Առաջին հայացքից տարօրինակ է թվում՝ մահմեդական Թուրքիայում այդ ի՞նչ կարող է կատարվել, որը վերաբերի քրիստոնեական աշխարհին։ Բայց խոսքը Ստամբուլի խորհրդանիշ համարվող Սուրբ Սոֆիայի հանրահայտ տաճարի մասին է, որը Թուրքիայի ղեկավար Ռեջեփ Էրդողանը մտադիր է վերածել մզկիթի, այնինչ առնվազն վերջին գրեթե հարյուր տարվա ընթացքում այդ հոյակերտ շինությունը թանգարան էր։
Հինգշաբթի այդ հարցն է քննել Թուրքիայի Պետական խորհուրդը, որը բարձրագույն դատարանի դեր է կատարում։ Իրականում քննարկում էլ չի եղել, նիստը տևել է ընդամենը 17 րոպե, ինչից հետո հայտարարվել է, որ որոշումը կհրապարակվի 15 օրից։ Սակայն հունական մամուլն այսօր պնդում է՝ Պետական խորհուրդը հայտարարելու է, որ տաճարի կարգավիճակի վերաբերյալ վերջնական որոշում կարող է կայացնել երկրի ղեկավարը, այսինքն` Ռեջեփ Էրդողանը։
Շատերը վրդովված են՝ ինչպես թե մի մարդ որոշում է կայացնելու այն հոյակերտ շինության վերաբերյալ, որը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն դեռ ուղիղ 35 տարի առաջ ներառել է համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ Սակայն ընդդիմախոսները հիշեցնում են, որ ուղիղ 85 տարի առաջ՝ 1935 թվականին, տաճարը թանգարան հռչակելու հրամանագիր է ստորագրել էլի ընդամենը մի մարդ՝ Թուրքիայի այն ժամանակվա նախագահ Քեմալ Աթաթուրքը։
Աթաթուրքի և թուրքերենի «կնքահայրը», կամ հայը, որի մասին թուրքերը լռել չեն կարող
Հայտնի է, որ Աթաթուրքը աշխարհիկ պետության կողմնակից էր, կղերականությանը բացասաբար էր վերաբերվում և նույնիսկ մի անգամ Ղուրանը շպրտել է բարձրագույն հոգևորականի երեսին։
Հիմա գլխավոր հարցը՝ լավ, ինչո՞ւ է Էրդողանը որոշել Այա Սոֆիա կոչվող տաճարը մզկիթ դարձնել, աղոթելու տեղ չկա՞։ Բայց չէ որ Սուրբ Սոֆիայից ընդամենը մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա է գտնվում Կապույտ մզկիթը։ Քանզի եղել եմ այնտեղ, կարող եմ վկայել, որ դա էլ է մի հոյակերտ շինություն, որը նույնպես անջնջելի տպավորություն է թողնում։ Վերլուծաբանները և արևմտյան լրատվամիջոցները տարբեր կերպ են մեկնաբանում Էրդողանի` տաճարը մզկիթ դարձնելու որոշումը։ Նույնիսկ այսպիսի վարկած են առաջ քաշում՝ սա Թուրքիայի պատասխանն է Դոնալդ Թրամփին, որն, ինչպես գիտեք, ճանաչեց Երուսաղեմը որպես Իսրայելի պաշտոնական մայրաքաղաք։
Իսկապես, Թուրքիայի և Ամերիկայի միջև հարաբերություններն այս պահին բավական լարված են։ Եվ Վաշինգտոնը չի էլ թաքցնում, որ ամենևին հավանություն չի տալիս Սուրբ Սոֆիան մզկիթ դարձնելու գաղափարին։ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն հրապարակավ հայտարարել է՝ «Այա Սոֆիայի կարգավիճակի փոփոխությունն իմ երկիրը դիտարկում է որպես այդ զարմանահրաշ շինության ժառանգության նսեմացում, որովհետև այդ տաճարը ծառայում է որպես մարդկության տարբեր կրոնական ավանդույթների և մշակույթների կապող օղակ», փաստել է ԱՄՆ-ի արտգործնախարարը։
Ինչ-որ բան այն չէ ժողովրդավարության նախկին «կղզյակներում»
Ռուսաստանում էլ են խիստ մտահոգված տաճարի ճակատագրով։ Չէ՞ որ ժամանակին իշխան Վլադիմիրի պատվիրակները հենց այս տաճարում տեղի ունեցած պատարագին մասնակցելուց հետո այնքան են տպավորվել, որ համոզել են իշխանին ընդունել ուղղափառությունը։
Եվ այժմ էլ մոսկովյան պատրիարքության ներկայացուցիչը հայտարարել է. «Աշխարհի միլիոնավոր քրիստոնյաների համար այս տաճարը Բյուզանդիայի և ուղղափառության խորհրդանիշն է։ Սուրբ Սոֆիայի կարգավիճակը փոխելու ցանկացած փորձ հանգեցնելու է արդի աշխարհում ձևավորված փխրուն միջկրոնական հարաբերությունների փլուզմանը»։
Չգիտեմ՝ արդյոք դուք երբևէ եղել եք Ստամբուլում և այցելել եք այս տաճար։ Ինձ վրա Սուրբ Սոֆիան, որը մոտ 1000 տարի շարունակ աշխարհի ամենամեծ շինությունն է եղել, անմոռաց տպավորություն է թողել։ Իր այժմյան տեսքով տաճարը բացվել է 6-րդ դարում՝ Հուստինիանոս առաջին կայսրի օրոք։ Դրա կառուցման վրա ծախսվել է ողջ Բյուզանդական կայսրության երեք տարվա բյուջեն։ Տաճարի հսկայական գմբեթը, որի տրամագիծը, չեք պատկերացնի, ավելի քան 31 մետր է, մի քանի անգամ փլուզվել է երկրաշարժերի պատճառով։ Վերջին անգամ դա տեղի է ունեցել 986 թվականին։ Եվ այդ ժամանակ Բյուզանդիայի ղեկավարությունը Կոստանդնուպոլիս է հրավիրել հայ ճարտարապետ Տրդատին, որն էլ վերականգնել է տաճարի գմբեթը։ Եվ այնպես է վերականգնել, որ այդ գմբեթը պահպանվել է մինչև մեր օրերը՝ ավելի քան հազար տարի։
1453 թվականին, ինչպես գիտեք, թուրքերը գրավեցին Կոստանդնուպոլիսը, և պարզ դարձավ, որ տաճարն այլևս քրիստոնեական չի լինելու։
Հայաստանի Ազգային ժողովի նախկին պատգամավոր Վահան Հովհաննիսյանը իր «Մանդիլիոն» պատմավեպում դա այսպես է նկարագրում. «Սուրբ Սոֆիային մերձ հրապարակը լցված էր տաճարում պատսպարվելու եկած ամբոխով։ Ամենուրեք վառվող ջահեր էին և կանթեղներ, նույնիսկ մոմեր։ Հրապարակն ասես հառաչում էր, օդի մեջ կար զգացողություն, որ միախառնված աղոթքներն ու անեծքները, խուլ գվվոցի վերածված այդ ամբողջ աղմուկը վերջն է, որովհետև քրիստոնյաներն այստեղից վերջին անգամ են դիմում Աստծուն»։
Ինչպես էին իսրայելցիները պատրաստվում ատոմային ռումբ պայթեցնել անապատում