Խմբագիրը լավ բան է մտածել. շաբաթօրյակ: Չէ, դա էն ցուցադրական աղբահավաքը չէ, առանց աղբահանության: Դա լրահոսի ներվաթափությունն է, առան ներվահանության: Դե այն, որ մասնագիտական նեղ շրջանակում երբեմն ասում ենք՝ «թեթևամարս նյութ»:
Ազատ Շերենցի ասած՝ դու որ ինձ չկանչեի՜ր, ես հուշերի գիրկն ընկնողը չէի:
«Լավն էր,-ասաց Հայկը,- բայց մի հարց շատ հետաքրքրեց. պոետ Համազասպը, «Խաթաբալադայի» համարյա ամբողջ ընթացքում, տարբեր հատվածներում հատուկ շեշտում է՝ «գրիլ, գրիլ...»: Ի՞նչ կա դրա տակ»:
Հայկը, որ երևի այդ բեմադրության հասակակիցն է, շատ լավ հարց տվեց: Ճիշտ մարդկանց: Հասակավորներիս, այսպես ասած: Է՜հ, Համազասպ, Համազասպ, որ համազուսպ չեղար...
Գրիլը, նույն ինքը՝ ամբողջական խորովատապակած հավը, իհարկե, մի երևելի բան չէ: Կերակուր է, էլի: Առհասարակ: Բայց դա յուրօրինակ սիմվոլ է դարձել: Անկախության վերականգնման առաջին տարիների, դաժան դժվարությունների, կտրուկ անհավասարության, քաղցելու և չկշտանալու: Միայն ստամոքսահյութի հարց չէր, մի խոսքով, չնայած, մտորումներն ու մտքերը դրանով շաղախված էին: Վա՜խ, Հովի՛կ, Հովի՛կ, Հոհաննե՜ս... Այ, ապրես, շատ ապրես...
Հա, գրիլը: Էն որ կատակում էինք, թե՝ «Ապե՛ր, ինչքա՞ն կուզես էս հավս քո կարուսելով պտտելու համար...»
Հազիվ թե երբևէ կինո նկարեմ այն օրերի մասին: Բայց մի քանի պատկեր, որմնաքանդակի նման, մեխվել են հիշողությանս մեջ ու երբեք չեն մոռացվի: Մեկը՝ Մյասնիկյան պողոտայով, մշուշի միջով ու իծաշարուկ կանգնած տրոլեյբուսների կողքով մասիվներ բարձրացող մարդիկ էին, որ քայլում էին քսքստացնելով ու գորշավուն վերարկուներով պարուրված: Ու մարդիկ, որ գազանանոցի մոտից հրելով վեպի վեր էին գլորում տրոլեյբուսներից մեկը, քանի որ վերևից մեկը լուր էր բերել, թե վերևը հոսանք կա, այսինքն՝ հույս, որ ճանապարհի մի մասը «սպիտակ մարդու պես» կշարունակեն: Չնայած, երկու ձեռքով լողանալը դեռ անիրականանալի երազանք էր:
Մյուս պատկերն ավելի շատ ինչ-որ ֆանտաստիկ-միստիկ կինոյի կսազեր.
Հոսանքազրկված, անլույս ու խավարի մեջ թաղված փողոցներ ու մեկ էլ, լուսատտիկների կամ գուցե փարոսների նման, այս ու այն կողմից մայթեզրերին ինչ-որ լույսեր են առկայծում: Մոտենում ես: Մթության մեջ, աղոտ լուսավորված լուսամուտով արկղ-ջեռոցի մեջ համաչափ պտտվում են շամփրած հավերը: Գրգռահոտը չորս կողմը բռնել է: Դե, պարզ է, մարդիկ «գորձ» են դրել, «լևի» լույս են քաշել մոտակա բուժհիմնարկից ու գրիլ են գլորում...
Կողքով անցնում են անցյալի, ներկայի ու ապագայի Համազասպներն ու.
«Մարդ կա՝ պոետ է, մարդ էլ կա՝ ձի,
Մարդ կա՝ փող չունի մի կոպեկ հացի...»:
Հենց դրա համար էլ, որ «Խաթաբալադայում» մի քանի անգամ շեշտում է՝ գրիլ, առաջ ծիծաղելի էր, իսկ հիմա նաև մի ամբողջ ժամանակահատված ու կյանքի մի ուժեղ կտոր է աչքերիդ առաջ գալիս՝ «գրիլված», լավաշով պարուրված, սոխն ու կանաչին էլ՝ հետը:
Ուզում ես անցյալից խտացված մի բան բացականչել: Ասել. «Մերձավորներ ջան, ախր, ձեր մերձավորներն էին անցնում այդ «կարուսելների» մոտով: Կանչեիք, ասեիք՝ անոթի կլինեք, մերձավորներ ջան...»:
Ու մեկ էլ հնչում է.
«...Էսօր վատ էր մինչև կեսօր,
Բայց ոչ այնքան, որքան վաղը...»
Շշել էր, բա՜:
Ու Աբովյան փողոցի մայթերին ժապավենի նման շարված սեղան-«դախլները», մետրոյի «Բարեկամություն» կայարանի ստորգետնյա անցումում շուրջպար բռնած նույնպիսի սեղանիկները, իրենց միալար տեսականիով, տո՛ թուրքական «դերբի» շոկոլադով, որ չգիտեմ ինչից էր պատրաստված, տո՛ պարսկական բարակ «պեչենիներով», որոնց վրա լավ կոֆե էր եփվում, տո՛ «մագնա» սիգարետներով, «լովիս» մաստակով, չգիտեմ թե էլ ինչ՝ զըրթուզիբիլով: Ու հիշում եմ ՀՀ դրամով ստացած առաջին աշխատավարձը, որ ճիշտ և ճիշտ 60 ՀՀ դրամ էր:
Ու հիշում եմ մորթված ծառերը: Ու շաբաթ-կիրակիներին «Հրազդան» մարզադաշտից մինչև Սուրբ Սարգիս ձգվող «յառմըռկան», որտեղ ով ինչ ուներ-չուներ, բերել-ծախում էր: Ու հին կոշիկներով ու Լենինի անպետք հատորներով տաքացվող վառարանը, մուտքի հարևանությամբ շուրջը հավաքված, ավտոյի մարտկոցի վրա հորինած պստլիկ հեռուստացույցով, մեջը՝ «Սանտա-Բարբարա»...
Ու հիշում եմ մեզ, բոլորիս: Ովքեր կան: Ովքեր չկան: Ովքեր գնացին: Ովքեր փախան: Ովքեր մնացին: Ովքեր մա՛րդ մնացին:
Ինչերի միջով անցանք ու ինչեր տեսանք: Հիշողները չեն մոռանա: Մոռացողներին չարժե էլ հիշեցնել: Իսկ եկողները, արժե, որ դա էլ իմանան: Թեկուզ՝ չկրկնելու համար: