Ամեն օր ինձ ստիպում են հեռանալ իմ երկրից. հարցազրույց Հրանտ Թոխատյանի հետ

ՀՀ ժողովրդական արտիստ Հրանտ Թոխատյանին շատ է մտահոգում երկրում ստեղծված իրավիճակը, անհատի և իշխանության վերաբերմունքը հայրենիքի պահպանման օրհասական հարցում։ Նա իր մտահոգությունների ու ծրագրերի մասին է պատմել Sputnik Արմենիային։

- Պարոն Թոխատյան, մեր հյուրերի հետ խոսում ենք ներկա իրավիճակի մասին՝ փորձելով «մի-քիչ էլ վաղվա օրվա մասին մտածել»։ Բայց շատ կրոններ, ուսմունքներ, փիլիսոփայական ուղղություններ կոչ են անում ապրել այսօրվա օրով՝ այստեղ և հիմա։ Ձեզ ի՞նչն է ավելի շատ մտահոգում՝ ներկա՞ն, թե՞ մի քիչ էլ վաղվա օրը։

- Բնականաբար ներկան` հենվելով երեկվա վրա, որն էլ իր հերթին կապված է վաղվա հետ։ Ապրելով այսօր` չի կարելի չմտածել վաղվա մասին, որովհետև այն գալու է։ Եթե ապրենք փիլիսոփայությամբ, թե ամեն ինչ չէ, որ մեր ձեռքում է, կարելի է սուսուփուս փակվել տանը և ոչինչ չանել։ «Ի՞նչ կարող եմ ես անել մենակ» բանաձևը դառնում է մասսայական, մի 1000 հոգի իրար հետ դոփում և կրկնում են նույն միտքը։

- Ո՞ր թեմաներն են այսօր հուզում հասարակությանը, թատրոնն ունի՞ իրավիճակը փոխելու առաքելություն, թե՞ պարզապես ժամանցի վայր է։

- Ամենագլխավոր թեման երկիրն է, որը չի կարող չհուզել ամենքիս։ Բայց արի ու տես, որ հասարակության մի զանգված չի ընկալում վտանգը։ Դա ամենացավոտ թեման է, որ այսօրվա դրությամբ կա։ Երբ մարդ լինում է ըմբոստ, ինչ-որ բանի դեմ, ունի իր ուրույն կարծիքը և վստահ է, որ դա է ճիշտ, նրա հետ ավելի հեշտ է զրուցել, հասցնել քո ասածը ընդդիմադիր հայացք ունեցողին։ Չեզոք մարդը ամենավտանգավորն է։ Իրեն դա չի հետաքրքրում, իր տունը հեռու է։ Վտանգը այնտեղ է, իսկ նրա տունը` այստեղ։ Ասում է՝ հետո կմտածենք` առանց հասկանալու, որ այդ վտանգը քիչ-քիչ գալիս է, վաղը իր դուռն է թակելու․․․

Թատրոնի տարբեր ժանրեր կան։ Կան ներկայացումներ` առանց ասելիքի, միայն ժպիտ ու ծիծաղ, դա էլ է պետք։ Մեր խմբի թատրոնի ժանրը ավելի շատ քաղաքական և սուր սոցիալական խնդիրներ է վերհանում։

- Հանդիսատեսը դեռ 10-20 տարի առաջ հիշում է փոքր-ինչ այլ Հրանտին, ավելի շատ կատակերգակ, այսօր Ձեր ամպլուայում գերիշխում են դրամատիկ տարրերը։ Ձեր «Առաքելն» ունի բոլորովին այլ առաքելություն, և դա բնավ մարդկանց ծիծաղեցնելը չէ։

- Ներկայացումներում չեմ փորձել ծիծաղեցնել։ Չեմ կարծում, որ «Խաթաբալադան», «Մեա Կուլպան» կամ «Ժանգոտ բանալին» կատակերգություններ են։ Եթե ամենածանր թեմաները մի քիչ թեթև ես մատուցում, թեթև էլ ընկալվում է հանդիսատեսի կողմից, մտորումների առիթ է տալիս։ Մենք հիմա վերականգնում ենք «Ժանգոտ բանալին»։ Ներկայացումը այն մասին էր, որ դու վատ ապրել ես, հիմա վատ ես ապրում, վաղը ավելի վատ է լինելու։ Վահրամ Սահակյանի լավագույն դրամատիկ աշխատանքն է դա։

- Կարելի՞ է ասել, որ դերասան Հրանտ Թոխատյանի դիրքորոշումը համընկնում է քաղաքացի, մտավորական Հրանտ Թոխատյանի մոտեցմանը։

- Ավելի շատ քաղաքացի։ «Մտավորական» շերտը Սովետական Միությունից է գալիս։ Ինչ պարտադիր է, որ մտավորականը լինի լավ քաղաքացի․․․ Չգիտես ինչու, առաջին հերթին հիշում են դերասաններին, ռեժիսորներին, երգիչներին, լավագույն դեպքում` գրողներին, բայց այդ «մտավորական» ասված շերտը շատ լայն է՝ սկսած պահակից մինչև կոմպոզիտոր։ Ուղղակի նա, ում այսօր կոչում են մտավորական, ավելի շատ ուշադրության կենտրոնում է, նրանից էլ ավելի շատ պահանջում են։ Երևի դա տարիքի հետ է գալիս, բայց այսօր ինձ բացարձակ չի հետաքրքրում, թե ով ինչ կասի իմ մասին։ Ես անում եմ այն, ինչ գտնում եմ ճիշտ։

- Անվանենք նրանց «մտահոգ» մարդկանց մի զանգված, որոնց թվում նաև Դուք եք։ Ակտիվ մասնակցել եք հանրահավաքների, ակցիաների․․․ Ո՞րն էր դրանց նպատակը, ի՞նչ էիք ակնկալում արդյունքում։

- 2016-ից սկսած` քառօրյայից հետո խնդիրն ավելի ակնառու դարձավ։ Մեր երկրում ոչինչ չի փոխվի, եթե չլինի որևիցե իշխանության մտահոգությունը երկրի մասին։ Եթե հասարակությունը նույն թեմայով վարակված չլինի և չփորձի իշխանությանն օգնել ինչ-որ քայլ անել հօգուտ երկրի։

- Եթե իշխանությունը նման պահանջ ունենա, իհարկե։

- Այո։ Մի բան, որի պահանջը չունենք վերջին 30 տարին։ Ընդհակառակը։ Հիմա նվազագույնը մի 20 հոգի ասում է՝ իսկ դու Ռոբերտի ժամանակ, Սերժի կամ Լևոնի․․․ մոռանալով, որ այն մասնագիտությունը, որ ընտրել եմ ես, ու այն, ինչ ես ինձանից ներկայացնում եմ, շփումը որևիցե իշխանավորի հետ ոչ թե չի բացառվում, այլ դառնում անհրաժեշտություն հենց իշխանավորի համար, ոչ թե իմ։ 90-ականներին, երբ իմ սերնդակիցներն էին իշխանության ղեկին, երկխոսությունը ավելի շատ էր։ ․․․ Դուրս գալով փողոց` ես հասկանում էի, որ այնտեղ կարող է լինել հազար, երկու հազար, մաքսիմում տասը հազար հոգի։ Դա ոչինչ չի փոխի։ Ինձ այսօր ավելի հեշտ է իմ ձայնն ու մտածածը բեմից հայտնել, գոնե դահլիճում նստած զանգվածը լսում է։ ․․․ Ի դեպ, նախկինում խորհուրդ տալու փորձեր չեն արվել, թե լավ կլինի չխաղաք, կամ ինչի՞ հենց այս թեման, մի քիչ փոխեք։ Երբեք չի եղել նման բան։ Այս իշխանության օրոք դա կա։

- Ո՞րն է լինում Ձեր պատասխանը։

- Այս իշխանությունը երիտասարդ իշխանություն է։ Նրանց մեջ չկա մեկը, ով իմ տարիքին լինի կամ մոտ։ Հիմա ուրիշ սերունդ է, եթե անգամ նրանց մեջ կա տարիքով ինձ ավելի մոտ մարդ, որևէ կերպ չեմ կարող հայտնել նրանց իմ հարգանքը։ Իրենց հետ խոսելն էլ գտնում եմ անիմաստ։

- Իսկ ներկայացումները վերանայո՞ւմ եք։

- Եթե խոսենք «Նազար, Նազար մինչև վերջ» ներկայացման մասին, որն իմ ամենասիրելի ներկայացումներից մեկն է, այն 40 տարեկան է. 82-ին է բարձրացել բեմ։

- Իշխանության մեջ շատերն անգամ այդ տարիքին չեն հասել։

- Այո, ու երբ նրանք փորձում են կերպարները նմանեցնել սրան կամ նրան, ինձ համար շատ զարմանալի է ու ծիծաղելի։ Դերենիկ Դեմիրճյանի գրված այդ պիեսը միշտ էլ քիչ էր բեմադրվում։ Հիմա ազատ խոսք է, բայց արի ու տես, որ «միլիոն» տարի առաջ գրված պիեսի հերոսին նմանեցնում են սրան կամ նրան։ 1981 թ․մշակույթի նախարարության կողմից «Глав.Лит»-ը հաստատել էր պիեսը։ Ասել եմ` եթե կհանդիպի մի պահ, որտեղ մի ստորակետ փոխված է, փակեք ներկայացումը, ես էլ ներողություն կխնդրեմ։

- Կարող են ասել՝ դա այն ժամանակ էր, հիմա իրավիճակ է փոխվել։

- Իրավիճակը պետք է փոխվեր դեպի ավելի լավը։ Եթե իրենք մինչև հիմա իրենց տեսնում են այդ պիեսի մեջ, ուրեմն ոչինչ չի փոխվել։ Ամեն ինչ նույնն է, դեռ ավելի վատ։

- Սպասվող հարևանության և խաղաղության դարաշրջանի մասին ի՞նչ կասեք։

- Եկեք պատկերացնենք` վաղը դուրս ենք գալիս փողոց, մեր «բարեկամները» գալիս են ընդառաջ, իմ կողքին էլ իմ ընկերն է, որն իր երեխային կորցրել է 44-օրյա պատերազմում։ Ու գալիս է «հարևանը», որը սպանել է այդ երեխային, ինքը չէ, նրա հարևանը, բարեկամը, էական չէ։ - Բարև, հարևան-բարեկամ, ինչպե՞ս ես․․․ 100 տարուց ավել է անցել, մենք չենք կարողանում ներել մեր մյուս հարևաններին։ Չնայած կորցրել ենք 3-4-րդ սերնդի նախկիններին։ Եթե այդ «հարևանը» գար իմ երկիր որպես տուրիստ ու բարձրանար Ծիծեռնակաբերդ, խոնարհվեր ու մի անգամ էլ ներողություն խնդրեր, միգուցե ինչ-որ տեղ ես կարողանայի հասկանալ նրան։ Պետք է փորձենք ապրել մի տարածքում՝ ո՛չ նրանք են գնալու, ո՛չ էլ մենք։ Բայց այսօր «հարևանն» անում է ամեն ինչ, որ ես գնամ, բա էլ ի՞նչ բարեկամության մասին է խոսքը։ Ամեն օր ստիպում են ինձ հեռանալ իմ երկրից, իսկ իմ երկրի մեջ մտնում է նաև Արցախը։ Ցավոք, մոռացել ենք Նախիջևանի մասին, Արցախը թարմ է։ Կանցնի 10-15 տարի, իմ թոռնիկը կմեծանա, ու Արցախը կդառնա նրա ականջին նույնը, ինչ այսօր իմ երեխաների համար` Նախիջևանը։ Եթե դրան ենք գնում, ապա ես չեմ ուզում նման բարեկամություն։

- Այսօր ծիծաղը պակասե՞լ է մեր երկրից։

- Ժամանակներն ու իրականությունը փոխվել են, ավելի շատ սարկազմն է գերիշխում։ Այն, ինչ այսօր ծիծաղեցնում մարդկանց, իմ հումորը չէ։ Եվ դա միայն մեզ մոտ չէ։ Ես «քոմեդիքլաբերի» ամենամեծ ջատագովը չեմ, դրանք ինձ այնքան էլ հետաքրքիր չեն։ Կան լավ դերասաններ այնտեղ էլ, այստեղ էլ, բայց ես ուրիշ հումորի տեսակ եմ սիրում։

- Բայց Ձեր ընտանիքի անդամի վրա չեք բռնանում, որ խաղա այդ ժանրում։

- Երբեք, դա յուրաքանչյուր մարդու որոշումն է։ Լուիզա Ներսիսյանը «Քոմեդի Վումնս» նախագծում է, որը ինձ համար անընկալելի ծրագիր է։ Չեմ տեսել, չեմ տեսնում ու չեմ կարծում, որ այդ հաղորդումը ինձ կհետաքրքրի։

- Լուիզան գիտի՞ Ձեր մոտեցման մասին։

- Իհարկե, դրա համար մենք տանը այդ թեման չենք բացում, ու երբեք չի եղել խոսակցություն, թե ինչու մի օր չես գալիս, չես դիտում։ Ես շատ հարգում եմ Լուիզայի այդ մոտեցումը։ Իմ աշխատանքի մեջ էլ կան բաներ, որ իր համար ընկալելի չեն։ Դա բերում է խաղաղության։

- Իսկ նա գալի՞ս է դիտելու Ձեր ներկայացումները։

- Բնականաբար։

- Բնականաբա՞ր։ Բայց Դուք չեք գնում։

- Ներկայացումներին գնում եմ։ Եթե օբյեկտիվ լինեմ, կարծում եմ` Լուիզան լավագույն դերասանուհիներից մեկն է։ Պետք է նայել Կամերային թատրոնի ներկայացումները դրանում համոզվելու համար։ Հեռուստատեսային նախագծերում, սերիալներում նա նույնպես փորձում է լինել այն, ինչ ինքը կա։

- Մհեր Մկրտչյանից, Արմեն Ջիգարխանյանից հետո, թերևս, Ռուսաստանում ամենաշատը Դուք եք նկարահանվում։ Ինչ-ինչ, բայց Մագիկյանին ճանաչում են բոլորը, իսկ հարևաններին անգամ դա նյարդայնացնում էր, թե այդ ինչպե՞ս է, որ Ֆենիմոր Կուպերի հայերի մասին վեպը վաճառվում է նրանց գրադարաններում։ Իսկ ի՞նչ տվեց Ձեզ այդ ճանաչումը։

- Ռուսաստանյան կինոյի հետ իմ կապը միշտ սերտ է եղել, դեռ 70-ականներից, ՈւՀԱ-ի տարիներից։ Այն հայ պրոդյուսերները, որոնք այսօր աշխատում են ռուսական կինոյում կամ հեռուստատեսությունում, իսկ նրանք քիչ չեն ու շատ կարևոր տեղ են զբաղեցնում, դա այն սերունդն է, որը հայերեն է սովորել մեր այբբենարանով։ Ու երբ սկսվում էր «Վերջինը Մագիկայիններից» նախագիծը, առաջին հերթին հիշել էին ինձ։ Անդրեասյան եղբայրները, որոնց հետ համագործակցությունը շատ սերտ է, հուսով եմ` երկար ժամանակ կշարունակվի։

Ինչ վերաբերում է վրացի ռեժիսոր Ռեզո Գիգինեիշվիլին, նրա հետ շատ բարդ մտերմացանք։ Նա ասել էր՝ ես չեմ համաձայնվի նկարել, եթե հերոսը հայ է, պետք է լինի վրացի։ Մի կերպ հաղթահարեցինք խնդիրը, մտերմացանք, հիմա մենք լավագույն ընկերներ ենք։ Հիմա Ռեզոն ասում է՝ իմ բոլոր ֆիլմերում դու պետք է նկարահանվես, ես էլ կատակում եմ՝ եթե քո ֆիլմերում անգամ «տաբուրետկայի» դեր լինի, ես կխաղամ։

- Այսօր ռուսական կինոարտադրության հետ Ձեր կապը նույնքան ակտի՞վ է։

- Հիմա կա երեք առաջարկ, մայիսից կսկսվեն նկարահանումները։ Շատ ուրախ եմ, որ ֆիլմերից երկուսը կնկարահանվեն Հայաստանում, մեկը` Ռուսաստանում։

- Թեև ապրում եք երկու երկրների միջև, այնուամենայնիվ, մշտական բնակության չեք տեղափոխվում Ռուսաստան։ Դա նշանակում է, որ լավատեսության հույսեր ունեք Հայաստանի հետ։

- Իմ մտքով երբեք չի անցել հեռանալը։ Ես այս կարծիքս հայտնել եմ երեխաներիս, մանավանդ տղաներիս, աղջիկս դեռ փոքր է։ Երբեք չեմ արգելել նրանց գնալ, եթե իրենք ունեն իրենց հոր մտածելակերպը, ուրեմն իրենք էլ կհասկանան, որ գնալը ամենահեշտն է, մնալն է ավելի դժվար։ Ես երջանիկ հայր եմ, որովհետև տղաներս, բացի նրանից, որ ծառայել են հայկական բանակում, վերջին երկու պատերազմների ժամանակ եղել են այնտեղ ինձ հետ միասին։ Ես, տարիքից ելնելով, ավելի հետին գծում էի։ Արամս հպարտությամբ կրում է 5165 Ամարասի ջոկատի մասնակցի անունը։

- Աստված մի արասցե, եթե նորից կարիք լինի մեկնելու, կգնա՞ք։ Մեկուկես տարում ոչինչ չի՞ փոխվել։

- Այո, կմեկնեմ, ոչինչ չի փոխվել` չնայած կատարվածին։ Նման դեպքում քեզ համար օրինակ է ոչ թե երկրիդ իշխանությունը, այլ երկիրը պահող 18 տարեկան, բանակ զորակոչված տղան՝ իր վառվռուն աչքերով։