Դեռևս Արցախում ռազմական գործողությունների ժամանակ, չնայած իշխանության համախմբվելու կոչերին, և հատկապես պարտությունից հետո մեր հասարակության մեջ սկսեցին հետապնդել արցախահայերին, ինչը առավել վառ արտահայտվում էր սոցիալական ցանցերում։ Բանը հասավ նրան, որ Հայաստանի և Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպաններ Արման Թաթոյանն ու Արտակ Բեգլարյանը դիմեցին քաղաքացիներին ատելության տարածումը դադարեցնելու և թշնամու ջրաղացին ջուր չլցնելու կոչով։
Իհարկե, կարելի էր ուշադրութուն չդարձնել այս բոլոր խոսակցություններին, ամեն ինչ վերագրել սթեսին և հակասական զգացմունքներին, որոնք մարդիկ ապրում են Արցախում պարտությունից հետո, եթե այս բանավեճերը թաքնված, բայց իրական վտանգ չպարունակեին թե ժողովրդի, թե մեր պետականության համար։
Առանձին իշխանությունների գոյության ժամանակ ներքին պառակտումը բազմիցս հարվածել է մեզ․ թշնամին հաղթում էր հայերի միջև ընթացող ներազգային պայքարի պատճառով։ Հենց այդ պառակտումը վերջիվերջո փորձանքի մեջ գցեց միջնադարյան Եվրոպայի քրիստոնյաներին, որոնք փաստացի հրավիրեցին թուրքերին իրենց տարածք և թույլ տվեցին ստրկացնել իրենց։
Վտանգավոր թեզեր
«Ղարաբաղցիների» ու «հայաստանցիների» մասին այս բոլոր, թվում է՝ կենցաղային խոսակցություններում իրականում շատ վտանգավոր «պնդումներ» են հնչում, որոնք խախտում են ազգի միասնականությունը։
Դրանցից մեկը հնչում է այսպես․ «Թող ղարաբաղցիներն իրենք պաշտպանեն իրենց Ղարաբաղը»։
Եթե հետևենք այս տրամաբանությանը, ապա «Սյունիքը պետք է պաշտպանեն սյունեցիները», «Տավուշը՝ տավուշցիները» և այլն։ Վախենամ՝ նման մոտեցման դեպքում Երևանն առհասարակ պաշտպանող չի լինի, քանի որ բնիկ երևանցիներ այնքան էլ շատ չեն մնացել, շատերն այստեղ իրենք էլ տեղացի չեն։
Կառավարությունը հույս ունի, որ ՀՀ–ում հյուրընկալված արցախցիները 3 ամսում կվերադառնան Արցախ
Սրա հետ սերտորեն փոխկապակցված է մեկ այլ թեզ․ «Ինչո՞ւ պետք է մեր երեխեքը (Հայաստանի Հանրապետությունից) կռվեն Արցախում»։
Թույլ տվեք հարցնել․ իսկ ձեզ համար Արցախը նույնպիսի հայկական հող չէ՞, ինչպես Արարատի կամ Սյունիքի մարզը։ Ի՞նչ տարբերություն՝ զինվորը Գեղարքունիքո՞ւմ է ծառայում, թե՞ Արցախում։
Բացի այդ, ո՞վ է ասել, որ Արցախում կռվելով՝ արմավիրցի, տավուշցի կամ գեղարքունիքցի տղաները պաշտպանում են միայն արցախցիներին ու Արցախը, ոչ թե սեփական ընտանիքներն ու տները։ Հիմա, երբ մենք կորցրել են «անվտանգության գոտին» և նախկին ԼՂԻՄ-ի մի մասը, իսկ սահմանները մոտեցել են անիմիջապես Հայաստանի Հանրապետությանը, դուք ավելի հանգի՞ստ եք քնում։ Դժվար թե։
Այլապես սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներն իրենց երեխաներին չէին ուղարկի ավելի խորը թիկունք, ինչպես հիմա անում են շատ սյունեցիներ։ Թե՞ դուք կարծում էիք, թե Արցախի հայերին այս բոլոր 30 տարիների ընթացքում հեշտ էր ապրել հարձակման ամենօրյա վտանգի տակ, միայն այդ հողի վրա իրենց ներկայությամբ հսկելով ձեր հանգիստն ու քունը։
Երրորդ վտանգավոր թեզը․ «Կարևորը, որ էլ չեն կրակում։ Վերջապես ազատվեցինք այդ խնդրից։ Չգիտենք ու չենք էլ ուզում իմանալ, թե որտեղ է Ղարաբաղը»։
Իհարկե, լավ է, որ չեն կրակում։ Ոչ ոք չի վիճում։ Բայց եթե դուք կարծում եք, որ բուֆերային տարածքն ու Արցախի Հանրապետության մի մասը հանձնելուց հետո հիմա դուք և ձեր երեխաները անվտանգության մեջ եք, ապա ստիպված եմ հիասթափեցնել․ դուք խորապես մոլորվել եք։ Սյունիքի իրավիճակը վկայում է, որ սպառնալիքը չի անցել և հակառակը, Արցախում պարտությանը զուգահեռ անգամ մեծացել է։
Կարող են առարկել, թե նման խոսակցություններ վարում են միայն խավարամիտ, կիսագրագետ մարդիկ։ Համաձայն չեմ, անձամբ ես լսում եմ այս խոսակցությունները տարեցտարի, ընդ որում՝ հասարակության ամենատարբեր շերտերի ներկայացուցիչներից․ տաքսիստներից և շուկայի վաճառողուհիներից մինչև բարձրագույն կրթության դիպլոմով և անգամ գիտական աստիճանով մասնագետներ։
Եվ կրկին ազգային ինքնության մասին
Քննադատության հաջորդ ավանդական «թիրախը» սփյուռքի ներկայացուցիչներն են, որոնց մեղադրում են առնվազն երկու հանգամանքի համար․ նրանցից շատերն առհասարակ հայերեն չեն խոսում, իսկ չէ՞ որ «լեզուն է որոշում մտածողությունը» (այս փիլիսոփայական միտքը դուք կլսեք ամեն երկրորդ տնայնագործ ինտելեկտուալ-կեղծ հայրենասերից, որն իրեն իրավասու է համարում հայերին բաժանել «զտարյունների» և «շուռ տվածների»)։ Բայց ո՞վ է ասել, որ հայերենի կրողները իսկական հայրենասերներ են, որոնք ճիշտ են մտածում և պատրաստ են կյանքը տալ հայրենիքի համար։ Մեզնից յուրաքանչյուրը ծանոթներ ունի, որոնք հոյակապ հայերեն են խոսում, բայց առաջին իսկ դժվարության դեպքում պատրաստ են լքել հայրենիքը։
Մինչդեռ հենց գործը հասնում է օգնություն ցուցաբերելուն, ու սփյուռքահայերից մեծ գումարներ են գալիս ռուբլիներով, դոլարներով ու եվրոյով, ոչ ոք չի հարցնում՝ նրանցից քանիսն է կատարյալ տիրապետում հայրենի լեզվին։ Որևէ մեկը հիշու՞մ է, թե մեծն Ազնավուրը լա՞վ էր խոսում հայերեն, թե՞ այդքան էլ չէ։ Հիմա որևէ մեկը հետաքրքրվո՞ւմ է՝ արդյոք նույն Քիմ Քարդաշյանը (որն, ի դեպ, միայն հորական կողմից է հայ ու ԱՄՆ քաղաքացի է), որը մեկ միլիոն դոլար է փոխանցել «Հայաստան» հիմնադրամին, կատարյալ խոսում է հայերեն, թե ոչ։ Կասկածում ենք։ Թե՞ մենք միայն հարուստ ու հայտնի հայրենակիցներին ենք հարգում։
Երկրորդ «մեղքը», որ նրանք ապրում են պատմական հայրենիքից հեռու ու հաճախ ավելի լավ պայմաններում, քան բուն Հայաստանի քաղաքացիները, ու այդ պատճառով ձայնի իրավունք չունեն։ Ասում են՝ թող գան, մեզ պես զրկանքների մեջ ապրեն ու հետո արդեն իրենց իրավունքների մասին խոսեն։
Մինչդեռ գաղտնիք չէ, որ Հայաստանից դուրս ապրող հայերի թիվը մի քանի անգամ գերազանցում է մեր փոքր մակերես ունեցող երկրի բնակչության թիվը։ Չնայած արտաքին ազդեցությանը, այդ մարդկանցից շատերը շարունակում են իրենց հայ համարել ու ցանկանում են օգնել պատմական հայրենիքին։ Դրա մասին են վկայում ոչ միայն մեր հիմնադրամներ արտասահմանից փոխանցվող գումարները, այլև արտասահմանում Հայաստանի շահերն առաջ տանող ծավալուն լոբիստական աշխատանքը, որը նույնպես արվում է սփյուռքի մեր հայրենակիցների միջոցների հաշվին։
Ի տարբերություն մեզ, որ այստեղ ենք ապրում ու անզեն աչքով տեսնում ենք պետության բոլոր թերությունները, սփյուռքահայերը հաճախ իրենց համար ստեղծում են Հայաստանի կատարյալ կերպար, որը լավատեսություն է ներշնչում ու նոր գաղափարների աղբյուր դառնում։ Սփյուռքում ծնվում են այնպիսի հերոսներ, ինչպիսին է Մոնթե Մելքոնյանը, որոնք ունակ են թողնել բարեկեցիկ կյանքն Արևմուտքում ու առանց չափազանցության իրենց կյանքը զոհել հայրենիքի համար, այն հայրենիքի, որը միայն պատմություններով ու գրքերով գիտեին։
Պրագմատիկների ժամանակը, կամ ինչպես է սփյուռքն օգնում Հայաստանին ու Արցախին
Մեր մեծամիտ վերաբերմունքով մենք վանում ենք այդ մարդկանց միայն այն բանի համար, որ նրանք ծնվել են ավելի բարեկեցիկ միջավայրում՝ հայրենիքի սահմաններից դուրս ու վատ են տիրապետում հայերենին։
Մենք դեռ մեծ աշխատանք ունենք անելու՝ Արցախի վերականգնում, դրա կարգավիճակի ճանաչում, նաև Հայաստանի Հանրապետության ոչ միայն պահպանում, այլև ուժեղացում։ Այդ խնդիրները լուծելու համար հարկավոր է սփյուռքի հսկայական ու ծանրակշիռ աջակցությունը։
Գլոբալ ազգի ցանցային մոդել
Այս հոդվածը «լավ ղարաբաղցիների» ու «վատ հայաստանցիների» մասին չէ, հակառակը։ Ավելի շուտ սա «հոգու ճիչ» է, փորձ է ցույց տալու, որ ծննդյան վայրի, բնակության վայրի կամ բարբառի սկզբունքով հայերի բաժանելու փորձը ինքնակործաման տանող ուղի է։
Վերջերս մի հանդիպման ժամանակ ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանն ասաց, որ «մեր առաքելությունը ուժեղ պետականության հիման վրա գլոբալ ազգի ցանցային մոդելի ստեղծումն է»։ Նրա կարծիքով՝ սփյուռքի ու Հայաստանի սիներգիայի նման տեսակը շատ բան կարող է առաջարկել աշխարհին։
ՀՀ–ն սփյուռքին է պետք, սփյուռքը՝ հայրենիքին. Ջորկաեֆները հանդիպել են Զարեհ Սինանյանին
Չենք կարող չհամաձայնել այդ գաղափարի հետ։ Բայց մենք այն կյանքի չեն կոչի այնքան ժամանակ, քանի դեռ չենք հրաժարվել տեղային մտածելակերպից, նեղմտությունից, սեփական եղբայրների վրա պիտակներ կախելուց։ Այո, բոլորս տարբեր ենք, բայց այլ ժողովուրդների հետ շփման փորձը մեզ միայն հարստացնում է ու ընդլայնում է տեսադաշտը, և պետք չէ դրանից վախենալ։
Աշխարհում դուդուկի մասին իմացան այն բանից հետո, երբ այդ հիասքանչ գործիքը հնչեց ոչ միայն բուն Հայաստանում, այլև՝ համաշխարհային բեմում։ Դե հենց ինքը՝ ծիրանենու փողն էլ այլ գործիքների հետ նորովի հնչեց, շատերի համար ավելի հետաքրքիր ու ավելի հագեցած։