ԵՐԵՎԱՆ, 26 հունվարի – Sputnik. ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը սահմանների որոշման հարցում առաջարկում է ուսումնասիրել խորհրդային ժամանակաշրջանի արխիվային փաստաթղթերը։
Մասնավորապես` Թաթոյանը հիշեցնում է, որ 1923թ.–ին (Իոսիֆ Ստալինի 1921թ.–ի նախաձեռնությունից հետո) արհեստականորեն ստեղծվեց «Կարմիր Քուրդիստան» գավառը` Հայաստանն ու Արցախն իրարից բաժանելու համար:
«Այդ բաժանումն արվեց այնպես, որ ընդգրկի Քարվաճառից մինչև Իրանի սահման ու Մռավից մինչև Արաքս: Ընդ որում, հենց այդ տարածքները Խորհրդային Հայաստանի սահմանների մի մասի հետ բռնակցվեցին Ադրբեջանին»,– նշում է ՄԻՊ–ը` հավելելով, որ այդ ժամանակաշրջանի՝ սահմանների որոշմանը վերաբերող արխիվային փաստաթղթերը հիմնարար նշանակություն ունեն ներկայում ՀՀ սահմանային բնակիչների իրավունքների պաշտպանության համար:
Նա նաև արձանագրում է, որ 1923թ. հոկտեմբերին Կարմիր Քուրդիստանի և ՀՍԽՀ Զանգեզուրի գավառի միջև սահմանային վեճերը լուծելու համար Անդրդաշնության կենտրոնական գործկոմի որոշմամբ ձևավորվել էր հատուկ հանձնաժողով։
Ընդ որում, այդ ժամանակ արդեն Ադրբեջանի հետ սահմանագծման աշխատանքներն ընթանում էին լուրջ բարդություններով: Քուրդիստանի տարածքից Սյունիքի սահմանային հայկական գյուղերի վրա կատարվում էին տարբեր ավազակախմբերի հարձակումներ ու թալան, անընդհատ տեղի էին ունենում ընդհարումներ, հայ գյուղացիների խոշոր եղջերավոր կենդանիների գողություններ, հրահրվող ձերբակալություններ և այլն: Լուրջ վեճեր էին առկա՝ կապված վարելահողերի, արոտավայրերի, անտառների ու անգամ լեռնագագաթների սահմանագծման հետ:
Այս մասին, ըստ Թաթոյանի, վկայում են ՀՍԽՀ կենտրոնական գործկոմի 1924 թվականի մարտ ամսվա արխիվային նյութերը` կազմված Զանգեզուրի գավառի գործկոմի դիմումների հիման վրա:
ՀՀ ՄԻՊ–ը դիմել է միջազգային կառույցներին ՀՀ սահմանների որոշման ոչ լեգիտիմության հարցով
«1926 թվականին ձևավորվել էր տեղական հանձնաժողով, որի կազմի մեջ էր նաև Ակսել Բակունցը, որը մասնագիտությամբ հողաշինարար էր, ու նա հատուկ ուշադրության կենտրոնում էր պահում այս հարցերը: Հենց նրա զեկուցումներից է նաև պարզ դառնում հայ գյուղացիներն են հիմնականում տուժող կողմը եղել, նրանց իրավունքների հաշվի չեն առնվել: Ա.Բակունցի 1926թ. հոկտեմբերի 18-ի զեկուցումներն այն մասին են, որ Զանգեզուրի սահմանները որոշելիս պետք է հաշվի առնել գյուղերի միջև կապերը, մարդկանց համար դժվարություններն ու տնտեսական կապերի կարևորությունը, առանց այն էլ սակավահողությանը»,– գրում է Թաթոյանը:
Մեղրու և Զանգելանի միջև սահմանների հարցով ՀՍԽՀ ԿԳԿ-ն 1925թ. հոկտեմբերի 9-ին արձանագրել է դեպի արևմուտք ընկնող ձմեռային արոտատեղերի կարևորությունը հայ գյուղացիների համար, որոնք այդ ժամանակ փաստացի օգտագործում էին Մեղրու և Կապանի շրջանների խոտհարքները: Հատուկ նշվում էր, որ առանց այդ արոտատեղերի շրջակա գյուղերի անասնապահությունն ուղղակի կաթվածահար էր լինելու։ Թաթոյանը շեշտում է, որ նույն վիճակն առաջ է եկել նաև հիմա:
«Այս պատմական փաստերը ցույց են տալիս, որ ներկայում սահմանների որոշման հարցերը Սյունիքի մարզի Տեղ, Գորիս, Կապան խոշորացված ու այլ համայնքների սահմանային բնակիչների իրավունքների համար ունեն հիմնարար նշանակություն թե՛ նրանց կյանքի իրավունքի ու անվտանգության, թե՛ սոցիալ-տնտեսական իրավունքների տեսանկյունից: Դրանք կարևոր են ոչ միայն գյուղացիների կողմից իրենց առօրյա ապրուստը հոգալու, այլ նաև տնտեսական իրավունքների տեսանկյունից»,– հայտնում է ՄԻՊ–ը:
Նրա համոզմամբ, արխիվային փաստաթղթերն ակնհայտ հաստատում են, որ որքան անորոշ լինեն սահմանային հարցերը կամ լուծվեն այսօրվա անթույլատրելի մեխանիկական մոտեցումներով, այնքան շատ են ոտնահարվելու գյուղացիների իրավունքները, առաջ են գալու վեճեր ու ընդհարումներ. առավել ևս պետք է հաշվի առնել, որ հիմա Հայաստանի խաղաղ բնակավայրերում, խաղաղ բնակիչների անմիջական հարևանությամբ ադրբեջանական զինվորականներ են, զինված մարդիկ:
Տիգրան Ավինյանը հայտնեց` որ քարտեզի հիման վրա են Սյունիքում սահմանապահներ տեղակայում
Պետք է հաշվի առնել նախկինում թույլ տված բոլոր սխալները, դրանցից քաղել անհրաժեշտ դասեր ու թույլ չտալ ՀՀ բնակիչների որևէ իրավունքի խախտում: