ԵՐԵՒԱՆ, 24 յունիսի — Sputnik, Արամ Գարեգինեան. Հայաստանի մէջ այլեւս պէտք չէ անտառներ հատել: Ձեռքի տակ բաւականաչափ վառելիք կայ, որմով կարող է փոխարինել եւ՛ վառելափայտը, եւ դիզլը, երբեմն ալ նաեւ գազը: Ատով համոզուած է երեւանցի գործարար Սուրէն Դաւթեանը:
Ան վառելիքային աղիւսաքարեր կ’արտադրէ: Հումքն այս պարագային ոչ թէ ձեռքի տակ է, այլ ոտքերու, ցորենի դաշտերու ծղօտն է: Հարիչը կ’անցնի դաշտով, հաւաքելով ցորենը, իսկ ծղօտը կը մնայ:
Այն քիչ տեղեր կ’օգտագործեն, կը նկատէ Դաւթեան:
Որպէս պարարտանիւթ այն գրեթէ չի կարելի օգտագործել, որպէս անասնակեր` նոյնպէս: Այդ պատճառով ալ ծղօտը մեծամասամբ չեն հաւաքեր, այլ պարզապէս կ’այրեն:
Կացին այլեւս պէտք չէ
«Այսինքն տեղ մը անտառ կը հատեն, իսկ մէկ այլ տեղ վառելիքն ի զուր կը կորչի: Իսկ նման բան պէտք չէ ըլլայ: Անտառը մեր ընդհանուր հարստութիւնն է: Կը կարծեմ, քիչերը համաձայն չեն ըլլար ասոր հետ», – աւելցուց ան:
Ծղօտն ան հէնց այնպէս չէ, որ վառելիք կ’անուանէ: Հայաստանի կառավարութեան եւ KfW գերմանական դրամատան ծրագիրով հանրապետութեան մէջ անտառային տեղանքին գտնուող գիւղերու աջակցման նախագիծ կ’իրականացուի: Գիւղացիներուն համար կ’ուզեն անտառը չհատելու հնարաւորութիւն ստեղծել, որ վառելիք ու գումար ստանան այլ կերպ: Այնպէս, որ «անտառին մէջ փայտահատի կացինի» առաւել եւս բենզասղոցի ձայնը չլսուի:
Այդ ծրագիրով Մեղրիէն քիչ հեռու (Իրանի հետ սահմանին) գտնուող Լիճք եւ Տաշտուն գիւղեր արդէն 70 թոն ծղօտ ուղարկած են Դաւթեանէն: Հարցումներուն համաձայն` գիւղացիները բաւականին գոհ են նոր վառելիքէն:
«Եկէք համեմատենք որեւէ այլ սովորական վառելիքի հետ, այդպէս աւելի պարզ կ’ըլլայ», – կ’ըսէ Դաւթեան, – «Տեսէք, այսպիսի ծղօտներու 1 թոնը նոյնքան ջերմութիւն կու տայ, որքան 400 լիթր դիզվառելիքը: Սակայն 400 լիթր դիզվառելիքը 180 հազար դրամ է: Իսկ աղիւսաքարերու մէկ թոնը` 80 հազար: Այսինքն 2.5 անգամ աժան»:
Սակայն այստեղ ալ ան պատրաստ է վճարման տարբեր ձեւեր դիտարկել: Ներառեալ այնպիսի, որ քիչ մը նման է խորհրդային տարիներուն թափոններ հաւաքելուն:
«Եթէ ինծի 3 թոն ծղօտ բերեն, ես 1 թոն աղիւսաքար կը վերադարձնեմ եւ գումար չեմ խնդրեր: Գիւղացին անվճար վառելիք կը ստանայ, ես` անվճար հումք: Երկուքիս համար ալ ատիկա լաւ է», –կը ժպտի Դաւթեան:
«Նարեկն» արեւելահայերէն թարգմանուած է. ծախսերը հոգացած է media magnet Արթուր Ջանիբեկեանը
Ի հարկէ, բացարձակ անվճար ամէն պարագային չստացուիր: Դաշտերէն պէտք է հաւաքել եւ մամլել ծղօտը: Սակայն որեւէ ծախսի պարագային, քանի մը անգամ աւելի կարելի է տնտեսել:
Հումքը ան պատրաստէ ոչ միայն անվճար ընդունիլ, այլեւ գնել: Այս տարբերակը նոյնպէս ձեռնտու է կողմերուն, ընդգծեց գործարարը:
Ոչ միայն յանուն անտառի, այլեւ յանուն ցորենի
«Հայաստանի պայմաններուն ցորեն աճեցնելն այնքան ալ շահաւէտ չէ: Իսկ հիմա հացամշակները թէեւ փոքր, բայց յաւելաւաստակ կ’ունենան: Իսկ հացաբոյսերու արտադրութիւնը պահպանելը նոյնպէս շատ կարեւոր է մեր երկրին համար», – աւելցուց ան:
Ի հարկէ, դիզլն ու գազն ամէն տեղ չէ, որ կարելի է փոխարինել: Ինքնաշարժը աղիւսաքարով սար չի բարձրանար: Սակայն վառարանը կամ ջեռուցման կաթսան բաւականին բնական կ’աշխատին, կը վստահեցնէ Դաւթեան:
Տեխնիկապէս միայն մէկ հարց կը մնայ: Վառելիքային աղիւսաքարը այրուելու համար աւելի շատ թթուածին պէտք է, քան վառելափայտին: Ժամանակակից կաթսաներու մէջ ատիկա խնդիր չէ. այնտեղ օդի մատակարարումը կարելի է ինքնազօր կերպով կարգաւորել: Իսկ վառարանի մէջ կարելի է սովորական կրակացանց տեղադրել:
«Մենք սկսանք աշխատիլ 2017 թուականին: Առաջին ձմեռը` 2017-18 թուականներուն վաճառքը մեծ չէր: Իսկ ահա նախորդ ձմեռ գնորդներն արդէն աւելի շատ էին: Անոնց մէջ էին նաեւ Արմաւիրի մարզի Զարթօնք գիւղին մէջ` Մեծամօր քաղաքէն քիչ հեռու գտնուող երկու ջերմոցներու սեփականատէրը»,- կը պատմէ տնտեսվարողը:
Դաւթեանն իր առաջին արտադրութիւնը հիմնեց Զօրաւան գիւղին մէջ, Կոտայքի մարզի Եղուարդ քաղաքին մօտ:
Երկրորդը մտադիր է նոյնպէս Կոտայքի մէջ բանալ, Բիւրեղաւանի մէջ (ՄԱԿ–ի ծրագիրներէն մէկուն աջակցութեամբ): Իսկ հիմա կը մտածէ նաեւ երրորդ արտադրամասի մասին` Տաւուշի մարզին մէջ: Անտառներն այստեղ շատ են եւ կարեւոր է, որ այդքան շատ ալ մնան:
Ծղօտը կը տաքցնէ բոլորին
Այո, կը պնդէ Դաւթեան: Հանրապետութեան մէջ մէկ տարուան ընթացքին աւելի քան 300 հազար թոն հացահատիկ կը հաւաքեն: Իսկ ամենամօտաւոր գնահատականով ծղօտ դաշտին մէջ կը մնայ մօտաւորապէս 1.5 անգամ աւելի, քան ցորեն: Այսինքն (շատ մօտաւոր հաշուարկով) ծղօտը հանրապետութեան մէջ կը հաւաքուի 450 հազար թոն: Աղուսաքարեր կը ստացուի գրեթէ նոյնքան, քանի որ չորացնելու ժամանակ ծղօտը շատ քիչ կը կորսնցնէ իր կշիռը:
Երրորդ արտադրամասը բանալու համար Դաւթեան պէտք է 6-7 մլն դրամ գտնէ. աղիւսաքարերու համար սեղմիչ գնէ: Ամսական այն շուրջ 250 թոն աղիւսաքար կ’արտադրէ:
Եթէ արտադրութիւնը հիմնուի, անոր հիմնադիրները ստիպուած կ’ըլլան կանոնաւոր կերպով շրջիլ Հայաստանով: Դաւթեան Երեւան կ’ապրի, իսկ արտադրամասը Զօրաւան գիւղին մէջ է, ամէն օր 25 քմ ճանապարհ կը կտրէ–կ’անցնի եւ ետ կը վերադառնայ: Հիմա նաեւ Բիւրական կ’երթայ, ուր պէտք է ըլլայ երկրորդ արտադրամասը: Իսկ եթէ յայտնուի նաեւ երրորդը, ապա ստիպուած կ’ըլլայ 130 քմ կտրել–անցնիլ ու հասնիլ Իջեւան:
Անոր գործընկերը եւս այստեղ պիտի գայ հեռուէն, գրեթէ 300 քմ հեռաւորութենէն` Ստեփանակերտէն: Արցախի անոր ընտանիքը քանի մը տարի առաջ նման արտադրութիւն հիմնած է:
Բայց Դաւթեան ո՛չ դժուարութիւններէն կը վախնայ, ո՛չ ճանապարհներէն: Մասնագիտութեամբ ան ճարտարապետ չէ, այլ տնտեսագէտ: Սակայն այնքան տարի անցուցած է արտադրութեան մէջ, որ, ինչպէս ինք կ’ըսէ, սկսաւ բան մը հասկնալ:
Հայաստանը ժողովրդագրական ճգնաժամի եզրի՞ն. որո՞նք են ՄԱԿ–ի կանխատեսումները
«Տեսայ, որ Ստեփանակերտի մէջ գործընկերներս թեփէն աղիւսաքարեր կ’արտադրեն: Հետաքրքրուեցայ, կարդացի: Պարզուեցաւ, որ ծղօտէն կարելի է ոչ պակաս վառելանիւթ ստանալ եւ անտառը հանգիստ ձգել: Ես չեմ գիտեր, որ արտերկրի մէջ արդէն 40-50 տարի այդպէս կ’ընեն: Բայց երբեք ուշ չէ սորվիլ», – կը ժպտի Դաւթեան:
Ինչպէս ըսինք, Դաւթեան դժուարութիւններէն չի վախնար, բայց ամենակարեւորը` ան նորութենէն չի վախնար: Գայլերէն վախնաս, ուրեմն անտառ պէտք չէ երթաս, համոզուած է ան: Անոր յամառութեան շնորհիւ, անտառ երթալ հնարաւոր կ’ըլլայ: Սակայն արդէն ոչ թէ կացինով, այլ ընկոյզ, հատապտուղ կամ խոտաբոյսեր հաւաքելու: Տաւուշի մարզի այս հարստութիւնը երբեք չաւարտուիր: