Առաջին բանը, որ նկատում ես զոհված տղաների հարազատներին այցելելիս փոքրիկ «խորանն» է, որտեղ ծնողները հավաքում են նրանց լուսանկարներն ու անձնական իրերը։ Երբ ներս մտանք Շահբարյանների բնակարան, տեսա ինձ ծանոթ ժպտերես դեմքը` Տիգրանի լուսանկարին բազմիցս հանդիպել էի սոցցանցերում։ Տղան ժպտում է բոլոր լուսանկարներում, բացի մեկից, որը պատերազմից մեկ օր առաջ էր ուղարկել, ու մայրը դրանում նախախնամություն է տեսնում։
«Նա անջատեց «Նառուտոն» (ճապոնական անիմացիոն ֆիլմ-խմբ.) ու գնաց բանակ։ Անհանգստանում էի, քանի որ մտածում էի`դեռ երեխա է, բայց առաջին այցից հետո հասկացա, որ այլևս տղամարդ է` հասուն ու հայրենասեր», - պատմում է տիկին Արմինեն` նայելով ժպտացող որդու լուսանկարին։
Մայրը մասունք է անվանում այն ամենը, ինչ մնացել է որդուց ` գրքեր, ռուբիկ–կուբիկ, կտորե զինվորական տարբերանշաններ, կարմիր դիպլոմ, զինվորի աղոթագիրք, որը նրան Կոմանդոսն էր նվիրել, ու տղան սրտացավությամբ պահում էր։ Դրանց թվում է նաև բաժակը` «ես քեզ սիրում եմ» գրությամբ։
Կրտսեր սերժանտ Տիգրան Տոնականի Շահբարյանի ծնողները Արցախից են, ինքն էլ էր Մարտունու Ճարտար գյուղում ծնվել։ Ընտանիքը Երևան էր տեղափոխվել, երբ նա մեկ տարեկան էր։ Տիգրանը գերազանցությամբ ավարտել էր բժշկական քոլեջն ու պլանավորում էր համալսարան ընդունվել, բժիշկ դառնալ, բայց միայն բանակում ծառայելուց հետո։ Ճակատագրի թելադրանքով ծառայելու էր հենց Արցախում ու էլի Մարտունու շրջանում, նույն այն լեռներում, որտեղ եղբոր` Տիրանի հետ վազվզել էին ամառային արձակուրդներին։
Պատերազմի առաջին պայթյունից հետո տիկին Արմինեն Արցախից զանգ ստացավ։ Բարեկամները խնդրում էին Տիգրանին փոխանցել, որ զգույշ լինի։ Ծնողներն անհանգիստ էին, մտածում էին` որդին դաժանությունների ականատես չդառնա։ Տիգրանն իր հերթին փորձում էր ամեն օր զանգել, որպեսզի հայրն ու մայրը շատ չանհանգստանան։ Վերջին անգամ հոկտեմբերի 10-ին էր զանգել ու խոսել բոլորի հետ, ավելի երկար, քան սովորաբար խոսում էր։
«Մտածում էի` վայրկյան առաջ ավարտեմ զրույցը, որպեսզի նրան չվտանգեմ։ Ինձ համար կարևոր էր, որ նա ողջ ու առողջ է, այնքան էի հուզվում, որ գրեթե չեմ հիշում ինչ էինք խոսում։ Իսկ հաջորդ օրվանից այլևս չխոսեցինք», – պատմում է տիկին Արմինեն։
Արդեն հոկտեմբերի 11-ին տիկին Արմինեն շատ անտրամադիր էր ու անհանգիստ, վատ կանխազգացում ուներ։ Ավելի ուշ ընտանիքը լուր ստացավ, որ տղային վաշտի հետ ուղարկել են Հադրութի մատույցներ։
Ականատեսները պատմում են, որ երեք մեքենաներով տեղափոխվող զինվորները երգելով էին գնում մարտի։ Դա վստահություն է նեշնչում տիկին Արմինեին, որ իր որդին ոչնչից չի վախեցել ու զոհվել է հերոսաբար։ Օրեր շարունակ ոչ մի լուր չունեին։ Տիգրանը և 72 հոգանոց վաշտն անհետացել էին։ Հրադադարի հաստատումից հետո տղաների ծնողները գտան իրար ու մեկնեցին Արցախ` որդիներին որոնելու։
«Ամուսինս էլ մեկնեց։ Հույս ունեինք, որ տղաները թաքնվել են կամ գուցե նահանջելով անցել են Իրանի սահմանը։ Ավելին, պատերազմի սկզբում «գերի» բառը լսելիս ցնցվում էի, բայց փնտրտուքի երկրորդ ամսում արդեն երանի էի տալիս, որ գերի ընկած լինի, իսկ հետո գոնե մարմինը գտնել էի երազում», - պատմում է մայրը։
Նոյեմբերի 24–ին տեղեկատվություն ստացվեց, որ Տիգրանն ու ընկերները զոհվել են Հադրութի մատույցներում։ Կա վարկած, որ վաշտը հանդիպել է 500 հոգանոց թշնամական զորախմբի, և բոլորը սպանվել են մարտում։ Նոյեմբերին թշնամին թույլ չէր տալիս դիերը դուրս բերել Հադրութից։ Միայն դեկտեմբերի հինգին Տիգրանի հայրը գտավ նրա դին և միանգամից ճանաչեց. տղայի մարմինը ճանաչելի էր, փաստաթղթերն էլ` գրպանում։ Սակայն նրան կարողացան հուղարկավորել 20 օր անց միայն։
Բանակը չի պարտվել, պատերազմը դեռ ավարտված չէ. մարտերի միջով անցած բժիշկի պատմությունները
«Երկամսյա անտարբերությունից հետո, հանկարծ հիշեցին օրենքի ու ընթացակարգերի մասին։ 20 օր տղայիս մարմինը դիահերձարանում էր, ԴՆԹ–ի պատասխանին էին սպասում։ Ամուսինս ամեն օր գնում էր այնտեղ, որ հանկարծ վշտից խելագարված ինչ–որ ծնող չշփոթի, չտանի Տիգրանին, ու մենք կրկին չկորցնենք նրան։ Դժոխք էր... չկա մեկը, որ պատմի` ինչ է եղել ու ինչ հանգամանքներում է զոհվել տղաս», - դանդաղ ու շունչը տեղը բերելով ասում է կինը։
Հետո դառնությամբ ու ցավից քարանցած նա պատմում է պետության անտարբերության մասին։ Ասում է` վաշտի անհետացման ու զոհվելու հանգամանքները պարզելու համար կա հարուցված քրեական գործ, իսկ Շահբարյաններն ու այլ ընտանիքներ արդեն տուժող են ճանաչվել։ Ինքը մտադիր է գործն ավարտին հասցնել ու պատժել նրանց, ովքեր մեղավոր են տղաների զոհվելու մեջ, եթե այդպիսիք կան։
«Ես իմ տղային այլևս հետ չեմ բերի, բայց ուզում եմ բոլոր հանգամանքները պարզվեն, ու այլ հայորդիներ չվտանգվեն։ Ուզում եմ զիվորի կյանքը գնահատվի, մեզ այդքան տանջեցին, չնայած առաջին օրվանից հայտնի էր տղաների զոհվելու փաստն ու վայրը։ Արդարություն եմ ուզում», - ասում է կինը։
«Չեմ կարող վախկոտի պես ապրել». Վահեն իր վերջին վիրավորին կուրանալուց փրկեց, ինքը զոհվեց
Նա բացում է մի տետր ու կարդում որդու մի քանի տարվա պլանները` որոշակի քանակությամբ գիրք կարդալ, փող աշխատել ու մեկնել ճամփորդության Փարիզ։ Հետո տիկին Արմինեն մեզ է մեկնում հեռախոսը, միացնում տեսանյութը, որտեղ Տիգրանը ասում է, որ Փարիզ միայնակ է գնալու ու լավ ժամանակ է անցկացնելու։ Առաջին անգամ 1.5 ժամվա մեջ, ուժեղ ու սառը տիկին Արմինեն «փլվում» է ու հազիվ է հասցնում սրբել արցունքները։
- Սա ի՞նչ լուսանկար է, – իրավիճակը թեթևացնելու համար հարցնում եմ ես։
- Աստղազարդ երկինքն է։ Հենց այսպիսին էր երկինքը, երբ Տիգրանը ծանոթացավ իր ընկերուհու հետ...