ԵՐԵՎԱՆ, 18 սեպտեմբերի – Sputnik. Վիկտոր Համբարձումյան գիտնականի մասին շատ-շատ է գրվել։ Նրա հագեցած կյանքի վառ և հետաքրքիր իրադարձությունների մասին տեղեկությունները ևս քիչ չեն։ Միաժամանակ մեծ աստաֆիզիկոսը չորս երեխաների հայր էր։
Ինչպես դոկտորականը չպաշտպանած Վիկտոր Համբարձումյանը 70 տարեկանում դիպլոմ ստացավ
Հիմա Ռաֆայելը, Կարինեն և Ելենան ապրում են Ռուսաստանում։ Իսկ ահա կրտսերը՝ Ռուբենը, գերադասել է Երևանում մնալ։ Նա 78 տարեկան է և մինչև օրս աշխատում Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Մաթեմատիկայի ինստիտուտում։
Մեզ հետաքրքիր էր, թե տեսական աստղաֆիզիկայի հիմնադիրն ինչպիսին է եղել ընտանիքում, իր երեխաների հետ։ Ռուբեն Վիկտորովիչը պատմում է, որ փոքր ժամանակ հորը հազվադեպ էին տեսնում՝ չափազանց շատ էր աշխատում։ Դե, այլ կերպ հնարավոր էլ չէր լինի բացատրել գիտնականին շնորհված բոլոր մրցանակներն ու կոչումները։
Սակայն մենք դրանք չենք թվարկի, հակառակ դեպքում մեր այս տեքստն առնվազն երկու անգամ կերկարի։ Թվում է, թե Վիկտոր Համազասպովիչն արժանացել է այն ամենին, ինչին այն տարիներին կարող էր արժանանալ գիտնականը, ընդ որում՝ ոչ միայն իր երկրում․․․
Նրա որդին հիշում է, որ հայրն իրենց հետ շատ խիստ էր։ Այն հարցին, թե ինչպես էր մեծ աստղաֆիզիկոսը վերաբերվում երեխաների չարաճճիություններին, մաթեմատիկոսը պատասխանում է․
«Չարաճճիությունների՞ն։ Չէ, ինչ եք ասում, հայրիկի մոտ մենք չարություն անել չէինք համարձակվում։ Կարգուկանոն կար․․․»։
Իսկ երբ զավակները մեծացան և բուհ ընդունվելու ժամանակն էր, հենց Համբարձումյանը վճռեց նրանց հետագա ճակատագիրը։
«Դու կգնաս մաթեմատիկայի ուղղությամբ, դու՝ ֆիզիկայի»,-ասաց նա պատանիներին։
Վերջիններս հենց այդպես էլ վարվեցին։ Եվ ոչ մի րոպե չեն ափսոսում դրա համար։
Արդյունքում ամեն ինչ հիանալի դասավորվեց, կարծում է Ռուբեն Համբարձումյանը։ Նա խոստովանում է, որ հոր աշխատանքները իր և եղբոր վրա հսկայական ազդեցություն են թողել։ Ինչ վերաբերում է Համբարձումյանի անձի անխուսափելի ազդեցությանը նրա երեխաների և նրանց հասակակիցների միջև շփման վրա, ապա այն, մեր զրուցակցի խոսքով, միանշանակ չէր։
«Այն ժամանակ Վիկտոր Համբարձումյանի անձի պաշտանմունք կար։ Բայց կային նաև նրանք, ովքեր մատով էին ցույց տալիս՝ սրա՞ հայրն էր այսպիսի աշխատավարձ ստանում․․․ Ամեն ինչ կախված էր այդ մարդկանց մակարդակից»,-ասում է նա։
Իսկ երբ Ռուբեն Վիկտորովիչն արդեն ուսանող էր, հայրը նրա հետ զրուցում էր պատմական փաստերի և իրադարձությունների վերաբերյալ իր դիտարկումների ու ենթադրությունների մասին։
Այսպես, նրան հանգիստ չէր տալիս այն միտքը, որ Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ստեղծման որոշման ընդունումը 1943թ․-ին, երբ պետք է տեղի ունենար Թեհրանի հայտնի համաժողովը, պատահական չէր։
1943թ․-ին՝ Հայրենական մեծ պատերազմի ամենաթեժ օրերին, Երևանում ստեղծվեց Հայկական ԽՍՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիան։
Վիկտոր Համբարձումյանի հաջողության բանաձևը՝ տաղանդ, ճակատագիր և աշխատանք
Համբարձումյանը համաձայնեց աշխատել այնտեղ և տեղափոխվեց Երևան։ Շուտով նրան ընտրեցին Ակադեմիայի իսկական անդամ և նշանակեցին փոխնախագահ։ Ի դեպ, այդ ժամանակ նա արդեն ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ էր։
«Մեզ թվում է՝ Իոսիֆ Վիսարիոնովիչը հատուկ էր ամեն ինչ կազմակերպել այնպես, որ համընկնի հենց կարևոր կոնֆերանսի հետ, որպեսզի Հայաստանի մասին էլ խոսք լինի։ Բացի այդ, ես վստահ եմ, որ երեք առաջնորդների հանդիպմանը քննարկվել է նաև Վիկտոր Համբարձումյանի անձը»,-ասում է իմ զրուցակիցը։
Այստեղ անհրաժեշտ է նշել, որ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին հայ գիտնականն աշխատում էր պղտոր միջավայրում լույսի տարածման իր հայտնի տեսության ուղղությամբ։
Բնականաբար, աշխատանքը ռազմական նշանակություն ուներ։ Դրա արդյունքները կարող էին կիրառվել, օրինակ, ծովերում հակառակորդի սուզանավերը կամ մառախուղի մեջ ինքնաթիռները հայտնաբերելու համար։
Վիկտոր Համբարձումյան. հերոսի սխրանքը
Աստղաֆիզիկոսի որդին հիշում է, որ հոր աշխատանքների շնորհիվ Անգլիային ի վերջո հաջողվեց գրոհել հիտլերյան սուզանավերի վրա։ Այդ աշխատանքի համար, ի դեպ, 1946թ․-ին հայ գիտնականին Ստալինյան մրցանակ է շնորհվել։