2020 թվականի նոյեմբերից հետո հասարակության շրջանում ագրեսիայի մակարդակը զգալիորեն ավելացել է։ Ագրեսիայի են հակված հատկապես անչափահասները, որոնց «բարդ տարիքի» դժվարություններին ավելացել է հետպատերազմական սթրեսը։ Հանրապետական մանկավարժահոգեբանական կենտրոնի տնօրեն Արաքսյա Սվաճյանը պատմում է, որ երեխաների և դեռահասների հետ հոգեբանների աշխատանքի ինտենսիվությունը նույնն է, ինչ նախկինում, սակայն հատուկ ուշադրություն է դարձվում արցախցի անչափահասներին և նրանց, ովքեր մտերիմ ու հարազատ են կորցրել։
«Դպրոցները մեր կենտրոնին են փոխանցում երեխաների տվյալները։ Մեր աջակցությունը միայն հոգեբանական չէ։ Եթե երեխան զարգացման հետ կապված խնդիրներ ունի, զբաղվում ենք նաև դրանով», - Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Սվաճյանը։
Նրա խոսքով` առանց ծնողի իմացության ու թույլտվության երեխային որևէ օգնություն ցուցաբերվել չի կարող։ Երեխայի ագրեսիայի, դեպրեսիայի կամ ապատիայի հետ կապված խնդիրների մասին ծնողներին սկզբում տեղյակ է պահում ուսուցիչը։ Հատուկ անկետա կազմելու (profile) համար ծնողների համաձայնությունը ստանալու դեպքում երեխայի հետ արդեն կարող է սկսել աշխատել հոգեբանը։
«Մեր մասնագետները երեխաների հետ աշխատում են դասերից հետո։ Գալիս են դպրոց և հանդիպումներ անցկացնում․ դրանք կարող են լինել և՛ խմբային, և՛ անհատական, վերջինն իհարկե ավելի հաճախ է լինում։ Ամեն ինչ կախված է դպրոցականի հույզերից, խնդիրներից և կյանքի հանգամանքներից։ Հոգեբանը կարող է նրա հետ աշխատել ընդամենը մեկ անգամ, բայց պատահում է, որ երկարատև աշխատանք է տարվում», - նշում է Սվաճյանը։
Մասնագետը երեխայի հետ հանդիպում է հիմնականում շաբաթը մեկ անգամ, սովորեցնում է նրան բացահայտել սեփական հույզերը, տիրապետել դրանց և այլընտրանքային ճանապարհներ է առաջարկում բացասական զգացողություններից ձերբազատվելու համար։ Հոգեբանի հետ քննարկվող թեմաները կոնֆիդենցիալ են։
«Ծնողների մեծ մասը համաձայնում է, որ մենք աշխատենք երեխաների հետ։ Հազվադեպ է լինում, որ նրանք վախենան, թե այս գործընթացը պիտակ կթողնի երեխայի կյանքի վրա։ Նման դեպքերում, եթե խնդիրը փոքր է, մենք չենք պնդում, որ երեխաների հետ հանդիպումներ անցկացնենք», - ասում է Սվաճյանը։
Կենտրոնն օգնում է ոչ միայն երեխաներին, այլև մանկավարժներին, որոնք խնդիրներ են ունենում աշակերտների հետ։
Մասնագետներն աշխատում են Հայաստանի բոլոր դպրոցներում, բացի Արարատի և Վայոց Ձորի կրթական հաստատություններից։ Այդ մարզերում ևս ծրագիրը կիրականացվի այս տարվա ընթացքում։
Հոգեբաններից բացի, դեռահասների հետ զբաղվում են նաև դպրոցական տեսուչները՝ ոստիկանության աշխատակիցները, որոնք աշխատում են բարձր դասարանի աշակերտների հետ։ ՀՀ ոստիկանության քրեական հետախուզության անչափահասների իրավունքների պաշտպանության և ընտանեկան բռնության դեմ պայքարի վարչության պետ Նելլի Դուրյանն ասում է, որ պատերազմից հետո դեռահասների մոտ շատ հարցեր են առաջացել։
«Դեռահասները տեսուչներին ընկեր են համարում, ավագ եղբայր, գրագետ խորհրդատու և նրան են ուղղում իրենց տանջող հարցերը։ Վերջին շրջանում հարցերը փոխվել են և շատացել», - Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց Դուրյանը։
Ինչպես հոգեբանների դեպքում, տեսուչների հետ զրույցները ևս գաղտնի են․ դեռահասը պետք է իմանա, որ եթե վստահում է ոստիկանության աշխատակցին, ապա ամեն ինչ մնում է նրանց միջև։
«Ոստիկանը կարող է խորհուրդ տալ, որ երեխան խնդրի մասին պատմի ծնողներին, ուսուցիչներին, համադասարանցիներին, բայց ինքն անձամբ երբեք գաղտնիքը չի բացահայտի», - ասում է Դուրյանը։
Վերոնշյալ պետական ինստիտուտներից բացի, ՀՀ–ում նաև մասնավոր նախագծեր են իրականացվում։ Ֆրանսիայից եկած հոգեբան Անուշ Շահբենդերյանն իր գործընկերոջ՝ կլինիկական հոգեբանության դոկտոր Լիլիթ Մնացականյանի հետ աշխատում են մարզերի այն երեխաների հետ, որոնց ընտանիքները պատերազմի ժամանակ հարազատի են կորցրել։ Նրանք 6-12 տարեկան երեխաների հետ աշխատելու համար գունազարդման հատուկ նյութեր են պատրաստել, իսկ տարիքով ավելի մեծ երեխաների հետ մասնագիտական զրույցներ են անցկացնում։
«Եթե ընտանիքը չի կարողացել համակերպվել մտերիմ մարդու մահվան հետ, երեխան ընդհանրապես չի կարողանա հասկանալ, ինչ է տեղի ունեցել։ Պետք է երեխային օգնել, որ ձերբազատվի կուտակված ցավից», - ասում են մասնագետները։
Դեռահասների հետ աշխատանքում ամենակարևորն այն է, որ ագրեսիվ պահվածքի հետևում դաժանության, չարության և երեսառածության փոխարեն տեսնեն երեխայի օգնության խնդրանքը, հասցնեն ժամանակին զրուցել նրա հետ, օգնեն, որ ադապտացվի։