Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիա
Մարտիրոս Ալմասյանի կիսանդրին, բերված Կոստանդնուպոլիսից (ներկայում` Ստամբուլ), վրացական Ցկալտբիլա գյուղի բնակիչներին և հյուրերին մշտապես կհիշեցնի գյուղացիների փրկության անհավանական պատմությունը, որը տեղի է ունեցել ավելի քան 100 տարի առաջ։
Այդ պատմությունը Sputnik Արմենիայի թղթակցին պատմեց Ցկալտբիլա գյուղի բնակիչ, գյուղական դպրոցի մանկավարժ Ալբերտ Դարբինյանը։
Մարտիրոս Ալմասյանի` թուրքերի ներխուժումից գյուղը փրկողի կիսանդրին, տեղադրվել է օրերս։ Նախաձեռնողը եղել է գյուղում ծնված, բայց այժմ Ռուսաստանում ապրող Հովհաննես Աբելյանը, որը ֆինանսավորել է բոլոր աշխատանքները։
«Դա շատ հուզիչ պատմություն է, սակայն քչերը գիտեն այդ մասին։ Թերևս մենք` գյուղացիներս։ Այն տեղի է ունեցել 1918թ–ին, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում», – պատմեց Դարբինյանը։
Այդ ժամանակ Ցկալտբիլան կոչվել է Նորաշեն։ Այստեղ հիմնականում ապրել են հայեր և թուրքեր։ Արևմտյան Հայաստանում Օսմանյան կայսրության իրականացրած ցեղասպանության պատճառով հայերն արտագաղթել են այս գյուղ։ Այն գտնվում է Էրզրում քաղաքից 75 կմ հեռավորության վրա, ուստի հարմար ապաստարան է եղել ցեղասպանությունից փրկվածների համար։
Դարբինյանը պատմում է, որ 1918թ.–ը ծանր տարի է եղել գյուղի բնակիչների համար։ Նրանք իմացել են, որ թուրքական բանակը` Բեքիր փաշայի գլխավորությամբ, ուղևորվում է դեպի Ախալցխա։ Հարցը լուծելուն ձեռնամուխ են եղել տեղի հոգևոր հայր Քերոբ Տեր–Պողոսյանը և գյուղապետ Մարտիրոս Ալմասյանը։
«Նրանք որոշել են աղ ու հացով դիմավորել Բեքիր փաշային և պայմանավորվել նրա հետ, որպեսզի ձեռք չտա ժողովրդին», – պատմում է Դարբինյանը։
Ալմասյանը ծնվել, մեծացել է Ստամբուլում, ուստի լավ է իմացել թուրքերեն։ Նա այս գյուղում հայտնվել է` փրկվելով կոտորածներից։ Ալմասյանն իսկույն դրսևորել է իրեն որպես ակտիվ գործիչ և դարձել գյուղապետ։
Բեքիր փաշան ընդունում է հայերի առաջարկը։ Ալմասյանը և Տեր–Պողոսյանը սեղան են գցում` լի թուրքական խորտիկներով, ինչը չէր կարող չզարմացնել թուրքերին։ Քերոբի և Բեքիր փաշայի միջև թարգմանիչի և գլխավոր բանակցողի դերը Մարտիրոս Ալմասյանինն էր։ Ի վերջո, Բեքիր փաշան չի դիմացել և որոշել է տալ իրեն տանջող հարցը, երբ մատուցել են նրա սիրելի ճաշատեսակը։ Նա հարցրել է Մարտիրոսին, թե որտեղից նա այդքան լավ գիտի թուրքերեն և ով է պատրաստել այդ ճաշատեսակը, որը նրան իր մանկությունն է հիշեցնում։
Մարտիրոսը պատասխանել է, որ ինքն է պատրաստել, քանի որ ծնունդով Ստամբուլից է և մոտ 10 տարի խոհարար է աշխատել թուրքական ընտանիքում։
«Բեքիր փաշան հարցրել է, թե այդ ընտանիքում տղա երեխա եղե՞լ է։ Մարտիրոսը պատասխանել է, որ եղել է և նրա անունը Բեքիր է եղել։ Նա նաև տվել է Բեքիրի ծնողների, քույրերի անունները։ Այդտեղ թուրքը ոտքի է կանգնել և հուզված գրկեկ Մարտիրոսին», – պատմում է Դարբինյանը։
«Ոչնչացնելու մտադրություն». ցեղասպանության մասին ֆիլմն առաջադրվել է «Էմմի» մրցանակի
Բեքիր փաշան հրամայումել է իր զորքին շրջանցել գյուղը և ձեռք չտալ բնակիչներին։ Այդպես թուրքական բանակն առաջ է շարժվել և հասնել մինչև Թբիլիսի։ Ալմասյանը մահացել է 1926թ.–ին, նրան հողին են հանձնել տեղի գերեզմանատանը։ Այս տարվա օգոստոսի 18–ին գերեզմանատանը տեղի է ունեցել Մարտիրոս Ալմասյանի կիսանդրու բացումը, որը բոլորին հիշեցնում է նրա գործած սխրանքի մասին։