ՀՀ տնտեսության ապագայի հարցում ԵԱԶԲ–ն լավատես է, կառավարությունը` զուսպ. փորձագետի կարծիքը

ԵԱԶԲ–ի կանխատեսման հիմքում դրված իրողություններն ու ռիսկերը Sputnik Արմենիայի եթերում վերլուծել է Ռուս–հայկական (Սլավոնական) համալսարանի դասախոս, Ֆինանսների նախարարության մակրոտնտեսական քաղաքականության վարչության պետ Գարիկ Պետրոսյանը։

- 2025թ–ի ՀՀ պետական բյուջեն 5.1 % տնտեսական աճ է կանխատեսում, սակայն ԵԱԶԲ մասնագետների կանխատեսումն ավելի լավատեսական է` 5,5 %:
Ի՞նչ հիմնավորումներ կան այս կանխատեսման հիմքում, և ինչքանո՞վ է այն իրատեսական, հատկապես, որ հայաստանցի տնտեսագետները կասկածի տակ են դնում նույնիսկ բյուջեի հիմքում դրված կանխատեսումը։

- Ներկա փուլում մենք գտնվում ենք տնտեսական աճի դանդաղման փուլում։ Այսինքն` նախորդ տարիներին ունեցել ենք բավական բարձր տնտեսական աճ, որն այժմ դանդաղում է, քանի որ բարձր աճ ապահովող գործոնները աստիճանաբար չեզոքանում են։ Դա հաշվի է առնվել և՛ ԵԱԶԲ–ի կանխատեսման մեջ, և՛ ՀՀ կառավարության կողմից` պետական բյուջեի հիմքում դրվող ցուցանիշների կանխատեսման համար։ Հետևաբար, այստեղ կարող եմ ասել, որ մոտեցումները համահունչ են. երկուսի դեպքում էլ աճի տեմպերի դանդաղում է տեղի ունենում դեպի տնտեսության ներուժային աճի մակարդակ։ Իսկ այդ 0.4 տոկոսի տարբերությունը կարող է պայմանավորված լինել մասնագիտական դատողություններով, և չեմ կարծում, թե դրա հիմքում էական գործոներ կան։

- Ամեն դեպքում ԵԱԶԲ մասնագետները, կարծես թե, ավելի լավատես են։

- Այո՛, և դա նորմալ է, որովհետև ֆինանսների նախարարությունն իր կանխատեսումներում պետք է մի փոքր ավելի զսպված կանխատեսումներ ունենա, քանի որ դրանց հիման վրա է ձևավորվում ծախսային բյուջեն, և բոլոր ռիսկերը պետք է հաշվի առնված լինեն։

- Ավելի եկարաժամկետ հատվածի` 2026 և 2027 թթ.–ի համար ԵԱԶԲ–ի գնահատմամբ կանխատեսվում է համապատասխանաբար 5,3 % և 5,0 % տնտեսական աճ այն հիմնավորմամբ, որ նշված ժամանակահատվածում տնտեսության աճի հիմնական գործոնները մնալու են մշակող արդյունաբերության ֆորմալ աճը, ծառայությունների, շինարարության ոլորտի աճը։ Միչդեռ հայաստանցի տնտեսագետները հակառակը` նշում են, որ մշակող արդյունաբերության աճը հիմնված է ոսկու և թանկարժեք քարերի վերարտահանման վրա և որպես արտաքին գործոններով պայմանավորված աճ, ռիսկային է։ Ռիսկային է համարվում նաև շինարարության ոլորտը։

- Ե՛վ ԿԲ–ի, և՛ ֆինանսների նախարարության, և՛ տարբեր մասնագետների գնահատականների համաձայն` տնտեսական աճի ներուժային մակարդակը վերջին տարիներին մի փոքր ավելացել է` նախկինում 4.5 %-ից տեղափոխվելով 5- 5.5 %-ի շրջանակ։ Դա պայմանավորված է հիմնականում աշխատուժի և կապիտալի` դեպի ՀՀ ներհոսքով և դրա արդյունքում աշխատաշուկայում զբաղվածների քանակի աճով, ինչպես նաև պետական կապիտալ ծախսերի բարձրացմամբ, որոնք ևս նպաստում են ներուժի բարձրացմանը։ Իհարկե, այս գործոններում կան նաև ռիսկեր, որոնց իրականանալու դեպքում կարող է փոխվել երկարաժամկետ հատվածի գնահատականը։ Բայց այս պահին առկա գնահատականով ակնհայտ է, որ միջնաժամկետ հատվածում տնտեսական աճը կայունանալու է 5 %-ի շուրջ։

Ինչ վերաբերում է աճին նպաստող ճյուղերին, ապա, այո՛, այստեղ անորոշությունները մեծ են։ Մասնավորապես` արդյունաբերության գծով, ճիշտ նշեցիք, այս տարվա ընթացքում այն հիմնականում պայմանավորված է եղել ոսկերչական գործունեության աճով։ Միջնաժամկետ հատվածում այստեղ հավանաբար ծավալների որոշակի կայունացում կտեսնենք, իսկ հետագա տարիներին` աճի դանդաղում։ Բայց արդյունաբերության ոլորտում նաև այլ զարգացումներ կան, մասնավորապես` հանքարդյունաբերության աճի միտումներ։ Որոշ հանքավայրեր սկսել են գործարկվել և հաջորդ տարվանից, օրինակ, Ամուլսարն է սպասվում, որ կգործարկվի։ Ենթադրվում է, որ դրա արդյունքում արդյունաբերության ոլորտում աճի տեմպը որոշակիորեն կբարձրանա։

Շինարարության մասով ևս համաձայն եմ, որ եկամտահարկի վերադարձի ծրագրի դադարեցմամբ աճի տեմպերի որոշակի դանդաղում տեղի կունենա։ Բայց և կարծում եմ, որ այս գործոնը հաշվի է առնված։ Համենայն դեպս, վերջին տարիներին 13-18 % աճ ենք ունեցել շինարարության ոլորտում, իսկ հետագա տարիներին արդեն բավական փոքր աճ է կանխատեսված. կառավարության կանխատեսումներով հաջորդ տարի` 6%։ Ծառայութունների մասով էլ որոշակի դանդաղում կա, բայց այն կպահպանվի ՀՆԱ–ի աճի շուրջ, այսինքն` կանխատեսվում է, որ 5 %-ի շուրջ կունենանք ծառայությունների աճ։

- ԵԱԶԲ մասնագետները նաև դրամի փոխարժեքի աննշան անկում են կանխատեսում` որպես նպաստող գործոններ նշելով ԿԲ–ի կողմից վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի զգալի նվազեցումը և, որպես դրա հետևանք, ֆինանսական շուկայում սպասվող տոկոսադրույքների նվազումը:
Այս համատեքստում ԵԱԶԲ–ն կանխատեսում է նաև ներմուծման ծավալների աճ և դրամական փոխանցումների ներհոսք, այդ թվում` զբոսաշրջիկների շնորհիվ:
Հաշվի առնելով 2022-24թթ–ի փորձը և այն հանգամանքը, որ թե՛ զբոսաշրջային այցերով, թե՛ դրամական փոխանցումներով ՀՀ–ի հիմնական «մատակարարը» ՌԴ–ն է, կարո՞ղ ենք արդյոք ենթադրել, որ ԵԱԶԲ մասնագետները այս կերպ նաև ՌԴ–ի հետ կապված որոշակի նպաստող հանգամանքներ են կանխատեսում։

- Կարծում եմ, որ ԵԱԶԲ կանխատեսումներն արված են միջազգային կառույցների կողմից ՌԴ տնտեսության վերաբերյալ արված կանխատեսումների վրա։ Ըստ այդմ` 2025թ–ին ՌԴ–ի համար կանխատեսվում է տնտեսական աճի կայունացում` 1.5-1.8 %-ի շուրջ, նաև 2026-27թթ–ին է ցածր աճ կանխատեսվում, հետևաբար այս տեսանկյունից շատ մեծ տնտեսական աճ և այդտեղից եկող հոսքեր չենք կարող ակնկալել։ Իսկ զբոսաշրջության մասով մենք հաջորդ տարի որոշակի աճ կունանանք, բայց դա ևս կլինի սահմանափակ, ոչ շատ բարձր։ Արտաքին հոսքերի ամենալավ ցուցանիշն ընթացիկ հաշվի մնացորդն է։ Այս առումով կանխատեսումներն այնպիսին են, որ այս տարի ընթացիկ հաշիվը կհասնի ՀՆԱ–ի շուրջ 5 %-ին, իսկ հաջորդ տարիներին կկայունանա 5.1-5.3%-ի սահմաններում, այսինքն` ընթացիկ հաշիվը ՀՆԱ–ի նկատմամբ մոտ 5 % բացասական մնացորդ կունենա։

Եթե այս տարեվերջին արդեն նկատում ենք փոխարժեքի որոշակի արժեզրկում, որը պայանավորված է ոչ միայն ՀՀ–ում եղած հոսքերով, այլև տարածաշրջանի երկրներում տեղի ունեցող իրադարձություններով, ապա հաջորդ տարիներին, եթե այլ շոկեր տեղի չունենան, փոխարժեքը կունենա արժեզրկման շատ դանդաղ միտում, և մակարդակները շատ չեն փոխվի։

Այս պահին շոկային տատանումներ առաջացնող ռիսկեր չկան։ Եթե ինչ–որ միտումներ նկատվեն, դրանք կլինեն որոշակի ուղղությամբ տանող դանդաղ միտումներ, հավանաբար` արժեզրկման ուղղությամբ։

- Որպես կանխատեսման ռիսկեր, ԵԱԶԲ–ն նշում է տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական իրավիճակի վատթարացման հնարավոր սցենարները։ Արդյոք ՀՀ տնտեսությունը, բացի այս գլոբալ գործընթացներից, ներքին այլ ռիսկեր չունի։

-Իհարկե, կան այլ ռիսկեր։ Պետական բյուջեի հիմքում դրված սցենարի մասով ռիսկերը մի քանի ուղղությամբ են։ Բացի տարածաշրաջանայինից, դրանք նաև ներքին անկայուն իրավիճակներից եկող ռիսկերն են, որոնք կարող են հանգեցնել կանխատեսվածից շեղվող ցուցանիշների արձանագրման, մասնավորապես` տնտեսական աճի, գնաճի, տնտեսության ճյուղերի զարգացումների մասով։

Դրանք հիմնականում կարող են պայմանավորված լինել բնակչության և կապիտալի հոսքերի փոփոխմամբ, օրինակ` կապիտալը սկսի արտահոսել, բնակչությունը սկսի երկրից գնալ և այլն։

Հաջորդը միջազգային ֆինանսական շուկաներում անկայունության հնարավոր ռիսկերն են, որոնք ինչ–որ տեղ նաև ԵԱԶԲ կանխատեսման մեջ հիշատակված ռիսկերի շրջանակում են, բայց սրա հետևանքով կարող են ֆինանսական պայմանների բացասական փոփոխություններ լինել, ինչը կարող է բացասաբար ազդել Հայաստանի տնտեսության ու բյուջեի ցուցանիշների վրա։

Մեկ այլ ռիսկ է պետական բյուջեի կապիտալ ծախսերի թերակատարումը, որը կարող է տնտեսական աճի վրա բացասական հետևանք թողնել, եթե պլանավորվածից էապես քիչ իրականացվեն։ Այս առումով ուզում եմ նշել` ճիշտ է` վերջին տարիներին մենք ունենք թերակատարման խնդիր, բայց նաև հարկ է նշել, որ պլանավորվող ծավալները ևս հավասարապես աճում են։ Փաստացի իրականացված կապիտալ ծախսերի մասով մենք, օրինակ, այս տարվա հունվար–հոկտեմբեր ամիսներին ունենք շուրջ 29.5 % աճ` նախորդ տարվա համեմատ։ Այսինքն` թերակատարում դեռևս կա, բայց ամեն դեպքում իրականացված ծավալը 29.5 %–ով ավելի շատ է, քան նախորդ տարի։ Նախորդ տարի ևս նման իրավիճակ ենք ունեցել, երբ կապիտալ ծախսերը եղել են 27 %–ով ավելի բարձր, քան մեկ տարի առաջ և այլն։

Եվ վերջապես ռիսկային է նաև վարչարարության և օրենսդրական միտումներով բյուջեի հիմքում դրված հարկեր–ՀՆԱ ցուցանիշի` ինչ–ինչ պատճառներով թերակատարումը։
Բայց թե՛ իմ նշած այս բոլոր ռիսկերը, և թե՛ ԵԱԶԲ–ի կողմից ներկայացված բոլոր ռիսկերը քանակապես գնահատված են և բյուջետային փաստաթղթերում առկա են, հետևաբար, նախատեսվել են նաև դրանք կառավարելու որոշակի մեխանիզմներ։