Պարզվում է` նույնիսկ ամենախիզախ ու ամենաանկոտրում մարդիկ կարող են վերածվել հակահերոսի։ Սկզբում դա բոլորի տարակուսանքն առաջ կբերի, ապա արհամարհանք կծնի, հետո` բողոք, քանի որ ոչ ոք չի ուզում խաչ դնել հերոսի կերպարի վրա։ Այդ թվում` նաև ես։ Բայց…
...1935 թվականի հոկտեմբերի 22-ին, տեղական ժամանակով ժամը 19-ին, №64 ուղևորատար գնացքը գտնվում էր Բերենեդեևո կայարանից երեք կիլոմետր հեռավորության վրա, երբ Յարոսլավլի բանտից տեղափոխվող կալանավորը խնդրեց զուգարան գնալ: Հսկիչի և ՆԳԺԿ օպերատիվ բաժնի սպայի ուղեկցությամբ նա մոտեցավ սանհանգույցին։ Հսկիչը մնաց դռան մոտ, և դա նրա առաջին սխալն էր։
Երկրորդ խախտումն այն էր, որ (ներողություն եմ խնդրում մանրամասների համար) բնական կարիքները հոգալու համար կալանավորը ոտքերով կանգնել էր զուգարանակոնքի վրա՝ ցատկելու համար հարմար դիրք ընդունելով։ Ու նա ցատկեց, կոտրեց ապակին և ազատության մեջ հայտնվեց։
Այդ տարիների տասնյակ հազարավոր բանտարկյալ-զինվորականներից դա միակ փախուստի դեպքն էր, և այդ միակը Գայ Բժիշկյանցն էր։ Երևանի Գայի պողոտայով երթևեկելիս հիշեք այդ մասին։
Այժմ պատմենք՝ ինչպես էին նրան բռնում։ ՆԳԺԿ նախարար Հենրիխ Յագոդայի՝ Ստալինին ուղարկած հաղորդումից․ «Փախուստի վայրից հարյուր կիլոմետր շառավղով օղակ ձևավորելու համար ուղարկվել են բարձրագույն սահմանապահ դպրոցի 900 հրամանատարներ, բացի այդ, ՆԳԺԿ բոլոր աշխատակիցները, օդատիեզերական ուժերի անդամները, կոմսոմոլցիներն ու Իվանովոյի արդյունաբերական շրջանի կոլխոզնիկները»: Նույն օրվա կեսգիշերին Կրեմլ հասավ «Գայը ձերբակալվել է» գաղտնագիրը։
Կրեմլում ավելի շատ զայրացան, քան ուրախացան։ «Եթե մի անզեն կալանավորի բռնելու համար ստիպված են եղել մոբիլիզացնել պետանվտանգության գրեթե ողջ ապարատը, նաև՝ ներգրավել աշխատավորների լայն զանգվածներին, ուրեմն Յագոդան ի վիճակի չէ գործը ճիշտ կազմակերպել», - բարկացել է ընկեր Ստալինը:
ԱԳՆ-ն ոչինչ չէր որոշում, կամ ովքեր են զբաղեցրել Արա Այվազյանի աշխատասենյակը
Իսկ հիմա այն մասին, թե ինչպես է նախարար Յագոդան կազմակերպել գործը, ինչի արդյունքում Գային դատել են։
Ինչո՞ւմ են մեղադրել լեգենդար հրամանատարին: ՆԳԺԿ աշխատակցի՝ Յագոդային ուղղված զեկույցից. «Խմած լինելով՝ անկուսակցական Գայը մասնավոր զրույցում ասել է, որ պետք է վերացնել Ստալինին, միևնույն է վաղ թե ուշ նրան կվերացնեն»:
Ասել էր, թե չէր ասել՝ այսօր ոչ ոքից չենք կարող հարցնել, իսկ այն ժամանակ մեղադրյալից էին հարցնում։ «Ասե՞լ ես, սրիկա։ Խոստովանի՛ր, ստոր»։ Գայը վճռականորեն հերքում էր մեղադրանքը, բայց շատ շուտով նույն վճռականությամբ խոստովանեց մեղքն ու Յագոդային խոստավանական նամակ գրեց․ՆԳԺԿ-ում կարողանում էին մարդկանցից «խոսք քաշել»։
Եվ ահա հաղթողը, հերոսը, որը ՆԳԺԿ նկուղներում է երկու տարի անցկացնելուց հետո բոլորովին այլ մարդ էր դարձել, Յագոդային գրում է. «Հիմա մենակ նստած, ես մտածում եմ իմ զազրելի արարքի մասին։ Քննիչների ու ընկեր Մոլչանինովի հետ բաց ու ազնիվ խոսելով` ես պատկերացնում եմ իմ կատարած հանցագործության ողջ սարսափը»։
Նամակը շարունակվում էր․«Խնդրում և աղերսում եմ կուսակցությանը (մասնավորապես ձեզ, ընկեր Յագոդա) ինձ հնարավորություն տալ հատուցել իմ մեղքը կուսակցության առաջ, կուսակցության առաջնորդ ընկեր Ստալինի առաջ։ Աղերսում եմ Ձեզ, եթե հնարավոր է՝ ինձ տարեք ՆԳԺԿ մարմիններ, տվեք ինձ ամենավտանգավոր հանձնարարությունը, որ կարողանամ իմ արյամբ, իմ սխրանքներով ևս մեկ անգամ ապացուցել իմ նվիրվածությունը կուսակցությանը և հատուցել իմ մեղքը»։
Բայց կուսակցությունը ու դրա առաջնորդը չխախտեցին ավանդույթը: 1937 թվականի դեկտեմբեր 11-ին Գային դատապարտեցին գերագույն պատժին ու նույն օրը նրան գնդակահարեցինն։
Անկեղծ խոստովանություն։
Խորհրդային շրջանի այլախոհներ Պարույր Հայրիկյանի և Ազատ Արշակյանի կողմից Հայաստանի քաղաքական իրավիճակի գնահատման մեջ շատ բան ընդունել չեմ կարող։
Միևնույն ժամանակ, չեմ կարող չընդունել, որ նրանք երկուսն էլ, դեմ լինելով ԽՄԿԿ-ին և Խորհրդային պետությանը, ազատազրկման ու ճամբարներում տարիներ են անցկացրել, բայց իրենց սկզբունքներից չեն նահանջել և ապաշխարող նամակներ չեն գրել։
Գլխավոր շտաբի պահանջն ու իշխանության ճգնաժամը․ ով ում կհաղթի Հայաստանում
Քաղաքական հոդվածներով դատվողների մեջ կային նաև ուրիշ մարդիկ, որոնց չհաջողվեց կոտրել։ Հարց՝ իսկ ես կամ դուք, կամ որևէ մեկը կարող էր դիմանալ: Չգիտեմ։
Այլ կերպ ասած. «Մի հարցրու՝ ում մահն է գուժում զանգը, այն քո մահն էլ կգուժի»։