Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանում ութ տարի սովորելուց հետո Հենրիկ Մարգարյանին զորակոչեցին բանակ։ Նա 2020 թվականի փետրվարից ծառայում է «Եղնիկներում». վայրն ինքն է ընտրել։ Հենրիկը պատերազմի ընթացքում էր շատ մտերմացել սարկավագ Մկրտիչի հետ։ Նրանք հաճախ էին միասին մարտական գործողությունների դաշտ գնում․բժիշկը մարտի դաշտից հանում էր տուժած զինվորներին, իսկ սարկավագն ուղեկցում էր նրանց բուժկետ։
«Մենք եկեղեցում էինք բուժկետ սարքել։ Մի անգամ ուժեղ հրետակոծության ժամանակ տեսա, որ սարկավագ Մկրտիչը զինվորական համազգեստով, ինքնաձիգն ուսին եկեղեցու բակն է ավլում։ Ամեն ինչ այնքան խորհրդանշական էր՝ բուժկետ եկեղեցում, զենքով հոգևորական, սրբավայրի մաքրություն...Կարծես նորովի գիտակցեցի՝ ինչ արժեքների համար ենք կռվում», - ասաց Հենրիկը։
«Ընկնում ենք, բայց չենք ծնկում», կամ պատերազմի օգնության ծրագրերը վերածվում են ստարտափերի
Խոստովանում է`որպես բժիշկ իր համար ամենաբարդը պատերազմում ընտրություն կատարելն էր. երբ մի պայթյունից միանգամից ութ վիրավոր կա՝ ինչպես ընտրես՝ ում առաջինը օգնես, ում վրա ինչքան ժամանակ ծախսես, ինչպես տեղավորես, որ նոր հարվածներից պաշտպանես։ Հենրիկն ասում է, որ չգիտի՝ արդյո՞ք միշտ ճիշտ ընտրություն է արել, քանի որ մարտի ընթացքում անջատում էր գիտակցությունը, ու նույնիսկ հիմա փորձում է չմտածել այդ մասին, որ այդ սարսափը նորից չապրի։
Ամաչելով ասում է, որ վիրավորներից շատերի անունները չի հիշում, որոնց օգնություն է ցուցաբերել կամ հոսպիտալ է հասցրել։ Մարգարյանը խուսափում է հարցից, թե քանի մարդու է կարողացել փրկել ու չի համարում, որ դրա մասին խոսելու կարիք կա։ Բայց նրա պատմած մի քանի պատմությունները թույլ են տալիս ավելի մոտիկից տեսնել պատերազմը, ավելի լավ պատկերացում կազմել կատարվածի մասին։
«Երբեմն լարվածությունը ցրելու համար խնդրում էի կանգնեցնել մեքենան ու վիրավորներից պահանջում էի խոստանալ, որ պատերազմից հետո 25 կամ 30 տարվա կոնյակ ինձ կնվիրեն։ Ասում էի, որ եթե չխոստանան, հոսպիտալ չեմ տանի։ Բոլորը 30 տարվա էին խոստանում», - պատմում է նա ու ծիծաղով հայտնում է, որ դեռ ոչ ոք խոստումը չի կատարել։
Իսկ նա միշտ փորձում էր կատարել իր տված խոստումը։ Զինվորները նրան խնդրում էին զանգել իրենց ծնողներին, ու նա զանգում էր։ Ծնողները փոխանցում էին նա համարն այլ զինվորների բարեկամներին, ու նրա հեռախոսը երբեմն «պայթում» էր զանգերից ու հաղորդագրություններից։
Իսկ իր ընտանիքի հետ բժիշկ Մարգարյանը պայմանավորվել էր` եթե լուր չկա, ուրեմն՝ ամեն ինչ լավ է։
«Տղաներն իմ հեռախոսից իրենց հարսնացուներին ու ընկերուհիներին նամակներ էին գրում, լուսանկարվում էին ու խնդրում ուղարկել։ Պատերազմի ժամանակ բոլորն իրար վստահում են, իրարից չեն նեղանում։ Նույնիսկ ինձ համար էին հարսնացու փնտրում։ Մի անգամ բարդ գործողության էինք գնում, զինվորներից մեկը հանեց հեռախոսը, մի աղջկա լուսանկար ցույց տվեց ու ասաց, որ պատերազմից հետո անպայման ինձ կծանոթացնի նրա հետ։ Այդ ամենը շատ հուզիչ էր», - ասում է Հենրիկը։
Գրություններով սնիկերսները զինվորների ուրախության առանձին թեմա էին, թեև սկզբում պատերազմի սարսափով շրջապատված տղաներն ասես չէին նկատում աղջիկների երկտողերը։ Ավելի ուշ, երբ մի փոքր ուշքի եկան, արդեն բուռն ու բացահայտ արձագանքում էին։ Շատերը պահել էին գրությունները՝ պատերազմից հետո հեղինակներին գտնելու համար։ Բժիշկ Մարգարյանին «Բարևներ Վրաստանից» գրությամբ սնիկերս էր բաժին ընկել։
«Ամենածանր ապրումներն ունեցա Մարտակերտի հոսպիտալին հասցված ավիահարվածից հետո։ Կապ չկար ու չգիտեի՝ ինչ է կատարվել։ Ծանր վիրավորված զինվորին բերում էի հոսպիտալ ու տեսա, որ այն ավերված է։ Գործիքները հավաքել են, անձնակազմը լքում է քանդված հոսպիտալը։ Միայն մեկ վիրահատական սեղան կար, որ չէին հավաքել։ Վիրահատեցին իմ վիրավորին։ Նա ապրեց։ Այս պատերազմում շատ բժիշկներ զոհվեցին։ Եթե պատերազմում բժիշկներն են մահանում, ուրեմն դա անառողջ իրավիճակ է, ուրեմն արժեքները ոտնահարված են, ուրեմն կանոնները խախտված են», - կարծում է Հենրիկը։
Հենրիկենց դիրք որպես կամավոր է գալիս նաև նրա ընկերը։ Երիտասարդ բժիշկը հակասական զգացողություններ է ունենում․մի կողմից` շատ ուրախ էր հարազատ մարդու տեսնելու համար, մյուս կողմից` անհանգստությունն էր ավելացել։
Ասում է` երբ լսում էր «Խաչ» ազդակոչը, աղոթում էր, որ ընկերոջ մասին վատ լուր չլսի։ Այնուամենայնիվ ֆորս-մաժորային իրավիճակ եղավ։ Ավիահարվածից հետո նրա ընկերը փլատակների տակ էր մնացել, բայց Հենրիկին հաջողվեց նրան ողջ-առողջ հանել։ Ասում է` այդ պահին ուզում էր ուրախությունից պարել։
«Նորմալ է, երբ բժիշկը փրկում է մարդկանց կյանքը, դա մեր աշխատանքն է։ Բայց այն, ինչ անում էին 18-19 տարեկան զինվորները, այդ թվում՝ շտապօգնության մեքենաների վարորդները, անիրական է։ Նրանք «կամիկաձեներ» են։ Նրանք ինքնապահպանման բնազդ չունեն։ Դա մի անբացատրելի ֆենոմեն է։ Նրանցից ոչ ոք չէր հրաժարվում մեզ թեժ կետեր տանել, ինտենսիվ հրետակոծության տակ մեքենան պատրաստ էին պահում, որ մեզ հետ միասին կյանքեր փրկեն։ Այ նրանք բոլորը հերոսներ են։ Նրանք հոգեպես արդեն ոչ թե 18 տարեկան են, այլ քառասունն անց», - ընդգծում է բժիշկը։
Մարգարյանն ասում է, որ երբ նոյեմբերի 10-ի առավոտյան հայտնի դարձավ եռակողմ համաձայնության կնքման մասին, նրանք սարկավագ Մկրտիչի հետ մեկնեցին առաջնագիծ, որ սատարեն զինվորներին, որպեսզի նրանց շրջանում պարտվողական տրամադրություններ չտարածվեն։ Բժշկի խոսքով՝ բանակը չի պարտվել, ու պատերազմը դեռ ավարտված չէ։
Պատերազմից հետո սեր կա. արցախցի Հայկազի ու Ռուզանի հարսանիքը` ժամանակավոր կացարանում
«Մենք կորցրեցինք ամենաթանկը՝ մարդկանց ու տարածքները։ Բայց տղաները զոհվել են, որ մենք ապրենք, հարսանիքներ անենք, շատ երեխաներ ունենանք ու նրանց ուղարկենք բանակ, որ մոտեցնեք այն հաղթանակը, որը մեր զոհված ընկերներն էլ չեն տեսնի», - ամփոփեց բժիշկը։
Հ.Գ. Հենրիկը հինգ օրով արձակուրդ էր եկել Երևան։ Մենք նրան հրավիրեցինք խմբագրություն․դատարկաձեռն չէր եկել, փողոցում չրեր վաճառող տատից մի տուփ չիր էր գնել ու բերել։ Պարանոցին կապույտ շարֆ էր, այն բազմաթիվ իրերից, որը թիկունքից էին ուղարկում։ Խոստացավ, որ հրաժեշտ չի տալու այդ շարֆին, կապելու է որպես իր ապրածի մասին հիշատակ։