Իզուր չէ, որ Գյումրին հաճախ Վարպետաց քաղաք են անվանում։ Այստեղ վարպետների պակաս չկա։ Մեկը վարպետությունը պապից է ժառանգել, մյուսը վարպետ է դարձել անելանելիությունից ու այլընտրանքի բացակայությունից։
«Ծո՛, ինչղ լավ է, հբը օր կսեինք` աշխարհի կենտրոնը Գյումրին է». տոնական հայրաքաղաքը
Գյումրիում մեծ համբավ ունի Ազատ պապը, որին եթե հարցնում ես` ինչի մասնագետ է, պատասխանում է` ամեն ինչի։ Իր երկար կյանքի ընթացքում նա աշխատել է որպես ծաղրանկարիչ, մանկավարժ, փայտագործ, քարտաշ, խաչքարագործ… Իր կյանքի կարևոր գործերը համարում է երկուսը` մահացած կնոջ շիրիմին իր ձեռքերով պատրաստած խաչքարն ու 1.5 տարում կերտված ահռելի շախմատը։
«Շատ կուզեի ժամանակ գտնել ու մի հատ էլ էսպես շախմատ ստեղծել։ Բայց դե ժողովուրդը չի առնում։ Ավելի հեշտ են առնում, օրինակ, բաժակ–գդալները։ Դա էլ ավելի շատ եմ սարքում», – պատմում է վարպետը։
Նրա շախմատային ոչ մի խաղաքարը չի կրկնում մյուսին։ Անգամ զինվորներից ամեն մեկն իր կենսագրությունն ու օրակարգն ունի։ Մեկի ձեռքին սուր է. նա հարձակողական է տրամադրված, մյուսը թմբուկներ է նվագում. հակառակորդին դեմ է, բայց շատ չի խառնվելու, երրորդի ձեռքում գիրք է. նա մարտի հետ գործ չունի։ Սև խաղաքարերը Ազատ պապը կերտել է ծովահենների պես, իսկ սպիտակներին` միջնադարյան թագավորության ներկայացուցիչների։ Կանայք էլ միայն թագուհիներ չեն այս շախմատային տախտակի վրա. նրանք հանգրվանել են նաև նավակներում։
«Ինձ բոլորն ասում են` տար Երևանի Վերնիսաժ, էնտեղ կկարողանաս ծախես։ Գյումրիում ո՞վ էսքան փող կտա շախմատին։ Բայց դե, եսի՞մ։ Բա որ հասնեմ Երևան, էլի չառնե՞ն», – նեղսրտած ասում է պապը։
Ի տարբերություն նրա` պատվերների պակաս չունեն Մնոյան եղբայրները։ Հովհաննեսն ու Վահանը երրորդ սերնդի դարբիններ են, նրանց պապը դեռևս 1949-ին է Գյումրիում հիմնել «Դարբնոցը»։ Դարբնության արվեստը տղաները սովորել են հորից։ Պապը մահացել է` հասցնելով տեսնել, որ թոռները շարունակելու են ընտանեկան գործը։
«Մեզ մոտ հիմնականում դարպասներ, ճաղեր, աստիճանավանդակներ են պատվիրում։ Երբեմն նաև արվեստին տրվելու ժամանակ ենք գտնում», – պատմում է Վահանը` ցույց տալով եղբոր կերտած պղնձե տիկնոջը։
Մնոյանները նաև Գյումրիում մի շարք եկեղեցիների ջահերն են պատրաստել։ Ընտանիքի բոլոր անդամներն այս կամ այն կերպ նվիրված են դարբնությանը և այլ աշխատանքով զբաղվելու կարիք չունեն։
«Տընգլ-մընգլ», «Բոբիկ ջուր մի էրա». գյումրեցի ուսուցիչները երգչախումբ են հիմնել. տեսանյութ
Գյումրեցի ընկերներ Գագիկն ու Արսենն էլ մի քանի տարի առաջ որոշեցին վերհիշել մանկությունը և չլիկ դաստա խաղալ։ Իրենց հին հոլերը չգտնելով` շրջեցին քաղաքի բոլոր խանութները` նորերը գնելու նպատակով, բայց այդպես էլ ոչ մի տեղ «ֆռռիկ» (հոլ) չգտան։
«Տխրություն ու վախ խառնվեց մեր մեջ, ախր էդ արվեստ էր ու հիմա դուրս է գալիս շուկայից, նոր սերունդը չի էլ իմանում` ֆռռիկն ինչ է։ Էդպես ծագեց «Իմ ֆռռիկի» գաղափարը», – պատմում է Գագիկ Մխիթարյանը` «Իմ ֆռռիկ» բրենդի համահիմնադիրը։
Ընկերները որոշեցին վերածնել իրենց մանկության խորհրդանիշը։ Երկուսն էլ տիրապետում էին փայտագործությանը և նկարչությանը, ընթացքում էլ ավելի կատարելագործվեցին։ Այժմ նրանց «ֆռռիկները» բավականին հայտնի են թե՛ Գյումրիում, թե՛ Հայաստանի մյուս քաղաքներում, թե՛ սփյուռքում։
Գագիկի և Արսենի ձեռքերով է նոր շունչ առել նաև «Տեյմորտակը»` ինտելեկտուալ խաղ, որը նույնպես բավականին հայտնի է 90-ականներին մեծացած երեխաների շրջանում։
Երեք տասնամյակ շարունակ աղետի գոտու գորշ շղարշը դեմքին գցած Գյումրին օրեցօր ավելի շատ է ստեղծագործում և ավելի շատ ժպտում։ Հավանաբար մի օր շղարշի կարիքն էլ այլևս չի լինի։