Լիլիթ Հարությունյան, Sputnik Արմենիա
Ճակատագրական բացահայտումը պատահական եղավ, երբ կայացած երաժիշտ, Beyaz Yunus («Սպիտակ դելֆին») ալտերնատիվ ռոք խմբի հիմնադիր, բազմաթիվ ալբոմների հեղինակ Յաշար Քուրթը մոտ 40 տարեկան էր:
Բնիկ ստամբուլցին երաժիշտ և կոմպոզիտոր Արտո Թունջբոյաջյանի հրավերով առաջին անգամ եկավ Հայաստան, որոշեց մի քանի երաժշտական ձայնասկավառակ գնել ու, շապիկներից մեկի վրա տեսնելով հայ մեծ կոմպոզիտոր և երաժիշտ Կոմիտասի պատկերը, ուշադրություն դարձրեց իր հետ ունեցած անհավանական նմանությանը. «Ինչո՞ւ եմ այսքան հայի նման, եթե թուրք եմ...»:
Բոլոր պատահականությունները պատահական չեն
Տուն վերադառնալով` նա ծնողներին հարցրեց.
-Ո՞րտեղից ենք մենք:
-Վանից:
-Ա՜յ թե ինչ: Ամեն ինչ պարզ է... Ինչո՞ւ առաջ այդ մասին չէիք խոսում:
-Դե…, – ծոր տվեցին ծնողները…
Պարզվեց` Ցեղասպանությունից փրկվել և Յաշարի տոհմը վերածնել էր նրա ապուպապը, որն այն ժամանակ 9 տարեկան էր, անունը` Իսմայիլ: Նա ոտքով հասել էր Սև ծովի ափեր, որտեղ նրան ապաստան էին տվել բարի մարդիկ: Ընտանիքի մյուս անդամներին դաժանաբար սպանել էին 1915 թվականի ջարդերի ժամանակ:
Երաժիշտի ապրած ցնցումը վերածվեց զայրույթի (համաձայնեք` հեշտ չէ 40 տարեկանում կրկին բացահայտել ինքնությունդ), և նա որոշեց մեկնել Թուրքիայից: Մոտ 2 տարի ապրեց Եվրոպայում և գրեթե թողեց երաժշտական գործունեությունը:
«Ես հեռացա, դադարեցի համերգներ տալ և սկսեցի լսել ներքին ձայնս... իհարկե, շատ էի կարդում Ցեղասպանության մասին, ինչպես նաև այդ ժամանակաշրջանի պատմությունը: Շատ ժամանակ ունեի այդ հարցը տարբեր կողմերից ուսումնասիրելու համար», –Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում պատմեց երաժիշտը:
Պետք է նշել, որ Յաշարն այն մարդկանցից մեկն էր, ով ներողություն է խնդրել հայերից Ցեղասպանության համար և 2008 թվականի հոկտեմբերին մասնակցել է ստորագրահավաքին (դեռ նախքան իր արմատների մասին տեղյակ լինելը): Նրա խոսքով` Անատոլիայի հայերի պատմությունը գիտեր, բայց ոչ շատ մանրամասն, իսկ Արտո Թունջբոյաջյանի հետ ծանոթանալուց առաջ հայ ընկերներ չուներ:
«Հայերի պատմության նկատմամբ հետաքրքրությունն այդքան խորը չէր մինչև Հրանտ Դինքի սպանությունը: Այդ ողբերգական իրադարձությունը, կարելի է ասել, շրջադարձային եղավ, քանի որ շատերը բարձրաձայնեցին այդ թեման», – նշեց նա:
Որոշ ժամանակ անց հայտնի ռոք երաժիշտը սկսեց հայերեն սովորել:
«Շուտով ես մկրտվեցի և ստացա Արշակ Ասպետ անունը: 2014 թվականին իմ պատմությունը պատմեցին ծպտյալ հայերի մասին պատմող «Լռության ժառանգությունը» վավերագրական ֆիլմում: Այդ նախագծի շրջանակում ես մեկնեցի Վան, Բերկրի քաղաք, որտեղից էլ սերում է ընտանիքս: Ուզում էի անցյալի մասին ինչ–որ վկայություն գտնել… Ընդհանուր առմամբ, ինձ թվում է, որ առաջընթաց կա իրողությունն ընդունելու հարցում …», – խոստովանեց նա:
Երգիչը բացահայտ հայտարարեց իր արմատների մասին, ավելի ուշ խոստովանեց, որ դրանից հետո հեշտ չէր. թուրք հասարակությունը շատ ցավագին ընդունեց լուրը:
Հարցազրույցներից մեկում նա ասել է. «Ինձնից երես թեքեցին նույնիսկ նրանք, ում ես ընկեր էի համարում: Եղան մարդիկ, որոնք ասացին. «Դե, եթե հայ ես, ուրեմն չքվի՛ր Հայաստան»: Ինձ համար դժվար է բացատրել, որ եթե ես հայ եմ, ապա այստեղ ես տանն եմ: Նախնիներիս հայրենիքը այդ երկրի մի մասն է դարձել ոչ իրենց կամքով: Բայց, չնայած դրան, հայերն այնքան լավ բան են արել նրա համար, որ ես կարող եմ համարձակորեն հպարտանալ ծագումովս»:
Սակայն, ինչպես մեզ պատմեց Յաշարը, Եվրոպայից վերադառնալով` նրա երկրպագուների մեծ մասը ամեն դեպքում համակերպվեց այս իրողությանը և ընդունեց նրան:
«Լեռներ՝ ամպերի վրա»
Շուրջ 6 տարի առաջ երգիչն իրեն կոչեց «նոր հայ». «Ես կուզենայի հայկական երաժշտություն նվագել, բայց դրա համար այն դեռ ուսումնասիրել է պետք, պետք է հայ դառնալ: Ես դեռ «նոր հայ» եմ»», – ասել է նա հարցազրույցներից մեկում:
Այսօր նա խոստովանում է, որ սովորել է հայ լինել երաժշտության շնորհիվ:
«Որպես պրոֆեսիոնալ` ես երկար տարիներ քրտնաջան աշխատել եմ էթնիկ նյութի հետ, հայկական երաժշտության վրա: Այդպես ես սովորեցի հայ լինել», – ժպտալով ասում է նա:
Պետք է նշել, որ իր ծագման մասին ճշմարտությունն իմանալով` իր կյանքի որոշակի ժամանակահատվածը երաժիշտը նվիրեց Կոմիտասի կյանքի և արվեստի ուսումնասիրման գործին: Իսկ 2-3 տարի առաջ Համշենին (Սև ծովի ափ` Թուրքիայի հյուսիս-կենտրոնական հատվածում գտնվող Սամսուն գավառից մինչև Ռուսաստանի հարավ, բնիկ հայերով բնակեցված տարածք, պատմական Փոքր Հայքը – խմբ.) նվիրված ալբոմ թողարկեց:
Պատասխանելով հարցին, թե արդյոք կա՞ն հատուկ «հայկական» ծրագրեր ապագայի համար` Յաշարը նշեց, որ աշխատում է մյուս հայ արտիստների հետ մի մեծ նախագծի վրա, որը նվիրված է Կոմիտասի 150-ամյակին:
«Այն ինքնատիպ հեքիաթ է` օպերայի վերածված: Ներառում է պատմություններ, երգեր, Համշենի ծեսեր տարբեր լեզուներով` հին հայերեն, հին հունարեն, լազերեն, թուրքերեն», – պատմեց նա:
Ռոք երգչի խոսքով` եթե ամեն ինչ հաջողությամբ պսակվի, ապա երաժշտական նախագծի առանձին հատվածներ կներկայացվեն արդեն այս տարվա սեպտեմբերին: Բայց բավական ծանր աշխատանք է սպասում:
Յաշարը մեծ ոգևորությամբ է խոսում Հայաստան կատարելիք այցի մասին, որը նախատեսում է ամռանն ու աշնանը:
-Իսկ ի՞նչն ամենից շատ տպավորեց, երբ 2009–ին առաջին անգամ եկաք Հայաստան:
-Ամպերից վեր բարձրացող լեռները, Երևանի քարե շենքերը, ինչպես նաև երաժիշտները, որոնց հետ համագործակցում էի...