Ռուսաստանը ռազմական ծախսերի գծով առաջին հնգյակում է. միտումները` աշխարհում և ԱՊՀ–ում

Ալեքսանդր Խրոլենկո, ռազմական վերլուծաբան

Պարադոքսալ այս «շեղումը» վկայում է պետական կառավարման բարձր որակի, բանակաշինության  ճիշտ մշակած ռազմավարության և Ռուսաստանի պաշտպանական արդյունաբերության համալիրի արդյունավետության մասին:

Խաղաղության խնդիրների ուսումնասիրման Ստոկհոլմի միջազգային ինստիտուտի տվյալներով`ՌԴ–ի 2020 թվականի ռազմական ծախսերը կազմել են 61,7 մլրդ դոլար. այդ ցուցանիշով այն աշխարհում զբաղեցրել է չորրորդ տեղը։  Աշխարհում 2,6%–ով ռազմական ծախսերի աճի միտումի պահպանման պարագայում Ռուսաստանը 2020 թվականին 6,6%–ով պակաս է ծախսել հաստատված պաշտպանական բյուջեից։  Ավելի վաղ` 2019 թվականին, Ռուսաստանի ռազմական ծախսերը կազմել են 65,1 մլրդ դոլար, անցած տարի 3,4 մլրդ դոլար ծախսերի նվազում է նկատվել։ Անհագուրդ  ռազմականացումը Մոսկվայի նպատակը չէ, պաշտպանունակությունը պետք է խելամիտ և արդարացված լինի։

Խոշոր ռազմական ծախսերով երկրների հնգյակը համալրել են ԱՄՆ–ն, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ռուսաստանն ու Մեծ Բրիտանիան, որոնց բաժին է ընկնում համաշխարհային ծախսերի 62%–ը` 1,98 տրլն դոլար։

Համեմատաբար համեստ ռազմական բյուջեի պարագայում Ռուսաստանը Global Firepower ռազմական հզորության  համաշխարհային վարկանիշում ավանդաբար զբաղեցնում է երկրորդ տեղը` ԱՄՆ–ից հետո, Չինաստանը երրորդ հորիզոնականում է, Հնդկաստանը` չորրորդ, իսկ Մեծ Բրիտանիան առաջին հնգյակում չկա (8-րդ հորիզոնական)։  Փոքր ծախսերով մեծ հաջողությունների հասնելու ռուսական պարադոքսը բացատրվում է բանակաշինության ճիշտ ռազմավարությամբ, պետական կառավարման և ազգային ռազմարդյունաբերական համալիրի արդյունավետությամբ, ինչպես նաև բարձր տեխնոլոգիական սպառազինությունների ստեղծմամբ։

Հետաքրքրական է, որ Global Firepower–ը ՌԴ ռազմական բյուջեն 11-րդ տեղն է դասում, ինչը բացատրվում է հաշվարկների տարբեր մեթոդաբանությամբ։  Անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ երկրի ռազմական ծախսերը ներառում են կառավարության կողմից ԶՈւ–ի համար իրականացվող բոլոր ծախսերը, այդ թվում` աշխատավարձը, սպառազինության և ռազմատեխնիկայի ձեռքբերումը, ռազմական շինարարությունը, գիտահետազոտական և փորձակոնստրուկտորական աշխատանքները, կառավարումը և թիկունքային ապահովումը։

Սպառազինության ծախսերը ռազմական ծախսերի ընդհանուր ծավալի փոքր մասն են կազմում։

Ռուսաստանի օդատիեզերական ուժերը փորձարկել են նոր հակահրթիռը

Բնականաբար, ռազմական ոչ բոլոր ծախսերն են «թափանցիկ», SIPRI վարկանիշի անաչառությունը հարաբերական է, իսկ 6-9 զրոներով թվերը զորքի մարտունակության հետ անմիջականորեն կապված չեն։ Այսպես, օրինակ, 2020 թվականին ՆԱՏՕ–ի երկրների ռազմական ծախսերն ավելի քան 1 տրլն դոլար են կազմել` 25 անգամ ավելի, քան Ռուսաստանինը։  Միևնույն ժամանակ արևմտյան կոալիցիան  ամոթով լքում է Աֆղանստանը` 20 տարվա մարտական գործողությունների ընթացքում այդպես էլ թալիբների նկատմամբ հաղթանակի չհասնելով։

Հետխորհրդային տարածք

Բացառությամբ Ռուսաստանի, ԱՊՀ երկրների ռազմական ծախսերը բավական համեստ տեսք ունեն և աղյուսակում առաջատարներից բավական մեծ հեռավորության վրա են գտնվում։

Բանակաշինության ռուսական ռազմավարությունը` լավագույն արդյունքն ամենաքիչ միջոցներով, հաջողությամբ պրոյեկտվում է հետխորհրդային տարածքում։  Մոսկվան ներռուսաստանյան գներով դաշնակիցներին օգնում է սպառազինության հարցում, որոշ նմուշներ էլ անհատույց է մատակարարում։  Հիշեցնեմ, որ ավելի վաղ` 2016 – 2020 թվականներին, զենքի արտահանման վերաբերյալ SIPRI հրապարակած զեկույցում Ռուսաստանն ԱՄՆ–ից հետո երկրորդ տեղն է զբաղեցրել։  Սա ռազմական ծախսերի յուրօրինակ վերածում է եկամտի և ԱՊՀ (ՀԱՊԿ) անվտանգության հավաքական համակարգի։

Օրինակ` Ղազախստանը ԱՊՀ երկրներից առաջինն է, որ 2015 թվականից արտոնյալ պայմաններով Ռուսաստանից 12 Սու-30ՍՄ կործանիչ–ռմբակոծիչ ձեռք բերել, ինչպես նաև Մի-171Շ և Մի-35 ռազմատրանսպորտային և հարվածային ուղղաթիռներ ու արդիականացված Իլ-76ՄԴ-90Ա։  Ավելի վաղ Ղազախստանը անհատույց ձեռք էր բերել Սու-24 ռմբակոծիչներ, ՄիԳ-31 և ՄիԳ-29 կործանիչներ, Ս-300 զենիթահրթիռային համալիրներ էր։

Բելառուսը Ռուսաստանից սպառազինության լայն տեսականի է ստանում։  Ավելի վաղ Բելառուսի ՊՆ–ն հայտարարել էր Ս-400 զենիթահրթիռային համակարգերի ձեռքբերման պայմանագրի նախապատրաստման մասին։  ՌՕՈւ–ի և ՀՕՊ զորքերի համար ձեռք են բերվել 4 դիվիզիոն Ս-300ՊՍ զենիթահրթիռային համակարգեր։  Բելառուսը նաև Ս-300ՊՄՈւ-1–ի 8 համալիր է ստացել, 4 հատ Տոր-Մ2 (մարտկոց) և դրա հրթիռների խմբաքանակը (2017 թվականի պայմանագրով)։  Մատակարարումների զգալի մասն արտոնյալ պայմաններով է կամ անհատույց։

Հայաստանին անվճար փոխանցվել է Ս-300 ԶՀՀ 2 դիվիզիոն (ԱՊՀ միացյալ ՀՕՊ համակարգերի ձևավորման շրջանակում), Հայաստանը նաև դարձել է ռուսական 4 «Իսկանդեր-Է» (և 25 հրթիռ) հրթիռային համալիրների առաջին ներկրողն աշխարհում, ձեռք է բերել 12 Սու-30ՍՄ կործանիչներ, կատարյալ «Բուկ-Մ1-2», «Տոր-Մ2ԿՄ», «Օսա-ԱԿ» զենիթահրթիռային համալիրներ, ՏՕՍ-1Ա  «Սոլնցեպյոկ» ծանր հրատենային համակարգեր։

Մոսկվան Երևանին զենք է մատակարարում Ռուսաստանի ներքին գներով, ինչպես նաև օգնում 300 մլն դոլար ընդհանուր ծավալի պետական վարկով։ Բնականաբար, ցանկացած զենք զուտ գործիք է, որը հմուտ ձեռքեր է պահանջում։  Գիտելիքն ու փորձը ձեռքբերովի են ու պակաս ծախսատար։ 

Փորձագետը՝ ԱՄՆ-ի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին. Թուրքիան ՆԱՏՕ-ից դուրս չի գա

ՆԱՏՕ–ում գտնվելու երկար տարիների ընթացքում Բալթյան երկրների ռազմական բյուջեները թույլ չեն տվել նրանց ոչ մի մարտական ինքնաթիռ, տանկ կամ նավ գնել (հին տրալերներն ու նոր կատերները հաշիվ չեն)։ Լեհաստանը փաստորեն կորցրել է «Orzel» վերջին սուզանավը (խորհրդային արտադրության), իսկ վերջրյա նավատորմը շարունակում է դեգրադացվել։ Ռումինիան «մաշում է» հին խորհրդային «Միգերը»։ Սա հսկայական փողերը «քամուն» տալու  նատօյական «ռազմավարության» ինքնատիպ պրոյեկցիան է` առանց զորքի մարտունակության նկատելի աճի, առանց գերձայնային հրթիռների, առանց ռազմական հաղթանակների Աֆղանստանում, Իրաքում, Սիրիայում և այլ թեժ կետերում։

Ինչևէ, այսօր և տեսանելի հեռանկարում աշխարհի բազմաթիվ երկրներ ստիպված են պայքարել ներքաղաքական անկայունության դեմ` քաղաքացիական պատերազմի շեմին կամ դիմակայել միջազգային ահաբեկչությանը` ռազմական գործողությունների ձևաչափով։  Այս ամենը պաշտպանական ոլորտի ծախսերի հետագա աճ է ենթադրում։