ԵՐԵՎԱՆ, 16 սեպտեմբերի, Արամ Գարեգինյան. Դոնի բոլոր հայերը 60-ականների վերջին գիտեին, որ Պավել Լուսպեկաևը հիանալի արտիստ է: Ճիշտ է` ոչ բոլորը գիտեին, թե ինչու է նա այդքան քիչ նկարահանվել: Նա շատ քիչ է այցելել իր հայրենի Բոլշիե Սալի: Գուցե չի ուզել, որ համերկրացիները տեսնեն նրան անտանելի ցավից տառապելիս: Թեև նա հաղթել էր ցավին:
Բայց Պավել Լուսպեկաևը նրանց համար միշտ յուրային է եղել: Նույնիսկ երբ դեռ չկար «Անապատի սպիտակ արևը» և համաժողովրդական փառքը: Դոնի Ռոստովի հարակից հայկական գյուղերում մինչև հիմա ապրում են նրա հարազատները: Ողջ է նրա զարմիկը:
Ռուսաստանում երկրպագու մաքսավորների կողմից Լուսպեկաևի պատվին տեղադրված հուշարձանները շատ են: Մասնագիտական էթիկայի մասին բոլոր քարոզները (ամբողջ կարևորությամբ հանդերձ) չեն փոխարինի Վերեշչագինի պարզ ու հասարակ խոսքերը. «Ես կաշառք չեմ վերցնում»:
Հիմա ուզում են նրա հուշարձանը տեղարդել հայրենի Բոլշիե Սալիում: Նախիջևանի, այսինքն Դոնի հայերը գումար են հավաքում դրա համար, ով որքան կարող է: Առայժմ չեն որոշել, թե ինչպիսին պետք է լինի կերպարը: Պարզ է` ինչ-որ մեկը պնդում է, որ ռուս սպայի համազգեստ լինի՝ գեորգիևյան երկու խաչերով: Իսկ մյուսն էլ առարկում է՝ Վերեշչագինին բոլորը գիտեն և սիրում են, հուշարձանը պետք է նվիրված կլինի հենց արտիստին, ոչ թե նրա հերոսներին: Հայկական անվերջանալի վեճեր կլինե՞ն: Ոչ:
«Վեճեր չեն կարող լինել: Ինչո՞ւ: Որովհետև մենք չպետք է մոռանանք՝ ինչի համար ենք դա անում, հասկանո՞ւմ եք,- ասում է երաժիշտ Ալեքսանդր Լոտոշնիկովը։- Հիմա ամեն մեկն իր համար է: Եվ նույնիսկ ոչ այնքան նյութական առումով, որքան հարաբերություններում: Այն ամենը, ինչ մեր տան շեմից դուրս է, մեզ՝ հայերիս, չի հետաքրքրում: Լավ, բայց այդ դեպքում ի՞նչ մարդ կդառնան մեր երեխաները, որոնց մենք՝ հայերս, շատ ենք սիրում»:
Լոտոշնիկովի ազգանունը ռուսական է, արմատներով հին հայկական պալատական տոհմից է: Ռոստովում նրա բնակարանի պատերի լուսանկարները խորը, կահ-կարասին խիստ տպավորություն են թողնում: Նրա իդեալը ռուսական ասացվածքն է, որը մեջբերել է Նիկոլայ Կարամզինը. «Պալատականը նա է, ով միակն է բոլորի համար»:
Պավել Լուսպեկաևը նույնպես «միակն է եղել շատերի համար»: 43թ-ին, երբ 16 տարեկան է եղել, պարտիզան է դարձել: Վիրավորվել է և խիստ սառեցրել ոտքերը: Տարիներ հետո այդ պատճառով նրա մոտ անտանելի ցավեր են սկսվել, որոնք թույլ չեն տվել աշխատել:
«Նման մարդկանց հիշելն ուղղակի պատվի գործ է», — համոզված է Լոտոշնիկովը:
Միջոցներ հավաքելուն ուղղված նրա աշխատանքն իզուր չէ:
«Մենք տեղ ենք հատկացրել հուշարձանի համար և պատրաստ ենք օգնել բոլոր կազմակերպչական հարցերում», — ասում է Ռոստովի մարզի Մյասնիկովի վարչական շրջանի ղեկավարի տեղակալ Նազիկ Քեշիշյանը:
Այս տարվա հունիսին տեղի է ունեցել ապագա հուշարձանի հիմնարկեքը:
«Նվագե՞մ: Դե ինչ, եկեք նվագենք», — ասում է Լոտոշնիկովը և հանում ջութակը:
Նա նվագում է «հուղարկավորության և պարերի ժամանակ, այստեղ և այնտեղ»: Նրա խոշոր մատները շատ ճարպիկ են, իսկ «Ձերդ գերազանցությունը» ականջը ծակող բարձր չէ, հավաքված հյուրերի համար ցածր ու հասարակ է հնչում:
«Ռուսները, ուկրաինացիները, հայերը, հրեաները, հույները միասին ապրում են Դոնի հողում: Եվ չեն ապրում ամեն մեկն իր անկյունում: Պավել Բորիսովիչ Լուսպեկաևը մեր ընդհանուր մշակույթի մի մասնիկն է: Ավելորդ չէ հիշել, որ նրա հայրը հայ է եղել, իսկ մայրը՝ Դոնի կազակ», — ասում է Գեորգի Բագդիկովը Դոնի Ռոստովից:
Նրա հարստությունը հաջորդականությունն է: Բագդիկովը Նախիջևանի հայ է, տոհմիկ բժիշկ: Նրա հայրը՝ Մինաս Բագդիկովը, Ռուսաստանի վաստակավոր բժիշկ է: Նա ամբողջ կյանքի ընթացքում ուսումնասիրել է վերքերը բուժելու նյութերը և մեթոդները: Այդ աշխատանքներն օգտագործվել են Չեռնոբիլում տուժածների այրվածքները բուժելու համար: Նա բժշկական աշխատությունների և Նախիջևանի հայերի պատմության մասին գրքերի հեղինակ է: Հիմա 82-ամյա Մինաս Գեորգիևիչը գրում է այն ամենը, ինչ հիշում է նացիստական շրջափակումից, որը տեսել է հինգ տարեկանում:
Բագդիկով կրտսերը շարունակում է հոր գործը թե՛ բժշկության մեջ, թե՛ հնություններ հավաքելու գործում: Հավաքում է ռոստովցիների կյանքի պատմությունները, որոնք միշտ չէ, որ հայտնի են, բայց միշտ հիշարժան են: Այդ պատմությունները կարելի է կարդալ «Ռոստովի բառարան» կայքում:
«Ես նրա հետ հանդիպել եմ միայն մեկ անգամ` 1962թ-ին Լենինգրադում։ Արձակուրդից մեկնում էի հյուսիս` Մուրմանսկ, մտա նրա մոտ», — պատմում է Լուսպեկաևի զարմիկը` 78-ամյա Ալբերտ Սիմոնյանը։
«Նա հայերեն հասկանում էր։ Երբ ես գնացի, այնտեղ էր նաև նրա հայրը` իմ հորեղբայրը։ Ես ու հորեղբայրս հայերեն էինք խոսում, իսկ նա ամեն ինչ հասկանում էր», — ավելացնում է Ալբերտ Սարգիսովիչը։
«Երբ տանը տեսաք «Անապատի սպիտակ արևը», ուրախացա՞ք», — հարցնում ենք մենք։
«Իհարկե», — զրնգուն ձայնով պատասխանում է նա։
«Լուսպեկաև» ազգանվան մեջ էլ «լույս» կա։ Մինչև հիմա էլ Նախիջևանի գյուղերում ապրում են թե՛ Լուսպեկաևներ, թե՛ Լուսպեկյաններ։ Իսկ Ալբերտ Սարգիսովիչի կինը Հասմիկ Լուսեղենովնան է։ Հասարակ ու լուսավոր մարդիկ են։
Նման մարդկանց` հայերի, ռուսների և շատ ուրիշների ուժերով էլ ստեղծվում է նոր ու բարի գործը։