Ինչու հենց ապրիլի 2-ին սկսվեց պատերազմը: Կարելի է, իհարկե, այսպիսի ենթադրություն անել: 1993 թվականի ապրիլի 2-ին հայկական ուժերը, եթե հիշում եք, մտան Արցախի և Հայաստանի արանքում գտնվող տարածքը, որն այն ժամանակ կոչվում էր Քելբաջար: Դա Ղարաբաղի շուրջ անվտանգության գոտու ստեղծման մեկնարկն էր, իսկ երբ այդ գոտու ստեղծումն ավարտվեց, ավարտվեց նաև պատերազմը: Եվ ադրբեջանական տրամաբանությունը կարելի է հասկանալ՝ պատերազմի միջոցով հարցը լուծվեց մի կողմի օգտին, ուրեմն պատերազմի միջոցով էլ կլուծվի հակառակ կողմի օգտին:
Ինչպե՞ս իռլանդացիները սփռվեցին աշխարհով մեկ, կամ սուրբ Պատրիկի լեգենդը
Բոլորս գիտենք՝ տարիներ շարունակ Բաքուն այս մասին ասում ու ասում էր, ուղղակի այնքան էր ասում, որ դա ժամանակի ընթացքում սովորական էր դարձել և ընկալվում էր զուտ որպես պատերազմական հռետորաբանություն: Կարծում եմ՝ նույնիսկ հասարակ ադրբեջանցիների կողմից էր այդպես ընկալվում: Այնինչ այդ հռետորաբանությունը գործի վերածելու համար պայմանները հասունանում էին:
Տեսեք: Դեռ ապրիլյան պատերազմից մի քանի շաբաթ առաջ ամերիկացի հայտնի փորձագետներից մեկը՝ Ջեյմս Քլափերը, որի վերլուծություններն օգտագործում են նաև ամերիկյան քաղաքական վերնախավը և կառավարությունը, շատ հստակ կանխատեսում էր արել. «Ադրբեջանի շարունակական ռազմականացումը, որն ուղեկցվում է տնտեսական պայմանների վատթարացմամբ, էապես մեծացնում է հավանականությունը, որ 2016-ին հակամարտությունը կսրվի»։
Համաձայնեք՝ շատ ճիշտ կանխատեսում էր։
Սրան գումարենք նաև բանակցային ջանքերի անարդյունավետությունը, ինչը մի նախադասությամբ շատ դիպուկ փաստել էր բրիտանացի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը. «Մինսկի խմբի համանախագահներն այլևս հակամարտության կարգավորման ուղիներ չեն փնտրում, այլ ունեն ընդամենը մի նպատակ՝ գոնե պահպանել ներկա դրությունը»։
Համաձայնեք՝ բրիտանացու ասածը բավական ճիշտ էր արտացոլում ավելի քան երկու տասնամյակ տևող բանակցային գործընթացի իրական պատկերը՝ արվել էին մի շարք առաջարկներ, ներկայացվել էին խնդրի լուծման շատ որոշակի տարբերակներ, բոլորն էլ այս կամ այն պատճառով մերժվել էին և մնացել էր մի սփոփանք՝ լավ, չեն կռվում, էլի բան է: Բայց կռիվը սկսվեց։
Ցավոք, հօդս ցնդեցին այն հույսերը, որ միջազգային հանրությունն իր ազդեցությամբ կարող է կանխել լայնածավալ ռազմական գործողությունների վերսկսումը: Իսկ էդպիսի պատրանքներ, այո՛, ունեինք: Հիշեք, թե քանի անգամ էր հայաստանյան ասուլիսներում հնչել այդ միտքը՝ միջազգային հանրությունը պատերազմ թույլ չի տա: Չգիտեմ՝ իմ կարծիքով՝ պատրանքներից ազատվելը, այնուամենայնիվ, նույնպես դրական արդյունք է: Չունի միջազգային հանրությունը իրադրության վրա ազդելու գործուն լծակներ: Սա՝ մեկ։
Երկրորդ։ Մենք համոզվեցինք, որ Ադրբեջանում չեն համակերպվել ստատուս քվոյի հետ: Բայց եթե ապրիլյան ռազմական գործողությունների նպատակն այն էր, որ բոլորը համոզվեն՝ Լեռնային Ղարաբաղի բարդ հարցը իրոք հնարավոր է լուծել պատերազմական ճանապարհով, էստեղ արդյունքը, համաձայնեք, ճիշտ հակառակն էր՝ սպառազինության վրա հսկայական միջոցներ ծախսելով, ճակատային գծի երկայնքով մեծ քանակության մարդկային ուժ և տեխնիկա կուտակելով ու այն մարտի նետելով, միևնույն է՝ չհաջողվեց հասնել քիչ թե շատ էական ու բարենպաստ արդյունքի:
Դավադրությունների տեսություն, կամ ինչ են իշխանությունները թաքցնում ժողովրդից
Եվ վերջապես երրորդ։ Հիշենք՝ 90-ականների առաջին կեսին՝ Ղարաբաղյան պատերազմի ողջ ընթացքում, մենք՝ հայաստանցիներս, ջանադրաբար փորձում էինք համոզել միջազգային հանրությանը՝ Հայաստանը Ղարաբաղի հետ բացարձակ որևէ կապ չունի, մենք չենք կռվում այնտեղ, միայն ղարաբաղցիներն են կռվում: Այնինչ ապրիլյան պատերազմից անմիջապես հետո Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի նիստում ամենաբարձր մակարդակով հնչեցվեց Հայաստանի և Արցախի միջև ռազմական փոխօգնության վերաբերյալ համաձայնագիր կնքելու գաղափարը: Այսինքն՝ մի կողմից Հայաստանը չհրաժարվեց Մինսկի խմբի միջնորդությունից, բայց մյուս կողմից՝ հասկացրեցինք թե՛ ադրբեջանցիներին, թե՛ միջազգային հանրությանը՝ ցանկացած նոր ոտնձգություն ավելի ու ավելի է սերտացնելու Ղարաբաղի և Հայաստանի կապը բոլոր ոլորտներում՝ ռազմականից մինչև իրավական։