ԵՐԵՎԱՆ, 25 դեկտեմբերի – Sputnik, Տատյանա Պիչուգինա. Գամալեայի անվան կենտրոնի ստեղծած «Սպուտնիկ V» պատվաստանյութով արդեն ավելի քան երկու հարյուր հազար մարդ է պատվաստվել, առաջին հերթին՝ բժիշկները, ուսուցիչները, սոցիալական աշխատողները։ Պատվաստման արշավ է սկսվել մարզերում, որտեղ 330 հազար չափաբաժին, իսկ մոտակա ամիսներին ևս մոտ երեք միլիոն կուղարկեն։ Հույս կա, որ կհաջողվի զսպել COVID-19-ը համաճարակը։ Սակայն շատերին անհանգստացնում է՝ արժե՞ արդյոք պատվաստվել կարճ ժամանակահատվածում մշակված դեղանյութով, ինչպե՞ս դա կանդրադառնա առողջության վրա և ավելի լավ չէ՞ արդյոք վարակվել և լավանալ։
Ինչի՞ց է բաղկացած «Սպուտնիկ V» պատվաստանյութը
Այն բաղկացած է մարդու երկու ադենովիրուսներից՝ ad 26-ից և ad 5-ից` փոփոխված գենոմով։ Սովորական ադենովիրուսներն առաջացնում են սեզոնային գրիպ, նշիկների և ադենոիդների բորբոքում։ Պատվաստանյութ ստանալու համար անջատում են ռեպլիկացիայի գեները,այլ կերպ ասած՝ ամորձատում են։
Ինչպես և փոփոխությունից առաջ, այն ունակ է թափանցել բջջի մեջ, բայց բազմանալ չի կարող։ Հիմա այն կատարյալ անվնաս կրիչ է, վեկտոր, որը կարող է «ծանրոցը» հասցնել ճիշտ հասցեով։
Որպես «ծանրոց» հանդես է գալիս SARS-CoV-2 սպայք-սպիտակուցի սինթեզման հրահանգ կրող գենը։ Այն պարզապես ներդնում են «ամորձատված» ադենովիրուսի գենոմի մեջ։ Վեկտորը թափանցում է բջիջ և սկսում է զանազան սպիտակուցներ սինթեզել, այդ թվում՝ սպայք։ Օրգանիզմն արձագանքում է դրան՝ ձևավորելով առանձնահատուկ դիմադրողականություն։ Իմունային բջիջները քայքայում են վեկտորը և հեռացնում օրգանիզմից։
Արդյո՞ք «Սպուտնիկ V»-ում ինչ-որ վտանգավոր բան կա
Չկա։ Նույնիսկ ամբողջական վիճակում ադենովիրուսները թեթև վարակային բորբոքումներ են առաջացնում։ Բացի այդ, դրանք մի քանի առավելություն ունեն։ Օրինակ՝ խոշոր ԴՆԹ-գենոմ, ուստի դժվար չէ դրանք անվտանգ դարձնել՝ մեկ-երկու գեն ավելացնելով։ Նույն պատճառով դրանք սեփական գենոմը չեն ներդնում «տանտեր» բջջի ԴՆԹ-ում և, համապատասխանաբար, մուտացիա չեն առաջացնում։
Պատվաստանյութը կորոնավիրուս պարունակու՞մ է
Ադենոիդային վեկտորներում, որոնցից բաղկացած է պատվաստանյութը, SARS-CoV-2 չկա։ Այնտեղ դրա միայն մի գենն է՝ նուկլեոդիտների ոչ մեծ հերթականություն, որը սփայք-սպիտակուցի՝ կորոնավիրուսի թաղանթի «փշի» սինթեզի հրահանգ է կրում։
Ռուսական պատվաստանյութը հնարավորինս արագ պետք է հասանելի դառնա ԵԱՏՄ-ում․ Բելյանինով
Դրա օգնությամբ վիրուսը կառչում է բջջի մեմբրանից և ներս թափանցում։ Հենց միայն այդ սպիտակուցը, հայտնվելով մարդու բջջում, ունակ է առաջացնել օրգանիզմի իմունային արձագանքը, բայց հիվանդության հանգեցնել չի կարող։
Ինչպե՞ս է կատարվում պատվաստումը. ցավո՞տ է
Ներարկումն անում է թևի մկանին, ներարկիչով, ինչպես պատվաստանյութերի մեծ մասի դեպքում։ Սրսկման տեղը կարող է մի փոքր ցավել, հազվադեպ նկատվում է կարմրություն և քոր, բայց դա էլ անցնում է ինքն իրեն, առանց հատուկ բուժման։
«Սպուտնիկ V»-ը ներարկում են երկու փուլով։ Սկզբում մարդը ստանում է առաջին չափաբաժինը՝ 26 սերոտիպի ադենովիրուսային վեկտորով։ 21 օր անց երկրորդ չափաբաժինը՝ հինգերորդ սերոտիպի ադենովիրուսի հիմքով։ Դա հատուկ է արված․ եթե չափաբաժիններից մեկը թույլ է գործում, քանի որ օրգանիզմն արդեն ադենովիրուսի այդ տեսակի նկատմամբ դիմադրողականություն ունի, ապա երկրորդը գրեթե երաշխավորված պաշտպանություն կապահովի։ Իմունիզացիայի երկփուլային սխեման(փրայմ-բուստ) լայնորեն հայտնի է աշխարհում և շատ արդյունավետ է համարվում։
Ի՞նչ կողմնակի ազդեցություններ է առաջացնում պատվաստանյութը
Կլինիկական փորձարկումների առաջին-երկրորդ փուլերի արդյունքներով Lancet ամսագրում հրապարակված հոդվածում Գամալեայի անվան կենտրոնի գիտնականները հետևյալ ամենահաճախ հանդիպող կողմնակի ազդեցություններն են նշել`ցավ ներարկման տեղում, բարձր ջերմություն, գլխացավ, հոգնածություն, մկանային և հոդային ցավեր։ Ջերմությունը բարձրանում էին մինչև 37-38,4 աստիճան, առավելագույնը՝ մինչև 38,5-38,9։
Առաջին-երկրորդ փուլերի փորձարկումներն անցկացվել են 18-60 տարեկան 120 առողջ մարդկանց վրա։ Նրանց մոտ բոլոր կողմնակի ազդեցությունները թույլ են արտահայտվել, որևէ լուրջ խնդիր չի գրանցվել։ Արդյունքները հաստատել են մարդու ադենովիրուսային վեկտորների հիմքով պատվաստանյութի անվտանգությունը և Ռուսաստանում այն գրանցելու հիմքեր են տվել։ Այժմ շարունակվում են հետռեգիստրացիոն փորձարկումները, որոնք ընդգրկում են մոտ 40 հազար կամավորի։
«Գամ-ՔՈՎԻԴ-Վակ-2020»-ով պատվաստվածների («Սպուտնիկ V» պատվաստանյութի վաճառքի անվանումն է) տեղեկատու գրքույկում ասվում է, որ մարդկանց 5-7 տոկոսի մոտ պատվաստումից հետո նկատվում ջերմության բարձրացում, դող, գլխացավ, մարմնի ջարդվածության զգացում։ Թուլություն և սրտխառնոց՝ տասը տոկոսի մոտ։ Կարող է ցավ և քոր լինել ներարկման տեղում, կոկորդի ցավ, նաև կարող է քիթը փակվել։ Դրանք անհատական ռեակցիաներ են, որոնք վերանում մեկ, առավելագույնը՝ երեք օր հետո։
Կարո՞ղ են պատվաստվել COVID-19-ից առողջացածները
Թե ինչպես է պատվաստանյութն ազդում COVID-19 տարած ու առողջացածների վրա՝ հայտնի չէ, նման հետազոտություններ դեռ չեն արվել։ Առողջ բանականությունը հուշում է, որ կորոնավիրուսային վարակը հաղթահարելուց հետո պետք է բնական դիմադրողականություն ձևավորվի։ Թե որքան երկար է այն դիմանում՝ պարզ չէ։ Բայց, հաշվի առնելով կրկնակի վարակման թեկուզև հատուկենտ դեպքերը, կարելի է ասել՝ թերևս մի քանի ամիս, գուցե կես տարի։ Նշանակում է՝ այդ ընթացքում պատվաստվել չարժե։ Իսկ օրինակ` նրանց մոտ, ովքեր հիվանդացել ու առողջացել են գարնանը, դիմադրողականությունը արդեն կարող է թուլացած լինել։
Թերապիայի և պրոֆիլակտիկ բժշկության Ազգային բժշկական հետազոտական կենտրոնի տնօրեն Օքսանա Դրապկինան, որի խոսքերը մեջբերում են ԶԼՄ-ները, հայտնել է` քովիդը հաղթահարածները պատվաստման ենթակա չեն։ Հիվանդությունը հաղթահարած լինելը վկայում է արյան մեջ G դասի հակամարմինների սովորականից բարձր մակարդակի մասին։ Այդ անալիզը կարելի է հանձնել պոլիկլինիկայում՝ պարտադիր բժշկական ապահովագրությամբ կամ վճարովի և նոր միայն պատվաստման որոշում կայացնել։
Պատվաստումից հետո պե՞տք է դիմակ դնել
Պարտադիր է։ Դիմադրողականությունն ամբողջովին ձևավորվում է պատվաստանյութի երկրորդ ներարկումից երեք շաբաթ անց (առաջին ներարկումից հետո 42-րդ օրը)։ Այդ շրջանում մարդը դեռ լիովին պաշտպանված չէ, ուստի անհրաժեշտ է պահպանել բոլոր կանխարգելիչ միջոցները։ Բացի այդ, օրինակ՝ Ռուսաստանում դիմակային ռեժիմը գործում է հոկտեմբերի վերջից և դեռ ոչ ոք այն չի չեղարկել։ Մարդկանց զանգվածային կուտակման վայրերում դիմակը պարտադիր է բոլորի համար, անկախ նրանից՝ մարդը COVID-19-ի դեմ պատվաստվել է, թե ոչ։
Մոսկվայում նախատեսում են COVID-19-ի դեմ պատվաստել մոտ 7 միլիոն մարդու
ԶԼՄ-ները գրում են պատվաստումից հետո COVID-19-ով վարակվելու դեպքերի մասին։ Այդպիսի դեպքերը հավանական են, և կարևոր է տարբերակել պատճառը հետևանքից։ Գամալեայի կենտրոնի մշակած պատվաստանյութում COVID-19-ի հարուցիչ չկա, այնպես որ այն չի կարող հիվանդություն առաջացնել։ Եթե մարդը հիվանդանում է պատվաստումից հետո, նշանակում է՝ պատվաստաման պահին նա արդեն վարակված է եղել, սակայն ախտանշանների բացակայության պատճառով այդ մասին չի իմացել։ Եթե նա վարակվել է պատվաստման օրը կամ մեկ-երկու օր առաջ, ապա կորոնավիրուսի և հակամարմինների թեստերը կարող են բացասական լինել։
Առաջին պատվաստումից հետո COVID-19-ով հիվանդանալը պատահականություն է, որը տեղի է ունենում, քանի որ մարդն արդեն վարակված է եղել կամ վարակվել է պատվաստումից անմիջապես հետո։ Դա այնքան էլ անհավանական չէ` հաշվի առնելով ձմեռային ամիսներին հիվանդության տարածումը։
Պաշտոնական կայքում ասվում է, «Սպուտնիկ V» պատվաստանյութի արդյունավետությունը 91,4 տոկոս է։ Գամալեայի անվան կենտրոնի տնօրեն Ալեքսանդր Գինցբուրգը «Соловьев LIVE» YouTube-ալիքով հաղորդման ժամանակ հայտնել է 96 տոկոս արդյունավետության մասին։ Հիվանդանալու հավանականությունը 4 տոկոս է։ Գիտնականի խոսքով՝ նրանց մոտ, ովքեր ֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունների պատճառով 4 տոկոսում են հայտնվել, հիվանդությունը շատ ավելի թեթև կտանեն` մրսածության, հազի, գուցե ոչ շատ բարձր ջերմության տեսքով։ Սակայն հարուցիչը թոքերին չի հասնի։
Պատվաստման փոխարեն ավելի լավ չէ՞ հաղթահարել COVID-19-ը
Պատվաստման որոշումն ամեն մարդ ինքն է ընդունում կամ բուժող բժշկի հետ միասին` ելնելով եղած հիվանդություններից և ընթացիկ դրությունից։ Եթե հակացուցումներ չկան, պետք է հաշվի առնել առողջությանը սպառնացող վտանգները․պատվաստման դեպքում դրանք ավելի քիչ են, քան COVID-19-ի դեպքում։ Բացի այդ տվյալներ կան, ըստ որոնց՝ առավել ուժեղ իմունիտետ ձևավորվում է հենց պատվաստումից հետո։
Մոլորակի բնակչության մոտ 22 տոկոսն առնվազն մեկ հիվանդություն ունի, որն ավելացնում է COVID-19-ի ծանր ձևի ռիսկը։ Բայց անգամ թեթև ձևը հարվածում է օրգանիզմին։ Հիվանդությունը հաղթահարած որոշ մարդկանց մոտ երկար «քովիդային պոչ» է մնում՝ անցանկալի հետևանքներ։ Հետազոտված չեն հիվանդության երկարաժամկետ ազդեցությունները։ Պետք է հաշվի առնել նաև առնվազն երկու շաբաթով աշխատունակության կորուստը, դեղերի ծախսը։ Եվ գլխավորը՝ ընտանիքի անդամներին, հատկապես՝ ծերերին վարակելու մեծ հավանականությունը։