ԵՐԵՎԱՆ, 28 դեկտեմբերի – Sputnik․ Սյունիքի սահմաններին այսօր տեղի ունեցող պրոցեսին տրամաբանորեն պետք է մասնակցեր Գեոդեզիայի և քարտեզագրության կենտրոնը` իր մասնագետներով։ Բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ Հայաստանում նման կառույց ընդհանրապես գոյություն չունի. կառույցը լուծարել են, քարտեզագիրներին`ուղարկել տուն։
Ամեն ինչ սկսվել է անկախության առաջին տարիներից, երբ ԳԱԱ Գեոդեզիայի և քարտեզագրության ինստիտուտը զրկվեց աշխատելու հնարավորությունից։ 2000թ.–ին եղածը փրկելու համար որոշվեց քարտեզագիրներին տեղափոխել Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի համակարգ:
2011 թվականին արդեն կադաստրի կազմում գործող «Գեոդեզիայի և քարտեզագրության կենտրոնին միացվեց նաև «Հողաշինարարության, անշարժ գույքի գնահատման և համակարգված դիտարկումների կենտրոնը»։
Իսկ 2019թ–ին պետական ծախսերի օպտիմալացման համատեքստում «Գեոդեզիայի ու քարտեզագրության» ՊՈԱԿ-ն ընդհանրապես լուծարվեց։
Կադաստրի պետական կոմիտեի նախկին նախագահ Սարհատ Պետրոսյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նշեց, որ ՊՈԱԿ-ը լուծարվել է իր պաշտոնանկությունից հետո։ Իսկ համակարգը կարգի բերելու իր ջանքերն անիմաստ են եղել։
«Տարիներով պետությունը շատ քիչ ֆինանսավորում է հատկացրել քարտեզագրության ոլորտին, բայց այդ փողերը քամուն են տվել։ Երբ ես նշանակվեցի, մի շատ «կուրյոզ» անձնավորություն էր ղեկավարում այդ հիմնարկն ու խայտառակ վիճակ էր տիրում»,– հիշում է Պետրոսյանը։
Նրա խոսքով` պետությունն այս ոլորտում չունի պատշաճ կառավարում։ Ոլորտի ղեկավարներն իրենց աթոռներին նստած` ավելի շատ զբաղված են իրենց անձնական բիզնեսներով ու «թքած ունեն իրենց պետական պարտականությունների վրա»։
«Այն ձևախեղումը, որ տեղի է ունեցել Կադաստրում, գրեթե անուղղելի է։ Քարտեզագրության համակարգը հետպատերազմյան իրավիճակում պետք է կցվի ՊՆ–ին, ինչպես ընդունված է միջազգային պրակտիկայում։ Մենք պետք է բանակում ունենանք մասնագետներ, որոնք քարտեզից հասկանում են, մենք պետք է ունենանք շատ լավ քարտեզներ, որպեսզի աչքաչափով չգծեն սահմանները»,– ասաց Պետրոսյանը։
Ցանկալի սցենարը, սակայն, ըստ նրա, իրականության հետ ոչ մի կերպ չի համընկնում։ Ըստ նրա` եթե կառավարության անդամների սիրտն իրոք ցավեր, պետք է հավաքեին երկրի լավագույն մասնագետներին ու ասեին. «Եկեք, տեսնենք` ինչ ենք անում»։
Բայց կապիտուլյացիայից անցել է 1.5 ամիս, իսկ կառավարությունը զբաղված է միայն նոր տարածքներ զիջելով։
Քարտեզագրության նկատմամբ պետական մեղմ ասած` անտարբեր վերաբերմունքի մեկ այլ օրինակ էլ ԳԱԱ «Հայինժնախագիծ» ինստիտուտի մասնավորեցման գործընթացն է։ Այն 2002թ–ին կառավարության որոշմամբ վերածվել էր «Ինժնախագիծ» ՓԲԸ–ի, որից հետո Երևանի կենտրոնում` Չարենցի 1 հասցեում գտնվող շենքը վաճառվել էր, ինստիտուտի արխիվում պահվող քարտեզներն էլ` ոչնչացվել։
Շինարարական աղբի տակ մնացած քարտեզների կադրերն այդ տարիներին արձանագրել էր «Երկիր Մեդիա» հեռուստաընկերության տեսախցիկը։ Իմ` որպես լրագրողի իրականացրած հետաքննության արդյունքում պարզվեց, որ լուծարվող ինստիտուտի ողջ արխիվը, որը, կանոնադրության համաձայն պատկանում է պետությանը, պետք է փոխանցվեր ՀՀ քաղաքաշինության նախարարությանը, բայց դա տեղի չի ունեցել։ Որոշ մասնագետների համոզմամբ` արխիվից նախապես յուրացվել է այն ամենը, ինչը կարող էր ինչ–որ արժեք ունենալ, օրինակ` ընդերքի ուսումնասիրության տվյալներով փաստաթղթերը, իսկ մնացածը հետքերը ծածկելու համար ակնհայտորեն ոչնչացվել է։
Արդյունքում Հայաստանի սահմաններն այսօր գծվում են ոչ թե տարիներով կուտակված գիտելիքների, հետազոտությունների ու փաստերի հիման վրա, այլ, ինչպես վկայում են Սյունիքում ու Գեղարքունիքում այդ գործընթացի ականատեսները` GPS սարքավորումներով։
Մեդիափորձագետ Արթուր Պապյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց, որ GPS-ը թեև որոշակի ճշգրտություն ապահովող համակարգ է, բայց որոշ դեպքերում մինչև 60 մետր անճշտություն կարող է թույլ տալ։
«Երբ որ խոսում ենք արբանյակային լուսանկարը GPS կոորդինատի ու ֆիզիկական մակերևույթի հետ համեմատելու մասին, բազմաթիվ խնդիրներ են առաջանում։ Երկրի մակերևույթից բարձր կամ ցածր լինելը ևս պետք է հաշվարկվի մաթեմատիկորեն։ Այսինքն` արբանյակը վերևից նկարում է, GPS-ը մի քանի տեղից ստացվող ազդակները փորձում է տրիանգուլյացիա (ճշգրտում) անել, այդ ամբողջը փորձել փռել եռաչափ տարածքի վրա»,– ասաց Պապյանը։
Նրա խոսքով` GPS–ի ճշգրտության վրա ազդում է անգամ Երկրի պտույտը։ Հետևաբար, նրա դիտարկմամբ, GPS–ի վրա կարելի է հույս դնել, բայց միայն այդ տվյալներն իրական չափումների, իրական քարտեզների հետ համադրելով։
«Այնպես որ, եթե մեկը խոսում է պարզապես Google-ի քարտեզը վերցնելու ու դրա տվյալներով սահմանազատում իրականացնելու մասին, դա առնվազն իրականությունից հեռու ու վտանգավոր բան է»,– ասաց Պապյանը։
Հիշեցնենք` ՀՀ արդարադատության նախարարությունը հայտարարել է, որ այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում ՀՀ սահմաններին, Սյունիքում ու Արցախում, կատարվում է բացառապես եռակողմ հայտարարության շրջանակներում։
Նշենք, որ մասնագետների խոսքով` միջազգայնորեն ընդունված նորմերով պետական սահմանների դեմարկացիա (սահմանագծում) իրականացնելուց առաջ նախ պետք է իրականացնել դելիմիտացիա (սահմանազատում), որը պարտադիր ենթադրում է նախապատրաստական լուրջ աշխատանք` երկու երկրների ու միջազգային արբիտրի մասնակցությամբ, ու նաև 2 պետությունների միջև պայմանագրի կնքում։
Դեկտեմբերի 24-ին ՀՀ կառավարության նիստում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ այն, ինչ իրականացվում է Սյունքի սահմաններին, չի կարելի համարել համարել դեմարկացիա կամ դելիմիտացիա։ Նրա խոսքով` տեղի է ունենում սահմանային որոշակի կետերի տեղորոշում, որի նպատակն է անվտանգության ապահովումը։