ԵՐԵՎԱՆ, 7 փետրվարի – Sputnik. Արմավիրի Գեղակերտ գյուղի տան մուտքի դռանը, որտեղ ժամանակավորապես բնակվում է Գևորգյանների ընտանիքը, մեծ խաչ է կախված։ Դա միակ բանն է, որ նրանք բերել են Քաշաթաղի շրջանի Վարդաբաց գյուղի իրենց տնից։ Հեռանալիս ընտանիքի մայրը՝ Լարիսան, վերջին անգամ հետ է նայել ու որոշել է վերցնել ամենաթանկը։ Նա վստահ է՝ հենց իր հավատի շնորհիվ են փրկվել հայրենիքի համար կռվող որդիներն ու ամբողջ ընտանիքը, որը տունը լքում էր հակառակորդի հրետակոծության տակ։
«Նույնիսկ մեր լուսանկարները չեմ վերցրել։ Ճագարներին ու հավերին լիքը կեր լցրեցի, դռները փակեցի ու դուրս եկա։ Մտածում էի, որ կվերադառնանք մեր տները, հիմա եմ հասկանում, որ իզուր հույս էր։ Սոցցանցերում վիդեոներ եմ նայում և ուզում եմ իմ տունը տեսնել։ Շատ եմ կարոտում»,-թախիծով ասում է կինը և ցույց է տալիս տան բանալիների կապոցը։
Վարդաբացում նրանք լավ էին ապրում. գյուղում երկու տուն են թողել, այգիներ, ջերմոցային տնտեսություն՝ այն ամենը, ինչ ստեղծել էին քսան տարվա ընթացքում։ Հիմա այս ընտանիքի երեք սերունդ՝ ծնողները, երեխաներն ու թոռները, ապրում են մի սենյակում։ Ստիպված են լվացք անել ու լողանալ ծանոթների և բարեկամների տներում, օգնություն սպասել պետությունից։ Դա նրանց շատ է վշտացնում, քանի որ սովոր են աշխատել և ինքնուրույն հասնել ամեն ինչի։ Հիմա նրանք ընդամենը մի բան են խնդրում․փոխհատուցել ունեցվածքը կամ տուն տրամադրել, որ անտուն չմնան։ Պատրաստ են ապրել Հայաստանի ցանկացած մարզում, զբաղվել գյուղատնտեսությամբ։
«Մեզ պալատներ ու մեքենաներ պետք չեն, գլխներիս տանիք է պետք։ Մեկն էլ հերիք է։ Հետո արդեն ինքներս կստեղծենք։ Եթե մեզ թույլ տային դուրս բերել մեր ունեցվածքը, դա էլ չէինք խնդրի, բայց հիմա մեզ շատ է պետք այդ օգնությունը։ Մեզ ախր նույնիսկ վարկ չեն տալիս»,-ասում է ընտանիքի հայրը՝ ակնհայտորեն խիստ վիրավորված։
Մի քանի րոպե զրուցելուց հետո շփոթում ենք անունները, խնդրում ենք նորից ներկայանալ ու պատմել, թե ով ում բարեկամն է։ Պարզվում է՝ այս մի սենյակում ապրում են ընտանիքի տատն ու պապը՝ Յուրին և Լարիսան, նրանց որդիները՝ Ժորան, Նարեկն ու Արմանը։ Ավագ որդին՝ Ժորան, ամուսնացած է Արևիկի հետ, երկու դուստր ունեն՝ Լիլյան ու Լարիսան։ Միջնեկ որդին Նարեկն է, ամուսնացած է Օլյայի հետ։ Զույգը երկու զավակ ունի՝ Արփին ու Յուրին։ Թվում է, թե մտապահեցինք, բայց մի քանի րոպե հետո անունները կրկին խառնում ենք, Նարեկին Գառնիկ եմ ասում, ծիծաղում են ու խոստովանում՝ այդպես հաճախ է պատահում։
-Ինչպե՞ս եք այստեղ տեղավորվում։
-Դժվարությամբ։ Ամուսինների «ննջարանները» վարագույրով ենք առանձնացրել, հարսս ընդհանրապես չի կարողանում հեռավար սովորել՝ աղմուկը չափազանց շատ է,-ասում է Լարիսան։
Երանի էի տալիս, որ գերի ընկած լինի, ապա` որ գտնենք մարմինը. Տիգրանի ծնողների դժոխքի ճամփան
Սենյակում իսկապես դժվար է կենտրոնանալ, քանի որ երեխաներն ուշադրություն են պահանջում ու շեղում զրույցից։ Երեք տարեկան Արփին զվարթ խաղում է մեր լուսանկարչի հետ, Արմանն ու Լիլյան, վառարանի մոտ նստած փսփսում են, իսկ 5-ամյա Լարիսան ճստիկ կատվի պես նստած է մեր կողքին և երբեմն պատասխանում է հարցերին՝ գլուխն օրորելով։
Մեծերը, միմյանց ընդհատելով, պատմում են, թե ինչպես բնակություն հաստատեցին Արցախում և ինչպես հարկադրված տեղահանվեցին նախորդ տարվա հոկտեմբերին։ Պատերազմի մասին հիշողություններից փոքրիկ Լարիսայի սիրտը սկսում է արագ խփել։ Նրան վախեցրել է հարևան գյուղում պայթող ռումբերի դղրդոցը։ Հիմա երբեմն կակազում է։
«Մարտական գործողությունների ընթացքում, երբ ինքնաթիռներ կամ ԱԹՍ-ներ էին թռչում, սիրտս կանգնում էր, անմիջապես երեխաներս ու ծնողներս էին մտքիս գալիս։ Մենք նրանց համար էինք շատ անհանգստանում, վախենում, ոչ թե մեր»,-պատմում է Նարեկը, որը երկու պատերազմի է մասնակցել։
Ապրիլյան պատերազմին Նարեկը կամավոր էր գնացել, իսկ վերջին պատերազմի ընթացքում Ժորային կանչեցին։ Նարեկը որոշեց եղբորը մենակ չթողնել և նորից կամավոր գրվեց։ Նրանք մարտական գործողությունների են մասնակցել Ջրականում (Ջաբրայիլ) և Ասկերանում։
Ավարտին եմ հասցնելու զոհված ընկերներիս գործը. մայոր Մեսրոպյանն իրեն պարտված չի համարում
Ասում է՝ երբեք չի մոռանա եղբոր հայացքը, երբ առաջին անգամ ռմբակոծության տակ ընկան։ Բայց այդ պահին էլ նա մտածում էր ընտանիքի և փոքրիկ Յուրիի մասին, որին քնքշորեն անվանում է «իմ գեներալ-մարշալը»։ Ի դեպ, հենց փոքրիկի շնորհիվ հասկանում ես, թե որքան համերաշխ ընտանիք է։ Հենց Յուրին սկսում է լաց լինել, մեծերից յուրաքանչյուրը փորձում է հանգստացնել նրան, իսկ քանի դեռ նրա մայրիկը՝ Օլյան, զբաղված է, մյուս հարսը՝ Արևիկը, շտապում է օրորել երեխային։
Ինչ-որ մեկը զանգում է Նարեկին։ Ընտանիքը սկսում է ծիծաղել։ Փոքրիկ Արփին է։ Նա սիրում է սենյակի մի անկյունից զանգել հայրիկին կամ պապիկին և ամեն անգամ խոսակցությունն ավարտում է «կապի մեջ» բառերով։ Այս անգամ նա որոշում է երգել ընտանիքի սիրելի երգը՝ «13 արծիվները» կամ, ինչպես իրենք են այն անվանում, «Ջաբրայիլը»։ Մի քանի վայրկյան անց նրան միանում են նաև մյուս երեխաները։ Գրեթե բոլոր մեծերը ձայնակցում են նրանց, միայն պապիկն է, որ նայում է քնած Յուրիի ու լռում։
«Մենք համերաշխ ենք և պատրաստ ենք ապրել Հայաստանի ցանկացած մասում։ Քսան տարի բոլորս միասին աշխատել ենք, որ մեր տանիքն ունենանք ու արժանապատիվ ապրենք, բայց զրկվեցինք դրանից։ Ուզում եմ, որ գոնե իմ երեխեքը գլխներին տանիք ունենան, իսկ թոռներս` երջանիկ մանկություն»,-ասում է նա մի քանի վայրկյան անց։
Խոստովանում է` մի քիչ քաշվում են օգնություն խնդրել, երբ երկրում բազմաթիվ մարդկային զոհեր կան, երբ զոհվել են նրանց ազգականներն ու ծանոթները, բայց այլ ելք չեն տեսնում։ Մի քանի անգամ փորձել են աշխատանքի տեղավորվել, բայց առայժմ չի ստացվում։ Նրանք միայն մի բան են ուզում․կրկին ստեղծել այն ամենը, ինչ կորցրել են Արցախում և ապրել արժանապատիվ։ Իսկ Վարդաբացի տան բանալիները Լարիսան ամեն դեպքում պահելու է...