Կարո՞ղ եք հիշել Մոնրեալի, Մեխիկոյի, Ատլանտայի, Սիդնեյի, Պեկինի կամ Լոդոնի ամառային օլիմպիական խաղերի խորհրդանիշը։ Եթե մեր ընթերցողների շարքում հիշողներ էլ լինեն, ապա հաստատ նրանք շատ չեն։ Իսկ մոսկովյան օլիմպիական խաղերի խորհրդանիշը գիտեն նույնիսկ նրանք, ովքեր 1980 թվականին դեռ օրորոցում էին կամ անգամ ծնված էլ չէին։
Մարզիկների թալիսմանը
Օլիմպիական խաղերի հիշվող խորհրդանիշ ստեղծելը հեշտ գործ չէ։ Իսկ 1980 թվականի խաղերի թալիսման-սիմվոլը` Միշա անունով արջուկը, ոչ միայն հիշվեց, այլև սիրվեց։ Հեղինակը մանկական գրքերի նկարազարդող Վիկտոր Չիժիկովն էր։ Ինչու՞ առհասարակ արջուկը ընտրվեց որպես օլիմպիական խաղերի թալիսման. մոսկովյան օլիմպիադայի կազմկոմիտեն որոշեց, որ այս կենդանին խորհրդանշում է լավ մարզիկին բնորոշ կարևոր հատկանիշները՝ ուժ, համառություն, ճարպկություն։
Թալիսմանը հաստատվեց 1977 թվականին և անմիջապես սկսվեց արջուկի պատկերով տարբեր հուշանվերների, նամականիշերի, նաև փափուկ խաղալիքների արտադրությունը։
Պատկառելի տարիքով արգելված գորշուկը
Մեր տանը մեկ-երկու խաղալիք կային, որոնցով խաղալն ինձ արգելված էր։ Մեկը Գայանե անունով տիկնիկն էր։ Ծնողներս տարիներ շարունակ բալիկի երազանքով տիկնիկ էին գնել, Գայանե կոչել, մինչև իրական Գայանեն ծնվեց, բայց սա ուրիշ պատմությունն է։ Երկրորդ խաղալիքը մուգ դարչնագույն, թմբլիկ, ժպտացող արջուկն էր։ Մեր ընտանիքում հատուկ վերաբերմունք կար փափուկ գորշուկի հանդեպ։
Մայրս ամեն շաբաթ հոգատարությամբ թափ էր տալիս վրայի փոշին ու նորից իր տեղում դնում՝ բոլոր մյուս խաղալիքներից ավելի բարձր։ Անգամ երբ տանը մենակ էի մնում, չէի համարձակվում տեղաշարժել գորշուկին, միայն երբեմն զգուշությամբ ձեռք էի տալիս գունավոր ժապավենի վրա ամրացված հինգ օղակներին։ Ես էլ առանձնահատուկ պատկառանք ունեի նրա հանդեպ, ի վերջո նա մեր ընտանիքում ինձանից յոթ տարի առաջ էր հայտնվել։ Օլիմպիական արջուկ Միշան մեր տուն եկավ 1980 թվականի ձմռանը։
Ամռանը թռիչքը սկսած Միշան մեր տուն հասավ ձմռանը. ինչո՞ւ
Միշա արջուկի՝ մեր ընտանիքում հայտնվելու պատմությունը 40 տարի անց էլ մայրիկիս ստիպում է հուզվել։ Պատվով անցկացված օլիմպիական խաղերի փառահեղ փակումը դարձավ ամենահիշվողներից ու հուզիչներից մեկը։ Երգիչներ Լև Լեշչենկոյի և Տատյանա Անցիֆերովայի կատարմամբ հնչում էր «Մնաս բարով, Մոսկվա» երգը, ու դանդաղ երկինք էր բարձրանում փուչիկներին կապված հսկայական արջուկը։ Արտասվում էին ոչ միայն հանդիսատեսներից շատերը, այլև հեռուստադիտողները, նրանց թվում` մայրս, հայրս և ավագ քույրս, որն այն ժամանակ վեց տարեկան էր։ Երբ արջուկը սկսեց աստիճանաբար անհետանալ մարդկանց ու նաև տեսախցիկների տեսադաշտից, Գայանեի լացը հեկեկոցի վերածվեց.
-Բա ու՞ր են արջուկի մաման ու պապան, ինչի՞ են թողել, որ մենակ գնա։ Չեմ ուզում, որ գնա. կգնա, կկորի։
-Չի կորի, իր մաման ու պապան կգտնեն, տուն կտանեն,- մխիթարում էր Գայանեին հայրս։
-Չէ, չեմ ուզում, որ մաման ու պապան գտնեն, ուզում եմ, որ դու գտնես, բերես մեր տուն,–լացակումած ասում էր Գայանեն։
Ու հայրս խոստացավ, որ Մոսկվա հաջորդ ուղևորության ժամանակ, ինչ էլ լինի, ինքն անձամբ կգտնի արջուկին ու իր հետ կբերի։
Ջրացատկի մեր հերոսները. ինչպես Համբարձումյանը և Էմիրզյանը օլիմպիական մեդալներ շահեցին
Օրերն ու ամիսներն անցան, բայց Գայանեն հայրիկիս խոստումը չմոռացավ։ Երբ ձմեռը եկավ,արջուկի համար անհանգստությունը բազմապատկվեց։ «Բա որ խեղճ արջուկը մրսի, հիվանդանա ու սատկի»։ Մայրս ու հայրս ձմռանը ստիպված եղան Մոսկվա մեկնել արջուկի հետևից։ Երկու-երեք օր շարունակ ոտնատակ էին տալիս Մոսկվան, բաց բոլոր խանութներում միևնույն պատասխանն էին լսում. «Արջուկները մեկ շաբաթում սպառվել են։ Հիմնականում՝ օլիմպիադայի մասնակիցներն ու հյուրերը գնել, իրենց հետ տարել են»։
Վերջապես հայտնի «Детский Мир» խանութում վաճառողուհիներից մեկը ծնողներիս «հույսի շող նվիրեց»։
«Ես մեր գյուղի հանրախանութում երեկ երեկոյան տեսել եմ ձեր փնտրած արջուկից։ Վերջին մեկ հատն էր մնացել։ Բայց իմ գյուղն այստեղից հեռու է, չեք գտնի»։
Կարծում եմ՝ եթե նույնիսկ արջուկի հետևից ծնողներս ստիպված լինեին Մագադան մեկնել, ապա առանց մտածելու դա կանեին։ Այդպես, ռուսաստանյան խոր ձմռանը նրանք ավտոբուսով գնացին, հասան «Հյուսիսային» կոչվող ավան ու քսան ռուբլու դիմաց վերջապես «փրկեցին» օլիմպիական արջուկին։
Որտե՞ղ են վերջին անգամ տեսել իսկական Միշային
Թե ինչ եղավ երկինք բարձրացած Միշա արջուկի հետ, տարբեր պատմություններ կան. մեկն ասում է, թե Մոսկվայից ոչ հեռու անտառում է ընկել, մյուսները՝ Վորոբյովյան լեռներում։ Ասում են նաև, որ նույն տարվա աշնանը գերմանացիները ցանկություն են հայտնել գնելու արջուկին հարյուր հազար գերմանական մարկով, սակայն խորհրդային իշխանությունները հրաժարվել են այն վաճառել։ Որոշ ժամանակ արջուկը ցուցադրված է եղել Ժողովրդական տնտեսության ձեռքբերումների ցուցահանդեսի «Պատանի տեխնիկի» տաղավարում։
Կան տեղեկություններ, որ ցուցադրված է եղել ոչ թե բնօրինակը, այլ հերոս Միշայի կրկնօրինակը, որովհետև իրական Միշան «վայրէջք կատարելիս» վնասվել էր։ Ասում են՝ վերջին անգամ իսկական արջուկին տեսել են Օլիմպիական կոմիտեի պահեստում, թե ինչ է եղել դրանից հետո նրա հետ, անհայտ է։ Իսկ օլիմպիական թալիսման-խորհրդանիշ արջուկների պատկերով պատրաստված իրերը խորհրդային հայտնի որակն ունեին, հետևաբար չորս տասնամյակ անց էլ դրանցից շատերը շարունակում են պահվել աշխարհի տարբեր երկրներում՝ տարբեր ազգությունների ընտանիքներում։