Երբ սխալը կյանք արժե. բժիշկը պատմում է պատերազմի և խաղաղության օրերի աշխատանքի մասին

«Օրդինատուրայում էի սովորում։ Առավոտյան աշխատանքի էի գնում` կողքիս նստեց վառ կանաչ վերնաշապիկով հաղթանդամ մի տղա։ Երևի ինձնից մի 2-3 տարի մեծ կլիներ։ Մի քանի ժամ հետո այդ տղային վերակենդանացման բաժանմունք բերեցին մահացած․ վրաերթ էր եղել»,- իր մասնագիտության բարդության և ընդհանրապես կյանքի անկանխատեսելիության մասին խոսելով՝ պատմում է անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ Հարություն Աթոյանը։

Հարությունը դեռ շատ փոքր էր, երբ արդեն «բժիշկ» էր։ Դրսում հանդիպող բոլոր վիրավոր կենդանիներն ու թռչուններն առաջին բուժօգնություն էին ստանում փոքրիկ Հարությունի ձեռամբ ու նրանց տաքուկ տանը։

Հարություն Աթոյանը վստահ է՝ բժիշկ ծնվում են, ոչ թե դառնում, ու կապ չունի՝ բժշկական համալսարանն ավարտել ես, թե ոչ, ինչ գնահատականներ ես ստացել, ինչպես ես հանձնել քննությունները...

«Քո առօրյան, կյանքն ու ամեն ինչ դնել երկրորդ պլան, որովհետև առաջին տեղում հիվանդն է․ այսպիսին չես կարող դառնալ, այսպիսին ծնվել է պետք»,–ասում է։

Անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ Հարություն Աթոյանն աշխատանքային պրակտիկան սկսել է առաջին կուրսի ամառային արձակուրդներին` սկզբում որպես սանիտար, հետո՝ բուժակ։ Դա էլ օգնել է, որ հետագա մասնագիտացումն ընտրի։

Պատերազմական իրավիճակում առաջին աշխատանքը 2016-ին էր՝ Ապրիլյանի օրերին։ Բայց հոգեբանական, ֆիզիկական դիմացկունության ու մասնագիտական հմտությունների համար իսկական փորձություն էր 44-օրյա պատերազմը։ Պատերազմը ցույց տվեց, որ կարելի է 48 ժամ և ավել անդադար գտնվել վիրահատարանում ու աշխատել առանց սխալվելու, որովհետև... սխալը կյանք արժե։

Բարեբախտաբար` փոքրիկ վիրավորների թիվը հետագա օրերին չավելացավ։ Գերծանրաբեռնված ռեժիմով, սակայն, մինչև պատերազմի վերջին օրն ու դրանից հետո էլ աշխատում էր Երևանի խոշոր բուժկենտրոններից մեկում։

«Ցերեկը հիվանդներին տեղափոխել չէին կարողանում. մութն ընկնելուն պես էր հոսքը սկսվում` ամեն մեքենա 2-3 ծանր վիրավոր էր բերում։ Մենք մինչև էդ օրվա հիվանդներին սպասարկում էինք, դառնում էր հաջորդ օրվա հոսքի ժամը, ու չկար որևէ մեկը, որ մեզ փոխարիներ, որովհետև բոլորն էին զբաղված»։

Սեպտեմբերյան դեպքերի հենց առաջին օրն առաջնագիծ գործուղվեց «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բուժկենտրոնի 5–հոգանոց բժշկական թիմը, նրանց թվում՝ անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ Հարություն Աթոյանը։

«Հավաքեցի մի քանի օրվա ուսապարկ, հիվանդանոցից որոշակի դեղորայք, անհրաժեշտ պարագաներ վերցրի, որովհետև անցած պատերազմների փորձից արդեն գիտեի, թե ինչի կարիք կարող է լինել։ Առաջին մեքենան եկավ Վարդենիսից 4 վիրավորով, մենք հենց այդ մեքենայով իրենց հետ գնացինք։ Սեպտեմբերի 12-ի լույս 13-ի գիշերն այնտեղ էինք»։

Ասում է՝ առաջին երկու օրը վիրավորների այնպիսի մեծ հոսք էր, որ հանգստանալու, քնելու, անգամ քաղց զգալու ժամանակ չկար։

«Չէինք հասկանում՝ ինչպես է մթնում, երբ է լուսանում։ Վիրահատարանից վազում էինք ընդունարան, ընդունարանից վիրավորների հետ վիրահատարան, հետվիրահատարանից արթնացնում էինք, արագ սպասարկում և ուղեգրում թիկունքի հոսպիտալներ կամ Երևան։ Հետո չեմ ասում, թե ամեն ինչ դադարեց, բայց ինտենսիվությունը խիստ պակասեց։ Ամսի 17-ին Երևանում խոսվում էր, որ լրիվ հրադադար է, իսկ մեզ մոտ կրակոցներ ու պայթյուններ դեռ կային։ Էդ իրավիճակում աշխատելիս իհարկե` և՛ տագնապ, և՛ վախ կա, ոչ մեկը չի կարող ասել, որ նման բան չի զգացել, որովհետև արկերը գլխիդ վրայով են թռչում, պայթյունների ձայներ են լսվում, երբեմն հիվանդանոցն էր ցնցվում։ Մի ուրիշ տագնապ էլ կար՝ չհասցնելու տագնապը»։

Հիշում է 18-19 տարեկան զինվորներին, որոնք ուշքի գալուց հետո անմիջապես բղավում, ընկերների մասին էին հարցնում։ Վիրավորներից կորուստ ունեցել են միայն առաջին օրը․ իրենց առաջին վիրավորն էր։

«Անգամ թիկունքի հոսպիտալներ կամ Երևան ուղեգրելուց հետո պարբերաբար զանգահարում, հետաքրքրվում էինք վիրավորների վիճակի մասին։ Այնպես չէ, որ դու քո գործն արեցիր, ու վերջ»։

Ասում է՝ արյան, վառոդի ու մահվան միախառնված, ծակող հոտը դեռ երկար ժամանակ ես զգում։

«Ամսի 19-ին վերադարձանք, իրերս լվացի ու մի ուսապարկ դասավորեցի։ Պատրաստ պահում եմ»։

«Իմ ամենամեծ աշխատանքային վախը եղել է, որ հանկարծ մանկահասակի մահ չունենամ, մահը միշտ ցավոտ է, բայց երեխա կորցնելը շատ ուրիշ ցավ է»։

Կա կարծիք, որ «մահվան հետ աշխատող» մասնագետները ժամանակի ընթացքում այնքան են կարծրանում, որ անտարբեր են դառնում, հիվանդի կորուստն ավելի հեշտ են տանում։

Ասում է՝ նույնիսկ երբ գործընկեր-ընկերներով աշխատանքից դուրս հանդիպում են և պայմանավորվում չխոսել աշխատանքի մասին, պայմանավորվածությունը հազիվ 10 րոպե է պահվում, հետո արդեն իրենց հաղթած ու տանուլ տված «մարտերի» մասին են խոսում։

«Վիրահատական սեղանին մինչ այժմ կորուստ չեմ ունեցել, բայց գիտեմ, որ որևէ անեսթեզիոլոգ դրանից ապահովագրված չէ։ Ամեն ինչ չէ, որ իրագործելի է. մեր հնարավորությունները սահմանափակ են, և օրգանիզմն ունի ռեզերվներ։ Վերակենդանացման բաժանմունքում ունեցել եմ ծանր հիվանդներ, որոնց հետ երկար աշխատել եմ, ու որոնց կորցրել եմ․․․ Նաև 44-օրյայի զինվորներից են եղել։ Այդ ընթացքում հիվանդի հետ ես կապվում, և նրա հարազատն է քեզ համար հարազատ դառնում․․․»։

Ի տարբերություն մյուս նեղ մասնագիտացումների՝ անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգները շատ ավելի մեծ ծավալի գիտելիքներ պետք է ունենան, որովհետև գործ են ունենում տարբեր առողջական խնդիրներով ու հիվանդություններով պացիենտների հետ։ Սթրեսային գործ, որտեղ արագ կողմնորոշվելու, ճիշտ որոշումներ կայացնելու հմտությունը կյանք է փրկում։

Ասում է՝ բոլոր անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգները շատ երիտասարդ տարիքում են ճերմակում։ Բայց անգամ անքուն գիշերներից, գերլարված, սթրեսային առօրյայից, ինքն իր համար ժամանակ չունենալուց հետո եթե կրկին ընտրության հնարավորություն լիներ, վստահաբար նույն ընտրությունը կաներ։

Հ․Գ․ Հարություն Աթոյանը քրոջս՝ Գայանե Փայտյանի հարևանն էր։ Քույրս կատակում էր՝ իր ամենաչսիրած օրերը հենց այն օրերն են, երբ բժիշկը հերթապահության է ու գիշերը կլինիկայում է անցկացնում։ Իսկ երբ տանն է, իրեն ապահով է զգում, որովհետև ցանկացած խնդրի ու գանգատի դեպքում մեկ զանգ, ու վայրկյաններ անց Հարութը 6 հարկ վերևում է։ Հենց Գայանեի միջոցով ծանոթացա հոդվածիս հերոսի հետ, հարցազրույցն արեցինք Գայանեի տանը, երբ բժիշկն իր հանգստյան օրվա մի մասը եկել էր վատառողջ քրոջս մասին հոգ տանելու։ Ճակատագրի բերումով հարցազրույցից ժամեր անց Գայանեին հիվանդանոց տեղափոխեցինք (որտեղից այդպես էլ տուն չդարձավ...)։

Քույրս այս հոդվածին անհամբերությամբ էր սպասում. հպարտանում էր իր հարևան-ընկեր-բժշկով և ուզում, որ նրա մասին շատերն իմանան: