17-րդ դարի որմնանկարներ և ոչ միայն. Էջմիածնի Մայր տաճարի վերականգնումն ու գտածոները

ԵՐԵՎԱՆ, 6 սեպտեմբերի – Sputnik. ԷջմիածնիՄայր տաճարի դռները հաջորդ տարի կբացվեն այցելուների համար։ 2018-ին մեկնարկած հիմնանորոգման և վերականգման աշխատանքները նախատեսված էր ավարտել 2020-ին, բայց օրեցօր նոր անակնկալներ են ի հայտ գալիս` ուսումնասիրման ենթակա նոր շերտեր են բացվում, և անելիքներն ավելանում են։ Չնայած այդ հանգամանքին, այնտեղ աշխատող յուրաքանչյուր ոք մեծ ոգևորությամբ է ամեն օր տաճար գնում։

Վերականգնող ճարտարապետ Ամիրան Բադիշյանը լրագրողների հետ զրույցում հայտնում է` 1980-ականներից աշխատում է իր մասնագիտությամբ, սակայն երբ պետք է Մայր տաճարում գործի անցներ, սկզբում մի փոքր վախեցել է։

«Վախեցա, քանի որ պատասխանատվությունը մեծ էր, բայց մասնագիտական փորձս պարտավորեցրեց այդ խաչն ինձ վրա վերցնել ։ Իրականում ամեն ինչ սկսվել է դեռ 2012-ից, երբ Վեհափառի հանձնարարությամբ արտաքին կոսմետիկ նորոգումներ պետք է արվեին ծածկերի շրջանում, որտեղ առատ բուսածածկույթ կար։ Զանգակատան վեղարի վրա նույնիսկ ծիրանի ծառ էր աճել։ Բացահայտեցի, որ ծածկերն ամբողջական նորոգման կարիք ունեն»,–ասում է ճարտարապետը։

Նրա խոսքով` 2016-ին, երբ Հռոմի պապը պետք է ՀՀ այցելեր, Մայր տաճարի ներքին պատերն էին մաքրում, այդ ժամանակ էլ բացահայտվեց որմնանկարների վրա առկա ճաքերը, որմնանկարների տակ թաքնված կոնստրուկցիաների վթարային վիճակը, և ծրագիրն ընդլայնվեց. Մայր տաճարը սկսեցին հիմնովին վերականգնել։ Ճարտարապետը վստահեցնում է` տաճարի վերականգնումից հետո երաշխիքը հարյուրամյակներ են։

Վերականգնման աշխատանքների ընթացքում զանգակատան վեղարի ծածկասալերի տակ 17-րդ դարին վերագրվող 170 կահ–կարասի են հայտնաբերել, իսկ գմբեթում` որմնանկարներ։

Որմնանկարների վերականգնման կենտրոնի առաջատար մասնագետ Արժանիկ Հովհաննիսյանն էլ իր հերթին նշում է` նախագիծը սկսելուց 2 հիմնախնդիր ունեին` որմնանկարները պատից առանձնացնելն ու դրանք վերականգնելը։

Այժմ, ըստ նրա, նախագծի առաջին փուլը գրեթե ավարտել է, սակայն զուգահեռ սկսել են երկրորդ փուլը` որմնանկարների վերականգնումն ու ամրակայումը։

«Այն հատվածներում, որտեղ որմնանկարներն առանձնացրել ենք պատից, պարզել է, որ ևս 2 շերտ և մասնակիորեն պահպանված որմնանկարներ կան։ Դրանք մեզ թույլ տվեցին պատկերացում կազմել, թե ինչպես է եղել նախկինում տաճարի ներսի հատվածը. տաճարը լեցուն է եղել կոմպոզիցիաներով` միայն գմբեթի հատվածը 24 կոմպոզիցիա է ունեցել։ Այսինքն` պատերն ամբողջությամբ Հին և Նոր կտակարանների նկարներով են պատված եղել, որոնք հետագայում հանվել են»,–ասում է Հովհաննիսյանը` հավելելով, որ դրանք վերականգնելու համար լուրջ հիմքեր են պետք` ֆոտոփաստագրում, փաստաթղթեր, որոնք չունեն։

Որմնանկարների վերականգնումն իրականացնում են Իտալիայից ներկրված նյութերով և տեխնոլոգիաներով, սակայն բացառապես հայ մասնագետների ուժերով։

Ընդհանուր առմամբ որմնանկարների վերականգնման վրա 14 մասնագետ է աշխատում, որոնց վերապատրաստել են իտալացի մասնագետները։ Ի դեպ, գմբեթում աշխատանքներ կատարելն այնքան էլ հեշտ չէ` բավական բարձրություն պետք է հաղթահարել որմնանկարներին մոտենալու համար։

Ռեստավրատոր Գեղեցիկ Գյուրջյանը 2016-ից Մայր տաճարում է։ Նա Թբիլիսիի Սուրբ Գևորգ եկեղեցուց է սկսել այս ոլորտում իր աշխատանքները. ըստ նրա` յուրաքանչյուր կառույց իր էներգետիկան և յուրահատկությունն ունի։ «Մեր աշխատանքն ավելի շատ գիտական է, բայց, օրինակ, Մայր տաճարի էներգետիկան շատ է օգնում... Այժմ մենք որմնանկարների վրայից կեղտի և մրի շերտն ենք հեռացնում, որից հետո գունային լրացումներ պետք է անենք։ Կան որմնանկարներ, որոնք գունային փոփոխություններ են կրել` պետք է վերականգնենք դրանք. դեռ բավական անելիք կա»,–պատմում է Գյուրջյանը։

Մայր Աթոռի լուսարարապետ Մուշեղ սրբազան Բաբայանը նշում է` Մայր տաճարի վերաօծման ժամկետը որոշակիորեն երկարել է` պայմանավորված աշխատանքների ծավալով։

«Իրականում տաճարի օծման ժամկետը կախված է շինաշխատանքների ժամանակ ի հայտ եկած անակնկալներից։ Օրեր առաջ կրկին խոնավության նշաններ ի հայտ եկան. տաճարի հետնամասում մեզ համար անհայտ պատուհան բացվեց, և հիմա որոշակի աշխատանք է պետք, որ հասկանանք, թե ինչպես պետք է պատուհանի ամրակայումն արվի»,–ասաց սրբազանը։

Ինչ վերաբերում է ծախսերին, սրբազանը նշում է, որ վերականգնման աշխատանքները մեկնարկելուց առաջ համազգային դրամահավաք են հայտարարել` շատերն են օգնել. «Եղել են դեպքեր, երբ եկել և մեզ ասել են, որ կարող են մեկ օր աշխատել ու օգնել, կամ էլ իրենց գործարանն ունեն և պատրաստ են որոշ բաներ տրամադրել։ Աշխատանքների ավարտից հետո գրքույկ կլինի, որտեղ յուրաքանչյուր բարերարի անունը կնշվի։ Բացի այդ, շինարարության ավարտից հետո կասենք` որքան գումար է ծախսվել» ։

Այժմ դրամահավաքը շարունակվում է և, չնայած ֆինանսական որոշ դժվարություններին, Մուշեղ սրբազանը վստահ է, որ աշխատանքներն ավարտելու են հաջողությամբ։