Սիմոնյանների ընտանիքը մինչև պատերազմն ապրում էր Շուշիում` Ղազանչեցոց և Կանաչ ժամ եկեղեցիների մեջտեղի հատվածում գտնվող 2 շենքերից մեկում։ Նրանց տան մի պատուհանից երևում էր Ղազանչեցոցը, իսկ մյուսից` Կանաչ ժամը. ամեն առավոտ ընտանիքն արթնանում էր երկու եկեղեցիների զանգերից... Տանտիկինը` Նարինե Խաչատրյանն ասում է` միշտ մտածել են` եկեղեցիների արանքում են ապրում, Աստված իրենց պահելու է...
Սիմոնյանների հետ ծանոթանում եմ Ստեփանակերտում, որտեղ տեղավորվել են պատերազմից հետո` թշնամուն թողնելով Շուշիի իրենց տունն ու ունեցվածքը։ Մթնոլորտն այնպիսին է, ասես մորաքրոջս ընտանիք եմ այցելել. միանգամից սկսում ենք դեսից–դենից զրուցել` մոռանալով հարցազրույցի մասին։ Իհարկե, այդ հարցում «մեղավոր» է նաև 2 տարեկան Էվան, որն անընդմեջ իր խաղալիքներն է բերում և ինձ ցույց տալիս, թե` տես, ինչ սիրուն են։ Էվայի խաղալիքները նոր են. իր սիրելի տիկնիկները մնացել են Շուշիի տանը։
Էվան տան տրամադրությունն ապահովում էր նաև մինչև պատերազմը, երբ ապրում էին սովորական, խաղաղ կյանքով։ Տանտիկինը` Նարինե Խաչատրյանը, Շուշիի դպրոցներից մեկում հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի էր աշխատում, ամուսինը` Վրեժ Սիմոնյանը, զինվորական էր։ Երեխաներից Հայկն ու Մարիամը դպրոց էին գնում։ Ընտանիքում սովորություն կար կիրակի օրերին, երբ տան տղամարդը տանն էր, հավաքվել ամառանոցում և օրն անցկացնել միասին։ Պատերազմը սկսվելու օրը` սեպտեմբերի 27-ին, կիրակի էր և տիկին Նարինեն վաղ էր արթնացել, որ ամառանոց գնալու պատրաստություն տեսնի։
«Առավոտ շուտ լավ արև էր, բայց հանկարծ որոտի ձայն լսեցի... Հասկացա, թե ինչ է կատարվում, բայց չէի ուզում հավատալ, որ պատերազմ է սկսվել։ Խուճապի էի մատնվել։ Հետո ամուսինս խոսեց ինձ հետ, սթափեցրեց ինձ։ Երեխաներին արթնացրինք և նկուղ իջանք»,–պատմում է Նարինեն։
Կարճ ժամանակ անց, սակայն, հասկացել են, որ պետք է հեռանան տնից։ Վրեժը պետք է մեկներ պատերազմ և ընտանիքը մնում էր 15–ամյա Հայկի հույսին։ Որոշեցին Եղցահող մեկնել։ Իրենց Շուշիի տնից մինչև Եղցահող 45-50 րոպեի ճանապարհ է։ Տղան, ճիշտ է, մեքենա վարել գիտեր, սակայն միշտ հոր ներկայությամբ և բավական կարճ ժամանակով ու հեշտ ճանապարհով էր վարել մեքենան։
«Ճանապարհին լիքը մեքենաներ կային։ Մարդիկ խուճապի մեջ էին և վարում էին ինչպես պատահի` իրար «աբգոն» անելով, լավ արագ։ Մեկ մետր ազատ տարածություն չկար։ Պատասխանատվությունը շատ մեծ էր ինձ վրա, բայց հայելու միջից նայում էի ընտանիքիս անդամներին ու փորձում ցրել լարվածությունս, իրար չխառնվել։ Շատ դանդաղ էի վարում` ինչպես պապան էր ասել»,–պատմում է Հայկը։
Ամեն կիրակի անակնկալի ենք սպասում. Արցախի թեմի առաջնորդը՝ Դադիվանք այցելելու մասին
Տղան բնավորությամբ էլ բավական հանգիստ ու կշռադատված է, սակայն խոստովանում է` որքան էլ ուզես իրար չխառնվել, վախ, բնականաբար, մի փոքր կար։ Մանավանդ, երբ մեքենան լիցքավորելու համար կանգնել էին գազալցակայաններից մեկի մոտ և այդ պահին մոտիկ մի տեղ թշնամին հարվածում էր։ Հայկն ընտանիքին գյուղ հասցրեց ողջ-առողջ։
Եղցահողում մնալու ընթացքում Նարինեն մեկ անգամ է Շուշի վերադարձել` մի քանի տաք հագուստ վերցնելու, սակայն չի մտածել, որ վերջին անգամ է տունը տեսնում։ Անգամ տան փաստաթղթերը չի վերցրել իր հետ։
Եղցահողում նույնպես երկար չեն կարողացել մնալ` թշնամին թիրախավորել էր գյուղի ճանապարհը և ստիպված էին երեխաներին Հայաստան տեղափոխելու որոշում կայացնել։
«Մենք և ամուսնուս եղբոր ընտանիքը երկու մեքենաներով պետք է Հայաստան գայինք, և մեր հույսը նորից Հայկն էր։ Ես, իհարկե, շատ անհանգիստ էի, բայց ճար չունեինք։ Ճանապարհին մի քանի անգամ անցակետերում կանգնեցրին, ոստիկաններից մեկը նույնիսկ ասաց` «բոլորիս գլուխն ուտելու է» տղաս։ Մեկ ուրիշն էլ չէր ուզում թույլ տալ, որ շարունակենք ճանապարհը, բայց երբ ասացինք, որ ամուսինս առաջնագծում է և չկա որևէ մեկը, որը կարող էր մեզ տեղափոխել, թույլ տվեց շարունակել ճանապարհը»,–պատմում է Նարինեն ու հավելում` պատերազմից հետո որդին միանգամից հասունացել է։
Երևանում Նարինեին դժվար օրերին էին սպասում։ Եվ ահա առաջին լուրջ հարվածը` Ղազանչեցոցի ռմբակոծումը։ Նարինեն պատմում է, որ եթե մինչ այդ կարողանում էր իրեն զսպել, ապա լուրն իմանալուց հետո ինքն էլ, աղջիկն էլ մի ողջ օր լացել են։
Երևանում ամենադժվարը Ղազանչեցոցի ռմբակոծման լուրը չէ, որ ընտանիքը տարել է. Շուշին հանձնելուց մեկ օր առաջ Վրեժը զանգել ու կնոջն ասել է` Շուշին հանձնել են։ Նարինեն չի թաքցնում` ամուսնուն պատասխանել է, թե չի հավատում նրան, քանի որ ՊՆ նախկին խոսնակ Արծրուն Հովհաննիսյանը նման բան չէր ասել։
«Երբեք չենք մտածել, որ պատերազմ չի լինի, բայց հույս ունեինք, որ լավ է լինելու, ոչ թե այսքան սարսափելի։ Շուշին կորցնելու մասին ընդհանրապես չենք մտածել։ Ավելին, Շուշիի ներքևի գյուղերից, Ստեփանակերտից մարդիկ իրենց թանկարժեք ապրանքները, «օժիտ-մօժիտը» պատերազմի օրերին բերել և Շուշիում են պահել` մտածելով, որ մեզ մոտ ավելի ապահով է»,–ասում է Նարինեն։
Կինն ասում է` հիմա որևէ ծրագիր չունեն, չգիտեն` հետո ինչ է լինելու, ինչ են անելու. նախկինում ամեն ինչ կապված էր Շուշիի հետ։ Հիմա, հատկապես Ղազանչեցոցի գմբեթները հանելուց և Կանաչ ժամն ավերելուց հետո, դժվար է ծրագիր կազմել։
Ի դեպ, զրույցի ողջ ընթացքում Նարինեն զսպում էր իրեն, որ չհուզվեր, բայց երբ հերթը հասավ եկեղեցիները պղծելուն, հուզմունքը թաքցնել այլևս չկարողաացավ։
«Ամուսինս սահմանից տեսել է մեր տունը». թաղավարդցու կյանքը` գյուղը փշալարով կիսելուց հետո
Ավելին, Նարինեի քչախոս և համեստ ամուսինը` Վրեժն էլ, լսելով, որ եկեղեցիների մասին ենք խոսում, հանկարծ միացավ զրույցին, ասաց` 20 տարի Շուշիում է ապրել, 4 սենյականոց բնակարան ունեին, նաև ավտոտնակ ու խանութ, բայց հիմա ոչ մի բան աչքին չի երևում` թող ամեն ինչ քանդեին, միայն թե եկեղեցուն ձեռք չտային։
«Աշխատում եմ Երևան գնալիս չանցնել այն ճանապարհով, որտեղ Շուշիի մոտ ադրբեջանական դրոշն է հիմա, թե չէ` երեք օր չեմ կարողանում քնել... Մեկ է, էլի հետ ենք գնալու. ես այնքան եմ Ջդրդուզ գնացել, որ Ալիևը դրա կեսն էլ չի հասցնելու։ Հիմա, օրինակ, պետությունից տուն չենք ուզում, թող էդ փողը տան` գնանք մեր Շուշիի տունը վերանորոգենք»,–ասում է Վրեժն ու դուրս գալիս սենյակից։
Նարինեն թեև հույս չունի, որ կվերադառնան, սակայն նշում` եթե Շուշիից մեկ քար էլ թողնի թշնամին, իրենք կշենացնեն հարազատ քաղաքը։