2021-ի հունվարի վերջին Երևան այցի ժամանակ Իրանի ԱԳ նախարար Զարիֆը հայտարարեց, թե Հայաստանն իրենց համար հատուկ նշանակություն ունեցող հարևան է, հետևաբար, իրենք չեն կարող թույլ տալ, որ լինի սահմանների խախտում։ Վերլուծաբաններն Իրանի ԱԳ նախարարի այս հայտարարության հիմնական հասցեատեր համարեցին Թուրքիային՝ հաշվի առնելով, որ հենց թուրքական կողմն է հրահրում տարածաշրջանային բախումներ՝ ավելի սեղմելով օղակը Իրանի շուրջ։
«Իրանի համար «կարմիր գիծ» է համարվում ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը։ Նրանք էլ ունեն մտահոգություն, թե թուրք-ադրբեջանական ուժերը կարող են հատել ՀՀ սահմանները և Սյունիքից տարածքներ գրավելով՝ ցամաքային կապ ապահովել Նախիջևանի ու Ադրբեջանի հետ»,-Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նշեց ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի գիտաշխատող Գոհար Իսկանդարյանը։
Իսկ ի՞նչ է նշանակում «կարմիր գիծ» և ինչո՞ւ այդ մասին մեր հարևան երկիրը հիշեց միայն պատերազմից հետո։ Արդյո՞ք Ադրբեջանը և Թուրքիան կարմիր գծեր չէին խախտել պատերազմի ժամանակ։
2020-ի սեպտեմբերին հարևան Իրանը նախ հայտարարեց չեզոքության մասին, հետո հայկական կողմին կոչ արեց Ադրբեջանին հանձնել Արցախի մի շարք շրջաններ, որոնք պաշտոնական Բաքուն համարում է գրավյալ, իսկ արդեն հոկտեմբերի կեսից արգելեց իր տարածքով սպառազինության մատակարարումը Հայաստանի Հանրապետություն, ապա Արցախ։ Հայաստանի հարևան երկրի այս վարքագիծն առնվազն անհասկանալի էր, մինչդեռ պաշտոնական Թեհրանը շարունակում էր պնդել, թե իրենք վարում են հավասարակշիռ ու կառուցողական քաղաքականություն։
«Պատերազմի ժամանակ Հայաստանի տարածքային անձեռնմխելիության մասին հայտարարություն արեց Իրանի ցամաքային զորքերի հրամանատարը՝ միաժամանակ զորքեր կուտակելով սեփական սահմանին։ Սա ուղերձ էր Թուրքիային և Ադրբեջանին, որ Իրանը շատ վճռական է այդ հարցում, քանի որ եթե փակվի Իրան-Հայաստան ցամաքային սահմանը, ապա շրջափակում կլինի ոչ միայն ՀՀ-ի, այլև Իրանի համար, և Իրանը դրա մեջ մեծ դավադրություն է տեսնում, մանավանդ որ ՀՀ-ն Իրանի համար նաև մի կարևոր պատուհան է դեպի Արևմուտք»,–նշեց Իսկանդարյանը։
Վերջին անգամ Շուշիում՝ մահվան հետ դեմ հանդիման, կամ ինչպես ընկավ թշնամու ինքնաթիռը
Իրանցի վերլուծաբան, «Հայաստան-Իրան ռազմավարական զարգացման կենտրոնի» տնօրեն Փույա Հոսեյնին չի թաքցնում, որ Թուրքիան ունի տարածքային նկրտումներ նաև Իրանի նկատմամբ, ինչն իր երկրին մղում է պաշտպանական նոր ծրագրեր մշակելու։
«Գիտեք, որ Իրանում մի քանի միլիոն թուրքախոս բնակչություն կա, և նրանց վրա Թուրքիան մեծ խաղադրույք է անում, ինչը վտանգ է Իրանի համար։ Այդ առումով Ադրբեջանն ու Թուրքիան պատերազմի ժամանակ մեծ լոբբինգ արեցին, ինչը բացակայում էր Հայաստանի Հանրապետության դեպքում»,–նշում է Հոսեյնին։
Իրանում զարմացած են, որ պատերազմից հետո հնարավոր հաշտության մասին Թուրքիայի և Ադրբեջանի ակնարկները Հայաստանում որոշ քաղաքական շրջանակներ խանդավառությամբ են ընդունում։ Հոսեյնին հիշեցնում է ինչպես նախորդ դարասկզբի ցեղասպանությունը, այնպես էլ 2020-ի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանին տրամադրված մահաբեր զենքերը՝ հռետորական հարց տալով՝ ա՞յս Թուրքիայի հետ են հայերը ցանկանում բարեկամանալ։
«Թուրքիայի ձեռքերը թաթախված են հայերի արյան մեջ, ուստի հայերը պետք է որ ավելի զգոն լինեն թուրքական վտանգից, այնինչ, ցավոք, որքան մենք ենք տեսնում, հայերի շրջանում կա անտեսում այդ վտանգի։ Թուրքիան վտանգավոր է անգամ տարածաշրջանային մեծ երկրների համար, հետևաբար Հայաստանի համար առավել ևս վտանգավոր է։ Թուրքիան չարիք է տարածաշրջանի համար»,–նշում է Փույա Հոսեյնին։
–Իսկ ինչո՞վ է տարբերվում բարեկամ Իրանը թշնամի Թուրքիայից։ Երկու դեպքում էլ մեծ հաշվով նույն գործողությունն է կատարվել հայերի նկատմամբ։ Մի դեպքում զենք է մատակարարվել Ադրբեջանին, մյուս դեպքում սահմանափակվել է զենքի մատակարարումը Հայաստանին։
–Միայն թե իմանաք, թե Իրանի ներսում քանի տարբեր ազգեր են ապրում։ Դա սպառնալիք է Իրանի պետության համար։ Պատկերացրեք, որ մենք դրական ընթացք տանք Արցախի ազգային ինքնորոշման սկզբունքին, այդ բոլոր ազգերը իրենց հերթին կբարձրացնեն իրենց ինքնորոշման հարցը՝ իհարկե, օգտվելով այլ պետությունների օժանդակությունից,–պատասխանում է իրանցի վերլուծաբանը։
Այլ պետություններն, այնուամենայնիվ, օգտվեցին Արցախի դեմ պատերազմի առիթից ու ահաբեկիչներ «գործուղեցին» Իրան՝ այնտեղ անկայունություն հրահրելու համար։ Հոսեյնին փաստում է, որ 2020-ի աշունը փորձություն էր ոչ միայն հայկական կողմի, այլև իրենց համար։
Իսկ ի՞նչ է ստացել կամ կորցրել Թեհրանը 2020-ի պատերազմից հետո։ Իրանում կարծես սկսել են հասկանալ, թե ինչ գլխացավանք է իրենց համար առաջ եկել հյուսիսային երբեմնի ամենաապահով սահմանին։
«Պատերազմից հետո Իրանի դիրքերը և ազդեցությունը Անդրկովկասում զգալի նվազել ու թուլացել են։ Իրանը փորձում է մրցակցել Թուրքիայի հետ, բայց գիտակցում է, որ դժվար թե հաջողի։ Անդրկովկասի միակ երկիրը, որի հետ արդյունավետ համագործակցության պոտենցիալ ունի Իրանը, Հայաստանն է։ Դա երկու կողմից էլ շահավետ է։ Եթե Հայաստանը և Իրանը ճիշտ աշխատեն միմյանց հետ, ապա կկարողանան Անդրկովկասում վերականգնել ուժային հավասարակշռությունը»,–եզրափակեց Հոսեյնին։
Հիշեցնենք` 2020թ.–ի սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտյան Ադրբեջանը Թուրքիայի աջակցությամբ լայնածավալ ռազմական հարձակում սկսեց արցախա–ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով։ 2020թ.–ի նոյեմբերի 9-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը համատեղ հայտարարություն ընդունեցին ռազմական գործողությունների դադարեցման վերաբերյալ։
Եռակողմ հայտարարության մեջ մասնավորապես նշվում է, որ մինչև նոյեմբերի 15-ը Ադրբեջանին է վերադարձնում Քելբաջարը (ավելի ուշ այդ ժամկետը 10 օրով երկարաձգվեց-խմբ.), մինչև նոյեմբերի 20-ը՝ Աղդամի շրջանը, մինչև դեկտեմբերի 1-ը՝ Լաչինի շրջանը` թողնելով միջանցք 5 կմ լայնությամբ, որը ապահովելու է Հայաստանի կապը, սակայն չի շոշափելու Շուշին։
Հայաստանն ապահովում է տրանսպորտային կապ Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև։
Շփման գծի երկայնքով Լեռնային Ղարաբաղում և Լաչինի միջանցքում հաստատվում են ռուսական խաղաղապահ ուժեր, որոնք մնում են հինգ տարի ժամանակով` ավտոմատ երկարացման հնարավորությամբ, եթե հաջորդ հինգ տարվա համար կողմերը ժամկետի լրանալուց վեց ամիս առաջ չեն հայտարարում այս դրույթի կիրառությունը դադարեցնելու մասին։
Ինչ տվեց Արցախի վերաբերյալ եռակողմ հայտարարությունը․ քարտեզ
Նշվում է նաև, որ ներքին տեղահանվածները և փախստականները վերադառնում են ԼՂ և հարակից շրջաններ, իրականացվում է ռազմագերիների փոխանակություն և մյուս պահվող անձանց փոխանակություն, ապաարգելափակվում են բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերը տարածաշրջանում։