Նա գնաց իմ փոխարեն...
Հետախուզական դասակի դիպուկահար 19-ամյա Հենրիկ Նիկողոսյանը 16 ամսվա ծառայող էր, երբ սկսվեց պատերազմը։ Պատերազմի հոտը Հադրութում դեռ մինչև սեպտեմբերի 27-ն էին առել։ Առավոտը սկսվեց անձրևի պես թափվող արկերի ձայնից։
Պատերազմի ժամանակ ամենածանր խնդիրը զոհված ընկերների դիերը մարտի դաշտից դուրս բերելն էր: Լուր հասավ, որ իր հրամանատարներից մեկն է զոհվել, մարմինը թշնամուն թողնել չի կարելի։
Իր առջև դրված խնդիրը կատարելուց հետո Հենրիկը հիշում է, թե ինչպես վիրավորվեց թշնամու հրազենից։
«Հետ գալու ճանապարհին վազեցի, որ մտնեմ կողքի խրամատ, հետևիցս խփեցին։ Ուժերս հավաքեցի ու գոռացի` օգնեցեք, տղերքն ասում էին` սպասիր, գալիս ենք։ Երևի մոտ 20 րոպե անց, երբ արդեն ցավից աչքերս փակվում էին, երկու սերժանտներս ու ընկերս ինձ դուրս բերեցին թշնամու կրակի տակից ու շտապօգնության մեքենայով տեղափոխեցին Ստեփանակերտ»,-պատմում է Հենրիկը։
Հետո շտապում ավելացնել, որ իր կյանքն իրականում երկու անգամ է փրկվել։ Սեպտեմբերի 26-ի լույս 27-ի գիշերը Հենրիկը Հադրութի խրամատներից մեկում պետք է մարտական հերթապահություն անցկացներ, բայց հանգամանքներն այնպես դասավորվեցին, որ նա հերթապահեց տեսախցիկների առջև, իսկ ընկերը՝ խրամատում։ Առավոտյան արկերից մեկն այդ խրամատի մեջ ընկավ, ընկերը զոհվեց։
Այժմ Հենրիկի պայքարը հանուն առողջության է։ Հարյուրավոր տղաների նման բուժում է ստանում Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոնում ու փորձում կրկին ոտքի կանգնել։
«Ողնաշարս երկաթներով են հավաքել, բայց ես էլ եմ վստահ, որ քայլելու եմ։ Սկզբում պառկած տեղից միայն կարողանում էի գլուխս բարձրացնել, հիմա ինքնուրույն նստում եմ, սայլակով տեղաշարժվում, հատուկ սարքերի օգնությամբ կանգնում։ Այսքան բանի միջով անցել եմ, սա ինչ է, որ չհաղթահարեմ»,-վստահեցնում է տղան։
Մինչև բանակ գնալը Հենրիկն ավարտել է Արտաշատի պետական քոլեջի համակարգչային գեղարվեստական նախագծման բաժինը։ Վերականգնողական կենտրոնում տղաներին հնարավորություն է տրվում ոչ միայն մասնագիտական ուսումը շարունակելու, այլև նոր մասնագիտություն ձեռ բերելու և աշխատելու։ Պետք է հստակ ֆիքսել` վերականգնողականում բուժումը ոչ միայն մարմնի ֆիզիկական, առողջական խնդիրների լուծում է, այլ այն վերականգնում է անձին նաև սոցիալապես։
Հենրիկն իր մասնագիտությունը շատ է սիրում, ուստի որոշել է խորացնել գիտելիքները, իսկ մասնագետներն իրենք են գալիս կենտրոն։ Այստեղ սովորեցնում են նաև օտար լեզուներ։
«Առավոտից իմ օրը հագեցած է։ Մարզումներ, բուժումներ, մասնավորապես ասեղնաբուժություն, մեխանոթերապիա , կինեզոթերապիա, հետո արդեն ուսումնական դասընթացներ»,-պատմում է տղան։
Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոնում տղաների բուժումն իրականացվում է հիվանդանոցների վերակենդանացման բաժանմունքից անմիջապես հետո։ Պատերազմում ծանր վիրավորում ստացած մոտ 300 զինվոր հիմա գտնվում է այս կենտրոնի վերահսկողության տակ։ Այստեղ հիմնականում նյարդավերականգնողական բուժման կարիք ունեցողներն են։ Միկրովիրաբույժները փորձում են փրկել տղաների վերջույթները` ապահովելով դրանց սնուցումը։
Կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Լուսինե Պողոսյանը փաստում է, որ այս պատերազմում տղաների ստացած վիրավորումները նման չէին հուլիսյան դեպքերի կամ ապրիլյան պատերազմի վիրավորումներին։
«Ավելի շատ ականապայթյունային վնասվածքների էինք հանդիպում, որոնք հիմնականում փափուկ հյուսվածքներում բազմաթիվ բեկորներ էին թողնում, անգամ կոտրվածքները շատ բարդ վիրահատական միջամտություն էին պահանջում։ Պետք է խոսեմ նաև գլխուղեղի և ողնուղեղի վնասվածքների մասին, որոնց դեպքում մենք կարողանում ենք այդ նյարդավերականգնողական բուժումն ամբողջ թիմով լիարժեք կատարել »,-պատմում է բժիշկը։
Նրա խոսքով՝ բուժման տևողությունը շատ տարբեր է, և իրենց առաքելությունն է աշխատել մինչև վերջ, եթե կա առաջընթաց, երբեք կանգ չառնել։
Այս կենտրոնում բուժում է ստանում նաև Հայոց ազգային բանակի (ՀԱԲ) Արարատի մարզի հրամանատար, Արցախյան առաջին և երկրորդ պատերազմների ակտիվ մասնակից 55-ամյա գեներալ-մայոր Հրաչյա Մարտիրոսյանը։
«Էս կռիվն ուրիշ էր, եթե լիներ հետևակային մարտեր ու գրոհ, հավատացեք մեր ամեն մի զինվորը մի թուրքի գումարտակ արժեր, որովհետև բոլորս էլ փորձառու, կռված տղերք էինք։ Ես իմ գումարտակով եղել եմ Օմար լեռնանցքի տակ, չորս կողմից սարեր էին, ու չգիտեինք, որ կողմից ինչի սպասենք։ 10 օրում 48 հոգուց 8 զոհ տվեցինք, 20 վիրավոր։ Մինչև վերջին վայրկյանը կանգնել ենք մեր դիրքում, բայց թուրքն անօդաչուներն էր գործի դրել...»,- պատմում է Մարտիրոսյանը։
Գեներալ-մայորն ականի պայթյունից վիրավորվել է հոկտեմբերի 10-ին։
«Թաքուն մտածում եմ` նորից Հադրութի մեր տանն ենք ապրելու». արցախցի երեխաների երազանքները
«Որ պալատից դուրս եմ գալիս, էսքան ջահել երեխեք եմ տեսնում, իմ ցավերը մոռանում եմ։ Միակ ցանկությունս այն է, որ էս երեխեքը ոտքի կանգնեն, պետությունը նրանց չանտեսի, իրենք են մեր ապագան։ Նայում ես, շատերը ձեռք ու ոտք են կորցրել, բայց ժպտում են, չնայած երևի չեք էլ պատկերացնի` ինչեր են էդ աչքերով տեսել»,-ասում է Մարտիրոսյանն ու սայլակի ուղղությունը թեքում դեպի միջանցք։
Րոպեներ անց հետ է գալիս․ «Աղջիկ ջան, էդ ձայնագրիչդ միացրու, մի բան եմ մոռացել ասել, քանի դեռ հայ ազգը կա, թուրքը մեր թշնամին է, փոխանցի իմ ժողովրդին, թող երբեք մտքներից չհանեն` մեր պայքարը չի վերջացել․ մահ թուրքին»...
Իմ առջև նստած Հենրիկն աչքերի փայլով է նայում գեներալ-մայորին, հետո խորհրդավոր ժպտում, հայացքը թեքում դեպի ինձ ու գոհունակությամբ շարժում գլուխը։