Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Հայրենական մեծ պատերազմում Խորհրդային բանակի տարած հաղթանակից հետո հիտլերյան զորքերի շուրջ 3 միլիոն զինծառայող գերի ընկան ԽՍՀՄ տարածքում, իսկ մոտ 20 հազար գերմանացի ռազմագերի էլ հայտնվեցին Հայաստանում: Մոտավորապես 1300-ն իրենց վերջին հանգրվանը գտան այստեղ և թաղված են հայկական հողում: Sputnik Արմենիայի հոդվածը նրանցից մեկի մասին է:
Sputnik

Երևանում գերմանացի ռազմագերիների գերեզմանների որոնումները հեշտ գործ չէ: Մեր նկարահանող խումբը, սարսափելի խցանումները հաղթահարելով, դժվարությամբ հասավ մայրաքաղաքի ծայրամասում գտնվող թաղամասերից մեկը, որի տարածքում, մեր տեղեկություններով, գերմանական գերեզմանատուն կար:

Գնում էինք գրեթե բախտապավեն, ճանապարհին ո՛չ մարդու էինք հանդիպում, ո՛չ էլ մեքենայի: Ստիպված զանգեցինք այս կողմերում ապրող մեր ընկերոջը: Նա հստակ հրահանգներ տվեց` գտեք գետաքարերով ծածկված ճանապարհը և դրան հետևեք մինչև վերջ, այնտեղ էլ կտեսնեք գերեզմանատունը:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Ի դեպ, գետաքարով ծածկված ճանապարհը, ինչպես և մերձակայքում գտնվող ալյումինի գործարանն ու Քանաքեռ ՀԷԿ–ը, գերմանացի ռազմագերիներն են կառուցել:

Ճանապարհն իսկապես լավ է կառուցված. գերմանական որակ է: Թեև, իհարկե, հիտլերյան բանակի զինծառայողների թվում նաև այլ ազգերի ներկայացուցիչներ են եղել` հունգարացիներ, ռումինացիներ, խորվաթներ, իտալացիներ և այլն:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

-Ո՞վ: Լյուքսեմբուրգի ներկայացուցիչնե՞րը, – կես ժամ անց արդեն գերեզմանատան մոտ զարմացած հարցրի պահակին:

-Հա, երկուսն են: Հայաստանում ընդամենը 5 լյուքսեմբուրգցի գերի է թաղված, երկուսը՝ այստեղ` մեզ մոտ, – հպարտությամբ ասաց պահակը:

Նրա հետ հանդիպումը ևս հատկանշական էր: Սկզբում մենք տեսանք երկաթե ցանկապատով պարսպապատած և կողպած գերեզմանատունը: Սև ճաղավանդակից այն կողմ երևում էին սև խաչերը: Մեր աղմուկի վրա հանկարծ մի շուն հայտնվեց: Գերմանական հովվաշունը հսկում է գերմանական գերեզմանատունը:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Գրեթե անմիջապես մենք տղամարդու ձայն լսեցինք. «Լեդի, Լեդի»: Շունը, պոչը բարեհամբույր շարժելով, հետ վազեց` տիրոջ մոտ: Տերն էլ հենց գերեզմանատան պահակն էր` տնային շորերով և բաց գույնի գլխարկով մեծահասակ մի տղամարդ: Անունը` Արմեն Ստեփանյան:

Հայաստանում ապրած ռազմագերին. ինչպես Լորենցը Նոբելյան մրցանակի հասավ ճամբարների միջով

Իմանալով, թե ինչու ենք եկել, պահակը բացեց վանդակավոր ցանկապատի դուռը: Լեդին զուր ժամանակ չկորցնելով` վազեց–մտավ գերեզմանատան տարածք և արագ տեղավորվեց մեծ խաչքարի պատվանդանին:

-Նա բոլորից շատ է ուրախանում, երբ մարդ է գալիս, շատ է սիրում պառկել ռումինների հիշատակին կանգնեցված այս խաչի պատվանդանին, – ասաց Արմեն քեռին` նայելով ճարպիկ Լեդիի գոհ դիրքին:

Խաչը ռումինացի ռազմագերիների հիշատակին համեմատաբար վերջերս են տեղադրել: Եթե ցանկապատը, սև խաչերն ու գերեզմանաքարերը հայտնվել են դեռ «կոմունիստների ժամանակ», ապա այս խաչքարը տեղադրել են 2006 թվականին, հիշում է Արմեն քեռին:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Գերեզմանատան տարածքի համար պատասխանատու է «Հետազոտություն» հասարակական կազմակերպությունը` Գագիկ Թադևոսյանի գլխավորությամբ: Նրա հայրը` Աղվան Թադևոսյանը, դեռևս 1980-ականների վերջին է սկսել զբաղվել ռազմագերիների գերեզմանների որոնման և վերականգնման աշխատանքներով: Այս գերեզմանատունը, որտեղ 257 ռազմագերի է թաղված, այդ ժամանակվանից ի վեր պարզապես կոչում են «ալյումինի գործարանի գերեզմանատուն»:

Խաղալիքներ, շենքեր ու գործարաններ. ի՞նչ հիշատակ են թողել ռազմագերիները Հայաստանում

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Գերմանիայի, Ռումինիայի, Խորվաթիայի դեսպանատների աշխատակիցները սկսեցին ակտիվորեն այցելել այստեղ և հետևել գերեզմաններին: Հաճախ նաև զբոսաշրջիկներ են գալիս եվրոպական տարբեր երկրներից: Նման այցերից մեկն առանձնակի է հիշվել պահակին:

-Այցելուի անունը Մանֆրեդ էր, շատ հանգիստ տղամարդ էր, կլոր ակնոցով: Նա Հայաստան էր եկել ընկերների հետ հենց այս գերեզմանատուն այցելելու նպատակով: Այստեղ է թաղված նրա հայրը: Ամբողջ օրը նա լալիս էր սև խաչերի մոտ, ոչ ոք չէր կարողանում մխիթարել ու հանգստացնել նրան, – պատմեց Արմեն քեռին, տխուր հոգոց հանեց և արտաբերեց «Խեր, շառ, Ասված»:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Այնուհետև պահակը շարունակեց. «Չէ՞ որ ես ապրելու համար գումար եմ վաստակում թթի օղի վաճառելով, այնպես որ միշտ լավ օղով լի տակառիկներ ունեմ: Առաջարկեցի հյուրերին, սկզբում վախվխելով էին խմում, այնուհետև այնքան խմեցին, որ հարբեցին: Եթե մինչ այդ նրանց հետ թարգմանչի օգնությամբ էի զրուցում, ապա հետո նա այլևս թարգմանության կարիք չկար՝ այնպես էինք ընկերացել»:

Պատերազմում կորցրել էր աչքը, բայց ոչ անցյալի հիշողությունը. արցախցի Ստեփանիչի մասին

Նա հրավիրեց մեզ իր սենյակ և հաստ լուսանկարչական ալբոմից ճմռթված ծրար հանեց: Մանֆրեդի նամակն էր, որը նա ուղարկել էր 2013 թվականի նոյեմբերին: Ծրարում երեք լուսանկար կար, որոնք արվել էին գերմանացի ընկերների այցի օրը` գերեզմանատանը, ինչպես նաև գերմաներենից ռուսերեն նամակի թարգմանությունը, որն ակնհայտորեն արվել էր Google Translate–ի օգնությամբ:

Թթի օղին փրկեց. ինչպես գերմանացի ռազմագերու որդին հոր գերեզմանը գտավ Երևանում

Թութ և կեռաս հյուրասիրելով և գրեթե նեղանալով, որ «ֆիրմային» թթի օղին հրաժարվեցինք համտեսել, Արմեն քեռին խնդրեց` եթե հանկարծ մեզանից կամ մեր ծանոթներից որևէ մեկը Գերմանիա մեկնելու լինի, զանգահարի իրեն: Նա ուզում է մեկ շիշ թթի օղի փոխանցել Մանֆրեդին: Մի վշտալի օր այդ հեղուկը օգնել էր նրան սփոփվել: