ԵՐԵՎԱՆ, 28 հունվարի — Sputnik, Ժաննա Պողոսյան. Երբ դու Հայաստանում մեծացած «քսանքանի» տարեկան աղջիկ ես, որը պարբերաբար դպրոցում, համալսարանում, ԶԼՄ–ներից, իր շրջապատի գրեթե ամեն տղայից լսել է բանակի մասին, կարող ես մտածել, որ լավ էլ պատկերացում ունես «չաստի կյանքի» մասին։ Բայց, արի ու տես, որ երբ իրականում ես հայտնվում զորամասում, պարալիզացվում ես. մարդիկ խոսում, քայլում ու վարվում են քեզ համար անհասկանալի դինամիկայով։ Ինձ հիմա զգում եմ Հայաստանի 12–րդ մարզում (Արցախը 11-րդն է)` բառերը կարծես թե հայերեն են, բայց այնպիսի բարբառով են ասում, որ` մեղա աստծու, պետք է լարվեմ, որ հասկանամ։
Պետք է ոչ մի վայրկյան չթուլացնել զգոնությունը. Դավիթ Տոնոյան
– Շարքայի՛ն Այսինչյան, դու գիտե՞ս պահպանության և պաշտպանության տարբերությունը։
– Ճիշտ այդպե՛ս։
– Իսկ ինձ թվում է` չգիտես, շարքային Այսինչյան։
– Ոչ մի կե՛րպ, պարո՛ն փոխգնդապետ։ Պահպանությունը խաղաղ պայմաններում է կատարվում, պաշտպանությունը` հակառակորդի մարտական գործողությունների ժամանակ։
– Վստա՞հ ես։
– Ճիշտ այդպե՛ս։
Մտքումս հաշվում եմ, թե քանի վանկից է բաղկացած «ճիշտ այդպես» արտահայտությունը ու քանիսից` «գրաժդանսկի» «այո»–ն։ Լավ, ի՞նչ իմաստ կա այդքան երկար ֆրազներով խոսելու։
– «Դիսցիպլինա»,–հարցիս պատասխանում է զորամասի հրամանատարական կազմից փոխգնդապետ Սարգսյանը,–բանակը իրա «ուստավով» ու կյանքով է ապրում, առանց էդ ամենափոքր կարգավորումների բանակը բանակ չի։
–Հիմա որ զինվորը «ճիշտ այդպես»–ի փոխարեն ասի «այո», «ոչ մի կերպ»–ի տեղն էլ` «ոչ», թեմա՞ ա։
Խոսելուս մտերմիկ ոճն ակնհայտորեն դուր չի գալիս փոխգնդապետին, բայց զինվորականին բնորոշ սառնասրտությամբ պատասխանում է.
–«Թեմա» չի, բայց ընդունված չի։
Անգամ ինձ` մի քանի ժամով հյուր եկած «դրսի մարդու» համար է հասկանալի, որ կարգուկանոնը` փոխգնդապետի ասած «դիսցիպլինան», բանակի աստվածն է։ Զորամասի գրեթե ամեն մասնաշենքի պատին կան ժամանակացույցեր` երբ պետք է զարթնել, երբ հաց ուտել, երբ հանգստանալ, երբ դասի գնալ, երբ ֆիզիկական վարժություններ անել։ Քաղաքացիական կյանքում դպրոցում ապրում ես նման խիստ կարգով օրական չորս ժամ, համալսարանում` վեց, աշխատավայրում` ինը, բայց այստեղ օրվա 24 ժամդ էլ գրված է։ Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ շատ 18-ամյա տղաներ անգամ առանց մեկ օր համալսարան հաճախելու են զինված ուժերում հայտնվում, կարելի է միայն պատկերացնել` ինչքան բարդ է նրանց համար «ժամով» ապրելը։
– Ամենադժվարը արթնանալն է առավոտը, – պատմում է ինձ զինվորներից մեկը։
- Հա՞։
– Հա, մինչև հիմա չեմ հարմարվում։
– Իսկ քանի՞ օր ես ծառայում։
– ...Մմմ։ Մի շաբաթից զորացրվում եմ։
Ես էլ, ինքն էլ, մեզ միացած երկու զինվորներն էլ ծիծաղում են։ Ինձ զինվորի վիճակում եմ պատկերացնում ու հարցնում.
– Գնալու ես տուն ու երևի օրերով քնե՞ս։
– Օրերով չէ, է, ամիսներով։ Մյուս տարի էս վախտ նոր կզարթնի, – ծիծաղելով ասում է զինվորի ընկերը։
– Ամեն օր գոռալով ենք արթնացնում,–շարունակում է մյուսը։
Դժվար արթնացող զինվորը կարող է նախօրոք ականատես լինել` իրեն ինչ է սպասվում մեկ շաբաթից. զորամասում առավոտվանից զինծառայողներ են զորացրվում։ Տասնյակի չափ զինծառայողներ կանգնած են զորամասի բակում` ծածանվող եռագույնի առջև։ Նրանց հետևում դեռևս անգործ կանգնած «մուզզվոդն» է` երաժիշտները, դիմացը` թղթերը ձեռքին հրամանատարը։
Երևանյան զորամասում օդ են թռցնում զորացրվողներին. տեսանյութ
– Շարքային Վարոսյա՛ն։
– Ես եմ։
– Է՜, շարքային Վարոսյան, բարձր ասա, չի լսվում։
– Ե՛ս եմ։
– Այ այդպես։ Ինձ մո՛տ։
Բացարձակ կարևոր չէ, որ տղաների` զինծառայության վերջին րոպեներն են, նրանց դեռ բանակային կարգուկանոնի մեջ են պահում։ Հրամանատարը սեղմում է զինվորի ձեռքը.
– Այսօր ավարտում ես ծառայությունդ, շարքային Վարոսյան։ Ստացի՛ր պատվոգիրդ։ Շնորհավորում եմ։
Զինծառայողը պատվոգիրը ձեռքին վերադառնում է շարք։ Կողքից տղաները փսփսում են` «զորացրման պասպորտդ ստացար»։
Ինքնաթիռներ, սնունդ, աշխատավարձ և ոչ միայն․ ինչպիսի՞ն էր տարին հայկական բանակի համար
Այս շարքից երեք զինծառայող է զորացրվում։ Առանձին–առանձին պատվոգրեր տալուց հետո հրամանատարը երեքին էլ կանչում է իր մոտ, սեղմում յուրաքանչյուրի ձեռքն ու մաղթում հաջողություններ քաղաքացիական կյանքում` հավելելով` «հետո բանակին երանի եք տալու, «գրաժդանսկի» կյանքն ավելի դժվար է»։
«Մուզզվոդը» սկսում է ուրախ քայլերգ նվագել։ Հրամանատարը, փորձելով երաժշտությունից ավելի բարձր խոսել, դիմում է ծառայությունը շարունակող զինվորներին.
– Դե, տղերք ջան, կարաք մոտենաք ձեր ընկերներին, գրկեք, պաչիկ անեք, հաջող անեք։
«Պաչիկ անեք»–ի վրա տղաները զսպված ծիծաղում են, բայց երբ մոտենում են զորացրվող ընկերներին` և՛ գրկում են, և՛ ճակատներն ու այտերը հավեսով համբուրում.
– Ախպերս, լավ մնա, մեռնեմ սրտիդ։
– Կզանգես հա՜, չմոռանաս։
– Բան չմնաց, ախպերս, հեսա ես էլ եմ գալու, կերևանք։
Իսկ նրանք, ում ուղղված էին այս կոչերը, մի ընկերոջ գրկից կտրվելուց հետո խառնված նայում էին շուրջը.
– Տղերք, մարդ կա՞, ում հլը հաջող չեմ արել։
Հայաստանի բանակը պետք է լինի ամենաինտելեկտուալներից մեկն աշխարհում. Նիկոլ Փաշինյան
Երբ բոլորը բոլորին արդեն գրկում–վերջացնում են, զորացրվող զինծառայողները քայլում են դեպի «կապեպե»` զորամասի անցակետ, այստեղ հերթապահություն իրականացնող զինծառայողների հետ էլ են գրկախառնվում ու վերջ` զորամասից դուրս են գալիս։
Նորակոչիկների ճանապարհման և զորացրվածների դիմավորման միջոցառումներ` Երևանում
Դրսում տասնյակ մարդիկ են հավաքված, որոնք տղաներին տեսնելով` երեք խմբի են բաժանվում. ամեն խումբը մոտենում է իր զինվորին։ Մարդիկ «ճզմելու» չափ գրկում են տղաներին, շնորհավորում, վերցնում ձեռքներից պայուսակները։ «Մուզզվոդի» երաժշտությունն արդեն չի լսվում, փոխարենը տղաների հետևից եկած մեքենաներում են երաժշտություն միացնում. եթե զորամասում տոնական երաժշտությունը բանակային–ռազմահայրենասիրական էր, ապա զորամասից դուրս` մոդեռն հիփ–հոփ է։ Իրար գրկող մարդկանց մի կերպ ճեղքում, մեջտեղ են գալիս երկու սևազգեստ տղամարդ` ռազմական ոստիկաններ են։
– Տղաներ, արգելված իրեր, փամփուշտ, զենք ձեզ մոտ չունեք, չէ՞։
– Չէ, չէ, հաստատ չունենք, վեշերը` հես են։
Ոստիկանները ստուգումներ են անցկացնում, ձեռքսեղմում անում տղաների հետ.
– Բարի ճանապարհ ձեզ, տղերք ջան։ Շնորհավոր։
Տղաներին, համաձայն զորացրման համահայաստանյան ավանդույթի, ընկերներն օդ են թռցնում։ Ռազմական ոստիկաններին դա դուր չի գալիս, կոշտ ասում են` «մի արեք»։ Տղաներին գետնին են իջեցնում ու շարունակում գրկել։ Երբ բոլորն արդեն նստում են մեքենաներն ու հեռանում զորամասի տարածքից, անգամ ես, որ նոր մարդ էի այստեղ, սկսում եմ ինձ մի տեսակ կիսատ զգալ։ Հիշում եմ` ինչպես տղաներից մեկը զորացրվող ընկերոջն ասաց.
– Եթե չես հիշել մեզ, գլուխդ կջարդեմ։
Երկուսն էլ լացախառը ծիծաղեցին ու գրկախառնվեցին։ Գլուխ ջարդելու առիթ այս դեպքում դժվար թե լինի. ինչպես Հայաստանում մեծացած «քսանքանի» տարեկան աղջիկ` շրջապատի գրեթե բոլոր տղաներից միշտ լսել եմ` «բանակի ընկերությունը մինչև կյանքի վերջ է տևում»։