Ինչպես 40 հայ որբեր Եթովպիայում կազմեցին կայսերական փողային նվագախումբը

Հիմա կասեք` Եթովպիան ուր, Հայաստանն ուր...Թե ինչպես հայերը եթովպական երաժշտության պատմության մեջ հավերժացան`հերթով, կարգով պատմում է Sputnik Արմենիայի սյունակագիր Մարիաննա Փայտյանը:
Sputnik

Տարբեր աշխարհամասերում գտնվող, իրարից հազարավոր կիլոմետրերով հեռու Եթովպիան և Հայաստանը կամրջված են ոչ միայն հավատքով, այլև երաժշտությամբ: 40 հայ որբեր կազմել են Եթովպիայի կայսերական փողային նվագախումբը, իսկ հայազգի Գևորգ Նալբանդյանն էլ հեղինակել է Եթովպիայի պետական օրհներգը: 

Չկա աշխարհի մի անկյուն, որտեղ թեկուզ մեկ հայ չապրի, չկա մի ոլորտ, որում գոնե մեկ հայ հաջողության հասած չլինի: Ինչպես ասում են, այդ ամենն, իհարկե, լավ օրից չի եղել` ջարդ ու կոտորած, ցեղասպանություն, հայրենազրկում, ընտանիքի կորուստ:

Հավերժ երիտասարդ հերոս հայը. ինչպես օդաչու Մարտիրոս Նագուլյանը ռմբակոծեց ֆաշիստներին

Օտարի երկիր մազապուրծ հասած հայերը ստիպված են եղել ամեն ինչ զրոյից սկսել: Ցեղասպանությունից հետո Հայաստանում և տարբեր գաղթօջախներում հիմնվեցին որբանոցներ` ծնողներին կորցրած, մեծ ու դաժան աշխարհում մենակ մնացած հայ որբերին ժամանակավոր տուն տալու համար: Արարատյան որբանոցը, որը սկզբնապես Իրանում էր, այնուհետև Իրաքում, 1921-ին տեղափոխվեց Երուսաղեմ` տուն դառնալով գրեթե 900 հայ որբերի համար:

1924թ.-ին եվրոպական ուղևորության ընթացքում Եթովպիայի վերջին կայսրը` Րաս Թաֆարի Մաքոննեն, (որն այդ ժամանակ դեռ պաշտոնապես կայսր չէր, սակայն թագաժառանգն էր և երկրի փաստացի ղեկավարը) մեկնում է Շվեյցարիա՝ Ազգային լիգայում Եթովպիան ներկայացնելու համար։ Ճանապարհին այցելում է նաև Երուսաղեմ, լինում Հայոց պատրիարքարանում, որտեղ նրան դիմավորում է Արարատյան որբանոցի 40-հոգանոց փողային նվագախումբը` «Ֆանֆարի խումբը»: Մոռացա ասել, որ մինչ այդ նախորդ տարի Երուսաղեմում էր եղել Թաֆարի կայսեր կինը, որին ճամփորդության ընթացքում ուղեկցում էր Եթովպիայում բնակություն հաստատած հայազգի Արաքսին, թերևս հենց նրա առաջարկով Եթովպիայի կայսրուհին այցելում է հայկական թաղամաս, հյուրընկալվում Արարատյան որբանոցում:

Ինչպես է Ջորջ Ավագյանն իր անունը գրել պատմության մեջ

Արաքսին հիշողություններում պատմում է, թե որքան էր բարձրաստիճան տիկինը հուզվել մանուկներին տեսնելով, նրանց պատմությունները լսելով, անգամ խոստացել էր առաջին իսկ հնարավորության դեպքում նրանց հյուրընկալել Եթովպիայում: Հայ մանուկներով տպավորված կնոջ առաջարկով և խնդրանքով էլ կայսրն այս անգամ այցելում է Երուսաղեմ: Երաժշտասեր փոքրիկների կատարումն այնքան է դուր գալիս կայսր Թաֆարիին, որ նա դիմում է հայոց պատրիարք Եղիշե Դուրյանին, ցանկություն հայտնում որդեգրել փոքրիկներին և իր հետ տանել Եթովպիա` խոստանալով հոգ տանել որբերի մասին, նրանց ապահովել սնունդով, կացարանով, անհրաժեշտ բոլոր պայմաններով: Իսկ, քանի որ որբանոցում տեղի խնդիր կար, և սա հնարավորություն էր, որպեսզի գոնե այդ 40 որբերն ընտանեկան ջերմություն գտնեին, հայոց պատրիարքն ու որբանոցի ղեկավարությունը համաձայնում են:

1924-ի սեպտեմբերի 6-ին հայ մանուկներն ու նվագախմբի ղեկավարը՝ Գևորգ Նալբանդյանը, (Գ. Նալբանդյանն էր ստեղծել հայ որբերի փողային նվագախումբը, և հենց նրան 2 տարի հետո կայսրը խնդրում է գրել Եթովպիայի առաջին ազգային օրհներգը) արդեն Ադիս Աբեբայում էին: Ժամանման հաջորդ օրը կայսրն ընդունում է երեխաներին ու նրանց ասում. «Դուք իմ զավակներն ենք, ոչ մի բանի համար մի անհանգստացեք, ես ձեր մասին հոգ կտանեմ իմ զավակների նման»:

Այսպիսով, 40 հայ որբ ձևավորում են Եթովպիայի կայսերական փողային նվագախումբը, որը կոչում են «Աբպա լիճոճէ» (ամհարերենից` Եթովպիայի պետական լեզվից թարգմանաբար նշանակում է «Քառասուն մանուկներ»):

Իրանի քանդակագործության մայրը. ինչպես Լիլիթ Տերյանը գրավեց Թեհրանը

1925թ.-ին Ամանորի առիթով կազմակերպված երեկույթի ժամանակ «Աբպա լիճոճէ» - ը բարեգործական ելույթ ունեցավ` ամբողջ հասույթը տրամադրելով ՀԲԸՄ որբանոցների սաներին: «Ձեր ցուցաբերած բացառիկ լոյալությունը երկրի նկատմամբ խորապես հուզել է ինձ: Ես հպարտ եմ, որ հայասեր եմ: Դա մեր ընտանեկան մոտեցումն է. hայրս նույնպես հայասեր էր: Ես ձեզ սիրում եմ ոչ միայն որպես այս երկրի քաղաքացիների, իմ ենթակաների, այլև նրա համար, որ հայերը միշտ ջերմ են վերաբերվել Եթովպիային: Այսօր դուք լիովին ցուցաբերում եք Ձեր ջերմությունը, ինչպես հարիր է միևնույն ժողովրդի զավակներին», - այսպիսին էր կայսեր դիրքորոշումը հայ մանուկների ու հայերի հանդեպ:

1930թ.-ի նոյեմբերի 2-ին` կայսեր թագադրման արարողության ժամանակ (կայսրը ստացավ Հայլե Սելասիեն պատվանունը) հենց «Աբպա լիճոճէ» նվագախումբը կատարեց Եթովպիայի ազգային օրհներգը:

Եթովպացի և օտար երաժշտագետների կարծիքով՝ «Աբպա լիճոճէն» կարևոր նշանակություն է ունեցել առհասարակ Եթովպիայում ազգային երաժշտության զարգացման, երաժշտական նոր ուղղությունների և մոտեցումների ստեղծման համար

Հ. Գ. 1936-1941թթ., երբ ֆաշիստական Իտալիան նվաճեց Եթովպիան, նվագախումբը ցրվեց: Պատերազմից հետո թե՛ Գևորգ Նալբանդյանը, թե՛ նվագախմբի մասնակիցների մեծ մասը շարունակեց իր երաժշտական գործունեությունը Եթովպիայում, իսկ  օրինակ, «Աբպա լիճոճէի» անդամներից Կարապետ Հաքալմազյանը դեռ իտալացիների օկուպացիայի տարիներին` 1928-ից, ղեկավարեց մայրաքաղաքի ոստիկանական նվագախումբը։