Ամեն ինչ առաջնագծի համար, ամեն ինչ հաղթանակի համար։ Պատերազմի այս օրերին մարդիկ ինչ ասես՝ չհնարեցին՝ օրուգիշեր պայքարող զինվորին օգնելու համար։ Հայրենական այս պատերազմին յուրաքանչյուրը տվեց` ինչ կարող էր ու անգամ ավելին։ Հիմա, երբ շատ հարցերում վստահությունս կորցրել եմ, այս միտքն առավել քան վստահ եմ գրում՝ «կարող էր» բառում ամփոփելով մարդու կարողությունն ու ցանկությունը։
Պաշտպանիչ հանդերձանք դարձած անվադողը
Արցախյան այս պատերազմում մեծ թիվ են կազմում բեկորային վնասվածքներ ստացածները։ Մասնագիտությամբ գործավար, ինքնակրթությամբ՝ վեբ- դիզայներ Գարիկ Եղիազարյանը պատերազմի հենց առաջին օրերից մտածեց՝ ինչ կարելի է անել զինվորներին բեկորային վնասվածքներից հնարավորինս պաշտպանելու համար։
«Երեք սկզբունք կար. այդ տարբերակը պետք է լիներ արագ իրականացվող, արդյունավետ և մատչելի։ Այս առումով մատչելի նյութ է մեքենայի օգտագործված անվադողը»,- պատմում է Գարիկը։
Այդպես, կնոջ և մի քանի կամավորների օգնությամբ անցավ գործի. առաջին բանը, որ արեցին, անվադողերի հավաքագրումն էր։ Հետո անվադողը կտրել, դրանից, այսպես ասած, ռետինե ժապավեններ ստանալ էր պետք։ Այդ հարցն էլ լուծեցին, գտան «գիլյոտին» կոչվող գործիքն ու դրանով ժապավեններ կտրեցին։ Ասում է՝ անվադողից ժապավեն ստանալն արագ ու հեշտ գործ չէ, բայց առաջնագիծ պահելն ավելի դժվար է, ուստի մտածում են ոչ թե դժվարությունների, այլ արդյունքի մասին։ Որոշեցին՝ պաշտպանիչ արտահագուստ պատրաստել ձեռքերի և ոտքերի համար։
Այդպես, անվադողից ստացված ժապավենները սկսեցին կարել կտորների մեջ, կտորներն էլ ձևավորել թևերին ու ոտքերին ամրացնելու համար։ Միանգամից նշում է՝ այն նախատեսված էր ոչ թե փամփուշտներից, այլ բեկորներից պաշտպանելու համար։ Որպես առավելություն նշում է, այսպես ասած, զրահահագուստի թեթևությունը՝ ամբողջը միասին մոտ չորս կգ է։ Կարելու ընթացքում մի շարք նրբություններ հասկացան, որոնք շտկելու կարիք կար։ Շտկելուն չհասան, պատերազմն ավարտվեց, ավելի ճիշտ՝ հրադադար հաստատվեց։
Հիմա Գարիկն այս ընթացքում ստացած փորձը որոշել է զարգացնել ու հետաքրքիր ստարտափ սկսել։ Պաշտպանիչ արտահագուստ արտադրելու գաղափարից չի հրաժարվել, հակառակը. ասում է՝ ուսումնասիրությունների, վերլուծությունների կարիք կա։ Պետք է գտնել այնպիսի նյութ, որը ոչ միայն բեկորից, այլև փամփուշտից էլ կպաշտպանի։
Պաշտպանիչ ծնկակալ դարձած տակառները
Հայրենիքի պաշտպանության գործում հաճախ ծնկելու, պառկած վիճակում աշխատելու կամ էլ սողեսող երկար տարածություններ գնալու անհրաժեշտություն է լինում։ Վնասվում են ծնկները։ Վայոցձորցի քանդակագործ, նկարիչ, եկեղեցիների վերականգնող Վարազդատ Ասատրյանը, կամ ինչպես բոլորը նրան գիտեն՝ Վարոն ու ընկներներն արցախյան այս պատերազմի առաջին օրերից առաջնագծի տղաների կողքին էին։ Գնում էին դիրքեր, տեղում կերակուր պատրաստում, անհրաժեշտ իրեր էին հասցնում։ Հետո հասկացան՝ առաջնագծի տղաներին կարող են նաև իրենց մտքերով, ձեռքի շնորհքով օգնել։ Այդպես Ռինդ գյուղում գտնվող արվեստանոցը շատ արագ վերափոխվեց արհեստանոցի։
«Առաջին օրը, երբ մտածեցինք` մի բան անենք, 700 դրամ իմ գրպանում էր, 1000 դրամ էլ՝ ընկերոջս։ Այդպես 1700 դրամով որոշեցինք արտադրություն հիմնել»,- խոստովանում է Վարոն։ Ընկերներն էլ միացան, ուս ուսի տվեցին ու գործի անցան. նպատակը տղաների համար պաշտպանիչ ծնկակալներ պատրաստելն էր։ Վարոն վերցրեց պլաստմասե մեծ տարա, կտրեց, տաքացրեց այն, մշակեց, մի խոսքով՝ ծնկակալի նման մի բան ստացավ։
Դրանից հետո ընկերների ուժերով հատուկ արտադրական ֆորմա ստացան, որի օգնությամբ սկսեցին օրական որոշակի քանակի ծնկակալներ պատրաստել։ Գյուղի կոշկակարն էլ ծնկակալներն ամրացնելու կապիչները ձևավորեց, մշակեց, հետո գործին միացան գյուղի կանայք ու գործն առաջ գնաց։ Ծնկակալները փորձարկվեցին. պարզվեց՝ ոչ միայն պաշտպանում են հարվածներից, վնասվածքներից, այլև ոտքը տաք են պահում։ Վարոն ու ընկերները մտածեցին՝ ծնկակալներից բացի նաև կարելի է արմնկակալներ պատրաստել։
Մարտական գործողություններն ավարտվեցին, բայց Վարոյենց գործը կանգնելու փոխարեն էլ ավելի ակտիվացավ։
«Մենք ընկնում ենք, բայց չենք ծնկում»,- Վարոն սա նոր կարգախոս դարձրեց։ Ծնկալալների վրա նաև հայոց եռագույնն է։ Բացատրում է՝ տղաները ծնկելիս իրենց ամուր զգան։ Ասում է՝ ծնկակալները փորձած հայրենիքի պաշտպանները կես լուրջ , կես կատակ ասում են՝ նման բան անգամ ՆԱՏՕ-ի բանակը չունի։
Վարոյի խոսքով՝ իրենց արտադրածը լուրջ պահանջարկ ունի, մեծ քանակներ արդեն տեղ են հասել։Նշում է՝ մարդիկ կան կապվում են իր հետ, առաջարկում են ծնկալալների արտադրությունը բիզնես-նախագիծ դարձնել, ասում են՝ պատրաստ են ներդրումներ անել, սակայն Վարոն հրաժարվում է։ Հանգանակությունների, կամավորների, գործին աջակցողների կարիք կա, սակայն հայրենիքի համար գործը չպետք է բիզնես դառնա։ Ծնկակալները հայրենիքի պաշտպաններին տրամադրելու պայմանն էլ նույնն է՝ դրանք անվճար են։
Հ.Գ. Գարիկի ու Վարոյի հետ հարցազրույցներ արել էի, նոյեմբերի 10-ին։ Հասկանալի պատճառներով հաջորդող օրերին զանգահարեցի հերոսներիս՝ ներողություն խնդրելու և բացատրելու, որ պատմությունն արդեն ժամանակավրեպ է։ Երկուսի հետ զրույցի արդյունքում հասկացա՝ այս պատմությունները ոչ թե ավարտվել են, այլ ամեն ինչ նոր է սկսվում։ «Հաղթելու ենք» կարգախոսն էլ այս մարդկանց համար վերաիմաստավորվել ու շարունակում է արդիական լինել։