ԵՐԵՎԱՆ, 6 ապրիլի – Sputnik, Դավիթ Գալստյան. Արաքս գետի վրա ամբարտակի կառուցումը՝ այն նախկին հունին վերադարձնելու նպատակով, 16 ամիս կտևի, Sputnik Արմենիայի հարցմանն ի պատասխան հայտնեցին ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության մամուլի ծառայությունից։
2022 թվականի հունիսին կառավարությունը 22,4 մլն դրամ (մոտ 53 հազար դոլար) է հատկացրել Արարատի մարզի Արաքսավան և Բուրաստան համայնքների տարածքում (հայ-թուրքական սահմանին) Արաքս գետը նախկին հուն վերադարձնելու նախագծի նախագծահաշվարկային աշխատանքների համար։ Արաքսի հովտի ավազահանքի շահագործման հետևանքով գետը փոխել է իր նախկին հունը և հիմա Հրազդան գետի հունով է հոսում։
Որոշման հիմնավորման մեջ նշվում էր, որ «Հայաստանի և Թուրքիայի Հանրապետությունների միջև պետական սահմանը, համաձայն 1973թ.-ի վերասահմանանշման, անցնում է Արաքս գետի նախկին հունով, որը այժմ գետի հունի փոփոխման հետևանքով ջրազրկվել է, պատվել է խիտ թփուտներով և ծառերով: Արաքս գետի նախկին հունի և ներկայիս հունի միջև առաջացել է մոտ 400 հա մակերեսով «կղզի», որն ամայացել է և գյուղատնտեսական նպատակներով չի օգտագործվում»,- ասված է նախագծի հիմնավորման մեջ։
Խնդիրներից խուսափելու համար նախարարությունն առաջարկել էր Արաքս գետի ներկայիս հունի վրա ամբարտակ կառուցել՝ գետի ջրերը նախկին հունը ուղղելու և մոտ 130 մ երկարությամբ և 8 մ խորությամբ հողատարածքը վերականգնելու համար:
Sputnik Արմենիան հարցում է ուղարկել ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն՝ հասկանալու համար, թե ինչ փուլում է գտնվում այս նախագծի իրականացումը։
Նախարարությունից մեզ տեղեկացրին, որ նախագծող կողմից կազմված նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի փաթեթը ներկայացվել է պատվիրատուին՝ ՀՀ ՏԿԵ նախարարության Ջրային կոմիտեին: Նախագծային փաթեթի հանձնման-ընդունման գործընթացը ուսումնասիրություն-քննարկման փուլում է:
Նախարարությունից տեղեկացրին նաև, որ փաստաթղթերի ընդունումից հետո միջոցներ կձեռնարկվեն շինարարական աշխատանքների համար ֆինանսական միջոցների ներգրավման ուղղությամբ, և մրցույթ կհայտարարվի:
«Նախագծահաշվարկային փաստաթղթերի համաձայն՝ շինարարության տևողությունը կկազմի 6 ամիս»,-հայտնեցին նախարարությունից։
Ինչպես ավելի վաղ մեզ հետ զրույցում հաստատել էր շրջակա միջավայրի փոխնախարար Գայանե Գաբրիելյանը, խնդրի առաջացման պատճառը տասնամյակներ շարունակ Արաքսի հովտի ավազահանքերի անվերահսկելի շահագործումն է: Գետի հունը փոխվել է ափերից ավազի հեռացման արդյունքում։
Մեզ հայտնի դարձավ նաև, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ՌԴ ԱԴԾ Սահմանապահ վարչությունը տեղի ունեցած խախտումների մասին բազմիցս ահազանգել է տարբեր ատյանների, սակայն անարդյունք։
Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնից էլ տեղեկացանք, որ 2020-2022 թվականների ընթացքում Արաքսի հովտում (Արարատի ու Արմավիրի մարզերի տարածքում) իրականացված վերահսկողական կանխարգելիչ աշխատանքների շրջանակում արձանագրվել է (սահմանապահների և իրավասու մարմինների կողմից) ապօրինի հանքարդյունահանման 21 դեպք։
Ընդ որում` արձանագրվել է անմիջապես հունից ավազի արդյունահանման 1 և բուն Արաքսի հունը փոխելու 2 դեպք։
ՏԿԵՆ-ից Sputnik Արմենիային տրամադրեցին Արաքս գետի ավազանում գտնվող 15 ավազահանքների ցանկը (2023 թվականի փետրվարի տվյալներով), որոնցում պաշտոնապես թույլատրված է ավազի արդյունահանումը։
Հիշեցնենք, որ փետրվարի 8-ին Հայաստանի բնապահպանական տեսչությունը բացահայտել էր ավազի ապօրինի արդյունահանման հերթական դեպքը: Տեսուչները ստուգումների շրջանակում Արմավիրի մարզի Երասխահուն գյուղի մոտ ապօրինի ավազահանք էին հայտնաբերել: Փետրվարի 28-ին տեսչական մարմինը տեղեկացրել էր, որ կասեցվել է ավազի արդյունահանումը անմիջապես Արաքս գետի հունից։ Ապրիլի 3-ին տեսչությունը հայտարարել էր Արաքսին հարող Ռանչպար գյուղի տարածքում ապօրինի արդյունահանումը դադարեցնելու մասին։
Ավելի վաղ Հայաստանի խորհրդարանում ընդունվել էին վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի փոփոխությունները: Ըստ այդ փոփոխությունների՝ Արաքսի ափի մոտ գտնվող ավազահանքերից ավազ արդյունահանող սուբյեկտները պետք է հանքերում GPS-սենսորներ տեղադրեն և չխախտեն արձանագրված կոորդինատները։