանկանում եք Ղրղզստանում ֆաբրիկա արդիականացնել և ներդրումներ եք կատարում այդ ձեռնարկության մեջ։ Փաստորեն, դուք առևտրային գործարք չունեք, գումարը ձեզ պետք է արտադրությունն արդիականացնելու համար։ Եվ դա նույնպես կհարկվի»,-ավելացնում է ՌԶՀԻ փորձագետը։
Եվրասիական վերլուծական ակումբի ղեկավար Նիկիտա Մենդկովիչի կարծիքով` գլխավոր խնդիրը ոչ թե արժույթի փոխանակման հարկի ճիշտ կամ սխալ միջոց լինելն է, այլ երկրների միջև հարկային քաղաքականության համաժամանակեցումը:
«Մերձավոր արտերկրի մի շարք պետություններ ցավագին կերպով են վերաբերվում ինքնիշխանության ֆորմալ բաղադրիչներին, ինչը խանգարում է համատեղ տնտեսական քաղաքականության իրականացմանը։ Հարկային քաղաքականության սինխրոնացումը, միասնական հարկային դրույքաչափերի ստեղծումը լավ լուծում կլիներ, այդ թվում ՝ ԵԱՏՄ տարածքում կապիտալի շարժի ազատության ապահովման տեսանկյունից»,- ասում է վերլուծաբանը։
Կապիտալի արտահոսքը ԵԱՏՄ երկրներից կվերահսկվի
«Արտարժութային սպեկուլյացիաների հարկը երկու նպատակ ունի,-բացատրում է ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի էկոնոմիկայի բաժնի ղեկավար, տնտեսագիտության դոկտոր Ազա Միհրանյանը,- առաջին հերթին՝ կայունացնել արժութային շուկան, կանխել դրա տատանումը, այսինքն՝ բարձրացման և իջեցման խաղերը։ Երկրորդը՝ կարգավորել կապիտալի արտահոսքը»։
Նրա կարծիքով՝ Գլազևի նախաձեռնությունը կապված է Եվրասիական տնտեսական միության երկրների շուկաներում գործարքները կարգավորելու ցանկության հետ` հաշվի առնելով ռուսական ռուբլու փոփոխականությունը։
«Գործնականում բոլոր տնտեսությունները կապված են ռուսական ռուբլու հետ, և ռուբլու տատանումը ԵԱՏՄ երկրներում համապատասխան գործընթացներ է առաջացնում»,-ասում է Միհրանյանը։
Սպեկուլյանտները արժույթի ավելի մեծ տատանումներ են խթանում՝ կենտրոնական և տնտեսականորեն հիմնավորված փոխարժեքի համեմատ։ Ըստ Բելյաևի` այդ տատանումները վնաս են հասցնում տնտեսությանն ու երկրների փոխադարձ առևտրին։
«Արտարժույթի տատանումների մեջ իսկապես մեղավոր են սպեկուլյանտները, քանի որ նրանք հաճախ համաձայնեցված գործողություններ են կատարում, ընդ որում` պարտադիր չէ, որ նրանք ինչ-որ տեղ պայմանավորվեն։ Շուկայում (իսկ մեզ մոտ շուկան բավականին զգայուն է) սպեկուլյանտներն այնքան լավ են զգում միմյանց, որ անգամ չհամաձայնեցնելով` նրանց մոտ համակարգված գործողություններ են ստացվում։ Դա տարադրամի փոխարժեքի մեծ տատանումների է բերում․ այն «թռչկոտում» է մեկ վերև, մեկ ներքև»,-բացատրում է Sputnik-ի զրուցակիցը։
Միհրանյանն ուշադրություն է հրավիրում այն փաստին, որ ճգնաժամի ընթացքում պետության կողմից ավելի խիստ կարգավորման միջոցների հաստատումը կիրառվում է ամբողջ աշխարհում։
«Այսօր հարցը դրվում է ոչ թե ազդեցության մասշտաբների և հետևանքների, այլ, ամենայն հավանականությամբ, կայունացման մասին, այնպես որ տվյալ հարկը գնահատել և դիտարկել իբրև լրացուցիչ եկամտի աղբյուր, ըստ երևույթին, խելամիտ չէ։ Այս դեպքում նման հարկն ավելի արդյունավետ կլինի կարգավորիչի տեսանկյունից»,-կարծում է ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի էկոնոմիկայի բաժնի ղեկավարը։
Ժամանակը փող է
Բացի այդ, Գլազևն իր զեկույցում առաջարկում է ժամանակային ընդմիջում սահմանել արտարժույթի գնման հայտի և դրա մատակարարման միջև, ինչը հարված կհասցնի առևտրային գործարքներին, վստահ է Բելյաևը։
«Երբ դուք առևտրի մեջ եք, դուք չեք կարող միանգամից իմանալ, թե ձեզ երբ պետք կլինի արտարժույթը, ինչ ծավալով և այլն։ Դուք հիմնվում եք իրական փոխարժեքի վրա, որը ձեզ ձեռնտու է, ենթադրենք, այս պահին, և գնում եք արտարժույթը։ Իսկ երբ ժամանակային ընդմիջում է մտնում, ապա այնտեղ արտարժութային ռիսկ է հայտնվում (արտարժույթների փոխարժեքների անբարենպաստ փոփոխության հետևանքով կորուստների ռիսկը – խմբ․)»,-ասում է Sputnik-ի զրուցակիցը։
Տնտեսագետը նշում է, որ այդ դեպքում կարելի է պայմանագրում ներառել արժութային վերապահում ՝ արտաքին առևտրային պայմանագրի պայման, որը պաշտպանում է արժութային ռիսկերից ։ Բայց դա «ավելորդ բեռ» կդառնա և գործարքի թանկացում կառաջացնի։
«30 մլրդ ռուբլին (ԵԱՏՄ բյուջե հասույթի գումարը հարկից – խմբ.) այժմ բավականին համեստ է թվում, քանի որ մնացած բոլոր կետերով մենք շատ ավելի շատ կկորցնենք»,-եզրակացնում է Բելյաևը։
ԵԱՏՄ-ում միասնական բորսայի ստեղծման բոլոր պայմանները կան
Բազմազան կայունացնող տնտեսական միջոցառումների շարքում ԵԱՏՀ զեկույցում առաջարկվում է նաև ընդհանուր բորսայական տարածք ձևավորել՝ ազգային արժույթներով գնագոյացմամբ և առևտրով։ Նիկիտա Մենդկովիչի խոսքով՝ նոր բորսայի ստեղծումը կախված է հենց երկրներից, քանի որ դրա բացման համար Միության անդամ երկրներն անգամ ստիպված չեն լինի «սկզբունքորեն նոր» օրենքներ ընդունել։
«Կապիտալների շարժի ազատությունը ԵԱՏՄ ստեղծման մասին համաձայնագրի հիմքում ընկած ազատություններից մեկն է և այս պահին էլ իրականացվում է։ Եվրասիական մակարդակում նոր միասնական բորսային հարթակի ստեղծումը, որը նման կլինի ՄՄԱԲ–ին (Մոսկվայի միջբանկային արժութային բորսա - խմբ.), հարց է շուկայի մասնակիցներին: Ես չեմ կարծում, որ այստեղ սկզբունքորեն նոր նորմատիվ բազա է պահանջվում»,- ասում է Մենդկովիչը։
Ինչ վերաբերում է ԵԱՏՄ տարածքում ազգային արժույթներով առևտրին, ապա, այս ուղղությունը վերլուծաբանի կարծիքով, բավականին հաջող է իրականացվում։
Աստիճանաբար աճում է ռուբլով առևտրի մասնաբաժինը և նվազում է դոլարի օգտագործումը։ Ամենայն հավանականությամբ՝ վերջին բանը, որ այստեղ պետք է անել՝ երկրների միջև միջբանկային գործարքների, ինչպես նաև գումարային փոխանցումների դեպքում դոլարային փոխանցումներից հրաժարվելն է, կարծում է Մենդկովիչը։