Տնտեսական բաժինը միշտ չէ, որ ամենաընթերցվողն է նախընտրական ծրագրերում (համենայնդեպս՝ Հայաստանում)։ Այնուամենայնիվ, այդ բաժինների ամբողջ բովանդակությունը չէ, որ գրվում է ուղղակի գրված լինելու համար։ Արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման վերաբերյալ բավականին մանրամասն առաջարկներ են հանդիպում։ Ավելի հաճախ, քան նախորդ տարիներին, խոսվում է զարգացման հումքային մոդելից ժամանակակից մետաղագործությանն անցնելու, ինչպես նաև գյուղատնտեսության մեջ բարձր ինտենսիվ արտադրության մասին:
Արտադրողականություն
Իշխող կուսակցությունը՝ Նիկոլ Փոշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագիրը», արտադրողականության աճի նոր ծրագրեր է առաջարկում (ինչի հաշվին էլ պետք է ավելանան աշխատավարձերը)։ Դրա համար ընկերություններին ֆինանսական օգնություն կառաջարկեն նոր հաստոցների գնման, ISO սերտիֆիկացման, ինչպես նաև անձնակազմի վերապատրաստման համար։ Տարեկան նախատեսվում է 2 000 մասնագետի վերապատրաստում կազմակերպել։
Մյուս քաղաքական ուժերն այդ մասին ավելի ընդհանուր ձևակերպմամբ են գրում։ «Բարգավաճ Հայաստանը» նշում է, որ «պետք է արտադրողականության կտրուկ աճ ապահովել իրական հատվածում», «Հայաստան» դաշինքը՝ որ «արտադրողականության աճի համար բարենպաստ պայմաններ կստեղծվեն»։ «Պատիվ ունեմ» դաշինքը գրում է, որ «մրցունակ տնտեսության համար անհրաժեշտ է բարձրացնել արտադրության արդյունավետությունը՝ ժամանակակից տեխնոլոգիաների միջոցով»։
«Հարուստներից խլենք, տանք աղքատներին...»
Ռոբերտ Քոչարյանի «Հայաստան» և Սերժ Սարգսյանի «Պատիվ ունեմ» դաշինքները հատուկ ուշադրություն են դարձնում, որ պետությունը չստուգի բիզնեսի միջոցների ծագումն ու ձեռք բերված ունեցվածքի ծավալը։
Ընտրության օրը գործելու է «թեժ գիծ». դիտորդների հետ կխոսեն օտար լեզուներով. Ֆիդանյան
«Ֆինանսական, այդ թվում՝ բանկային ոլորտում արդյունավետ աշխատանքի պայմաններ կապահովվեն, հատկապես՝ բանկային գաղտնիքի մասով»,-նշվում է «Հայաստան» դաշինքի ծրագրում։
«Պատիվ ունեմ» դաշինքի մոտ այդ հարցն էլ ավելի է ընդգծված։ Բիզնեսի ստուգումները չափազանց շատ են և քաղաքական դրդապատճառներ ունեն։ Անհրաժեշտ է ուժեղացնել ունեցվածքի իրավունքի պաշտպանությունը, կրճատել ներդրողների միջոցների ծագման նկատմամբ վերահսկողությունը՝ «հաշվի առնելով Հայաստանի առանձնահատկությունները» (թե որոնք են այդ առանձնահատկությունները՝ չի պարզաբանվում)։
Իր հերթին առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի Հայ ազգային կոնգրեսը ապօրինի ունեցվածքի բացահայտման համար մանրամասն միջոցներ է առաջարկում: Նշվում է, որ ապօրինի ձեռք բերված միջոցների նկատմամբ պետք է կիրառել ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ կոնվենցիայի 20-րդ հոդվածը («Ապօրինի հարստացում»), ընդ որում ՝ հետին թվով, սկսած 1991 թվականից։ Պետք է ներդնել գույքի հայտարարագրման նոր, ավելի խիստ մեթոդներ և եկամուտները համեմատել իրական գույքի հետ:
Արդյունաբերություն
«Քաղաքացիական պայմանագիրն» առաջարկում է 5 տարվա ընթացքում մշակող արդյունաբերության զարգացման համար 80 մլրդ դրամ (մոտ 155 մլն դոլար) հատկացնել։ Ազգային կարևորության նախագիծ են անվանում պղնձաձուլական գործարանը, որտեղ պետք է մաքուր պղինձ հալել, ապա դրա հիման վրա նոր արտադրատեսակներ թողարկել (Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի աշխատանքը 2018 թվականին կանգնեցվել է, իսկ չինացի ներդրողների հետ մաքուր պղնձի ձուլման շուրջ բանակցություններն ընթանում են արդեն երեք տարի)։
Հայ ազգային կոնգրեսն առաջարկում է քիմիական արդյունաբերական կլաստեր ստեղծել «Նաիրիտից» (որն այժմ սնանկ ճանաչվելու փուլում է – խմբ.), Վանաձորի քիմիական գործարանից ու Երևանի քիմիական ռեակտիվների գործարանից։ Կուսակցությունում կարծում են, որ այդ գործարանները պետք է վերականգնել և զարգացնել պետության մասնակցությամբ։ Բացի այդ, պետք է զարգացնենք միկրոէլեկտրոնիկայի արտադրությունը կիսահաղորդիչների նախկին գործարանների տեղում, ասվում է ծրագրում:
Նկատենք, որ այդ գործարանների մի մասը սեփականաշնորհվել և վաճառվել է 90-ականներին (դեռևս Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախագահության շրջանում - խմբ.), մյուս մասը՝ հաջորդ իշխանությունների օրոք։ Ինչ վերաբերում է «Նաիրիտին», ապա այն վերագործարկվել է 1994 թ․-ին, 2007թ․-ին վաճառվել է շինծու ներդրողին և վերջնականապես դադարել է գործել 2010թ․-ին։
«Հայաստան» դաշինքը որպես գերակա ճյուղ նշում է այն ոլորտները, որոնք կարող են կարճ ժամանակում բազմաթիվ աշխատատեղեր ստեղծել՝ շինարարություն, տեքստիլ և ոսկերչական արդյունաբերություն, գյուղատնտեսություն (նմանատիպ փաստարկներ է առաջ քաշում նաև «Լուսավոր Հայաստանը»)։
«Հայաստանը» հայտարարում է նաև արդյունաբերության տեխնոլոգիական հագեցվածության թարմացման միջոցառումների մասին (այդ միջոցառումները չեն հստակեցվում)։ Նշվում է, որ պետք է հարկային և այլ արտոնյալ պայմաններ ստեղծել տեղական արտադրանքի համար (նախկինում խորհրդարանում եղած ժամանակ այդ պահանջն առաջ էր քաշել «Հայաստան» դաշինքի մեջ մտնող ՀՅԴ-ն):
«Բարգավաճ Հայաստանն» առաջարկում է պետական միջոցները ներդնել մասնավոր նախագծերում՝ 25-30%-ի չափով, ինչից հետո, բիզնեսի զարգացմանը զուգընթաց, դուրս գալ դրա կապիտալից ( թե ինչ ծավալներով աջակցություն պետք է լինի և ինչ ծրագրերի համար, առայժմ չի հստակեցվում):
Բարձր տեխնոլոգիաներ և պաշտպանություն
«Քաղաքացիական պայմանագիրը» խոստանում է մինչև 2026 թ․-ը ոլորտում զբաղվածների թիվը հասցնել 35 հազարի (ներկայիս մոտ 20 հազարի պարագայում)։ Երևանում և մարզային քաղաքներում նախատեսվում է էլեկտրոնային արդյունաբերության նոր արտադրական ավաններ ստեղծել (արդեն գոյություն ունեցող ինժեներական ավանների նման): Կուսակցությունը խոստանում է առաջվա պես տարեկան 1 մլրդ դրամ (մոտ 2 մլն դոլար) հատկացնել ստարտափների դրամաշնորհներին և նույնքան էլ՝ արտասահմանում հայթեք-գործարարների վերապատրաստման ծրագրերին։
Պաշտպանական տեխնոլոգիաներում նախատեսվում է կազմակերպել ռադիոէլեկտրոնային պայքարի ժամանակակից միջոցների, ռադարների, հարվածային և հետախուզական անօդաչուների արտադրություն (որոնց մի մասը փորձարկվել է անցյալ տարի՝ մարտական գործողությունների ժամանակ):
«Մեղավորները պատասխանատվություն են կրելու». Արցախի ՊԲ–ն հայտարարություն է տարածել
Հայ Ազգային Կոնգրեսն առաջարկում է անհապաղ ձեռնամուխ լինել Ռուսաստանի հետ նոր համատեղ պաշտպանական արտադրությունների ստեղծմանը՝ հաշվի առնելով տարածաշրջանում անվտանգության հավասարակշռության վերականգնման հարցում Ռուսաստանի շահագրգռվածությունը:
«Հայաստան» դաշինքը ռազմական արդյունաբերությունը անվանում է առաջավոր և հեռանկարային ճյուղ, որը պետք է տնտեսության ավանգարդում ընթանա: «Ընդունելու և զարգացնելու ենք ռազմարդյունաբերական համակարգի նոր հայեցակարգ»: Կոնկրետ առաջարկներ այս փուլում չեն ներկայացվել։
«Պատիվ ունեմ» դաշինքը ևս ընդհանուր գծերով նշում է, որ պետք է «անընդհատ զարգացնել ռազմաարդյունաբերական համալիրը», իսկ գիտությանը հատկացվող հիմնական ֆինանսական աջակցությունը պետք է ուղղվի նաև դեպի իրականում կիրառելի, շոշափելի արդյունքներ նախանշող, հեռանկարային ուղղություններ: «Ստեղծված իրավիճակում մեր երկրի համար մեծ կարևորություն է ունենալու գիտական նորարարությունների կիրառումը ռազմարդյունաբերության ոլորտում»,-ասված է ծրագրում:
Եվ վերջապես, «Բարգավաճ Հայաստանը» հայտարարում է բանակի շուտափույթ արդիականացման անհրաժեշտության մասին, որը պետք է պրոֆեսիոնալ և տեխնիկապես գերհագեցած դառնա։ «Նորարարական տեխնոլոգիաների ներդրումը և արդյունավետ շահագործումը ՀՀ զինված ուժերում պետք է դարձնել թիվ մեկ առաջնահերթություն և նպատակ»։
Գյուղատնտեսություն
Տարբեր քաղաքական ուժեր նշում են բերքի մթերման, պահպանման և վերամշակման կենտրոնների ստեղծման անհրաժեշտությունը։ «Պատիվ ունեմ» դաշինքն առաջարկում է ստեղծել արտադրանքի վերամշակման օբյեկտներ (սպանդանոցներ, կաթի մթերման կետեր, ֆերմերային շուկաներ), ինչպես նաև միկրովարկավորման նոր գործիքներ:
«Լուսավոր Հայաստանը» հատուկ ընդգծում է այս նախագծի կարևորությունը՝ նշելով գյուղերում ագրոարդյունաբերական համալիրներ (կլաստերներ) ստեղծելու անհրաժեշտությունը, որտեղ բերքը կմշակվի, կպահվի, կուղարկվի վերամշակման կամ մեծածախ վաճառքի կհանվի թարմ տեսքով (պատշաճ սառեցմամբ և փաթեթավորմամբ): Այդ նախագծերին կառաջարկեն մասնակցել նաև ագրոբիզնեսին։ «Լուսավորները» նաև առաջարկում են հարկային արտոնություններ սահմանել օրգանական արտադրանք ստեղծողների համար։
«Ես մրցավազքից դուրս չեմ մնացել»․ Արզանքանցյանն ամեն դեպքում հույս ունի վարչապետ դառնալ
Լոգիստիկ կենտրոններ ստեղծելու առաջարկներով հանդես է գալիս նաև «Բարգավաճ Հայաստանը»։
«Քաղաքացիական պայմանագիրը» շեշտը դնում է ոռոգման համակարգերի հիմնանորոգման վրա (ջրի կորուստները հիմա գերազանցում են ընդհանուր ջրածախսի կեսը)։ Իշխանությունները խոստանում են շարունակել կաթիլային ոռոգման տեղադրման հայտարարված արտոնությունները, ինչպես նաև գյուղտեխնիկայի գնման լիզինգը, ինտենսիվ այգիների վարկերը և բարձրարժեք մշակաբույսերի մշակումը։ 2023 թ․-ին նախատեսվում է ամբողջական գյուղատնտեսական ապահովագրություն ներդնել։ Աջակցության ընդհանուր տրամաբանությունը սահմանափակ հողային ռեսուրսների պայմաններում արտադրողականության աճը խթանելն է: