Սփյուռքը արցախյան պատերազմին հետևում էր ուշիուշով` զարթնելով ու քնելով Հայաստանից եկող նորությունների հետ։ Կարելի է պատկերացնել` որքան մեծ էր նրանց անզորությունը, երբ իրենց պետությունների աջակցությունը Հայաստանին բավարար չէր լինում։
Հենց նման զգացողություններն ու ապրումները հայերից շատերին ստիպեցին ստանձնել Հայաստանին և Արցախին օգնելու առաքելությունը ոչ թե սոցցանցերի ու «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին դրամական փոխանցումներ անելու միջոցով, այլ իրենց այցով ու հայրենիքում նոր նախաձեռնություններ իրականացնելով։
Ֆրանսիայում բնակվող հոգեբան Անուշ Շահբենդերյանն այդ նպատակով ժամանեց Հայաստան։ Նա արդեն մի քանի ամիս է, ինչ Հայաստանում է և իր գիտելիքներով ու հմտություններով փորձում է օգնել հայրենակիցներին։ Ասում է այդ աշխատանքն օգնում է մոռանալ անօգնական լինելու տանջող զգացողությունը։
Շահբենդերյանը հայ և ֆրանսիացի կամավոր բժիշկների «Santé Arménie» նախաձեռնության շրջանակում աշխատում է արցախյան պատերազմից տուժած երեխաների հետ։ Նրա մոտեցման մեջ առանցքայինը երեխայի վիկտիմիզացիայի (զոհի կերպարի ստեղծում) հավանականության բացառումն է։
«Երեխաների և մեծերի աշխարհը շատ են տարբերվում իրարից։ Պարտադիր չէ, որ պատերազմ ու պոտենցիալ տրավմատիկ իրադարձություններ վերապրած երեխան տրավմա ունենա։ Երեխաները լի են կյանքով, էներգիայով և խաղով։ Անկախ առաջացող դժվարություններից նրանք հարմարվելու անհավանական ունակություն ունեն, և այդ ունակությունն իրենց մոտ ավելի լավ է զարգացած, քան մեծահասակների մոտ», - «Ինչպես աշխատել պատերազմից տուժած երեխաների հետ» սեմինարի ժամանակ ասաց Անուշը։
Միջոցառումը կայացավ Երևանում։ «Kooyrigs» հայ-ամերիկյան նախաձեռնության կազմակերպած սեմինարին հոգեբաններ, սոցաշխատողներ և կամավորներ էին մասնակցում։ Անուշ Շահբենդերյանը ֆրանսերեն պատմում էր երեխաների հետ աշխատելու իր փորձի մասին։
«Պետք չէ հավատալ այն լուսանկարներին կամ տեսանյութերին, որոնցում տառապող երեխաներ են պատկերված։ Երեխաների համար տառապանքը կարող է ընդամենը մի ակնթարթ լինել։ Նրանք ապրում են պահով։ Եվ ծնողներն ու երեխաների հետ աշխատող մասնագետները պետք է գիտակցեն դա։ Պետք չէ երեխային տրավմաների ենթարկել հարցերով` կարոտո՞ւմ ես տունդ, ընկերներիդ, զոհված հարազատիդ։ Հակառակը` պետք է կենտրոնանալ նրա վրա, թե ինչ է երեխայի հետ կատարվում հենց այդ պահին», - ասում է հոգեբանը։
«Therapists for Armenia» նախաձեռնությունը, որի անդամ է նաև Անուշը, 6-12 տարեկան երեխաների հետ աշխատելու նպատակով գունազարդելու համար նախատեսված հատուկ թերապևտիկ նյութեր է պատրաստել։ Այնտեղ կան նաև տարբեր վարժություններ։ Երեխային առաջարկում է նկարել իր երազը, գունազարդել սեփական հույզերը, նկարագրել սնվելու և զբոսնելու ժամանակ առաջացող մտքերը։
Պատերազմի հետևանքով 472 անձ է հաշմանդամ դարձել. ՀՀ–ում անկախ կյանքի կենտրոններ կգործեն
Հոգեբանը պատմում է, որ երեխաների հետ աշխատելու հիմնական նպատակն է օգնել նրանց արտահայտել էմոցիաները։ Երեխայի խոսքում կարող են բացակայել այս կամ այն իրադարձությունը նկարագրող բառերը, և հենց դրա համար օգնության են գալիս գունազարդումը, մատիտներն ու գրիչը։
«Մենք երեխաների հետ այդ նյութերով աշխատել ենք Վանաձորում ու Գյումրիում։ Շատ կարևոր է, որ երեխան տետրում աշխատելիս մենակ լինի։ Եթե նույն սենյակում լինեն նաև նրա ծնողները, ապա երեխան կարող է իրեն պարտավորված զգալ, որ բոլորի համար ընդունված պատկերներ նկարի, օրինակ՝ արև, երկինք և խոտ։ Անկեղծ ասած, երբ մենք երեխաների տատիկների և մայրերի մոտ ցայտնոտային վիճակ տեսանք, մտածեցինք, որ իրենց էլ նման գունազարդումը չի խանգարի», - պատմեց հոգեբանը։
Սեմինարին ներկա էր նաև կլինիկական հոգեբանության դոկտոր Լիլիթ Մնացականյանը։ Նա պատմեց նաև իր փորձի մասին։
«Հայաստանի քաղաքացիները հոգեբանական օգնություն չեն ընդունում։ Տարածված է այն կարծիքը, թե այդ օգնությունը, միևնույնն է, մեծ արդյունք չի տա։ Բացի այդ, կրիտիկական իրավիճակը կտրում է արտաքին աշխարհի հետ մարդու կապը, և նա շրջակա միջավայրի հետ որևէ ընդհանուր բան ունենալ չի ցանկանում», - ասաց Մնացականյանը։
Sputnik Արմենիայի թղթակցի այն հարցին, թե հնարավո՞ր է պատերազմից տուժածների համար հոգեբանական օգնությունը պարտադիր դարձնել և հատուկ պետական ծրագիր նախաձեռնել, հոգեբանը պատասխանեց` գրեթե անհնար է։
Ժամանակը դեռ չի բուժել այդ վերքերը. ինչ դասեր է քաղել պատերազմից երիտասարդ իրավաբանը
«Դա հիանալի նախաձեռնություն կլիներ, սակայն պետությունն այդքան ռեսուրս չունի՝ ո՛չ ֆինանսական, ո՛չ մարդկային։ Հայաստանում շատ քիչ են մասնագետները, որոնք պատերազմ վերապրած մարդկանց հետ աշխատելու փորձ ու հմտություն ունեն։ Բարեբախտաբար, կան մի շարք կամավորական և հասարակական նախաձեռնություններ, որոնք ստանձնել են աշխատանքների մի մասը։ Նման նախաձեռնություններից մեկը «Դեպի կյանք» ՀԿ-ն է», - պատմեց Մնացականյանը։
Մասնագետները խորհուրդ են տալիս զգույշ աշխատել նաև պատերազմից տուժած երեխաների ծնողների հետ։
«Եթե ընտանիքը չի կարողացել համակերպվել մտերիմ մարդու մահվան հետ, երեխան ընդհանրապես չի կարողանա հասկանալ, ինչ է տեղի ունեցել։ Պետք է երեխային օգնել, որ ձերբազատվի կուտակված ցավից», - ասում են մասնագետները։
Եթե գունազարդման թերապևտիկ նյութեր ձեռքի տակ չկան, հոգ չէ։ Անուշ Շահբենդերյանը խորհուրդ է տալիս երեխայի հետ անել այն, ինչ կարող եք՝ պարեք, խաղացեք, երգեք, խոհանոցում որևէ բան պատրաստեք։ Նրա հետ ժամանակ անցկացրեք, եղեք նրա կողքին։ Հոգատար մեծահասակի ներկայությունը հենց այն է, ինչ պետք է բոլոր երեխաներին, իսկ սթրես տարած երեխային՝ առավել ևս։