Լիլիթ Հարությունյան, Sputnik Արմենիա
Գյումրու ամենահին և հայտնի կանաչ գոտին կենտրոնական զբոսայգին է, կամ, ինչպես այն անվանում են՝ «горки сад»-ը (բլրի վրա գտնվելու համար): Եվ, եթե «գորկի սադ» մտնեք գլխավոր մուտքից, ապա թեքվեք ձախ, որոշ ժամանակ անց ձեր առջև կհառնի գեղեցիկ, զուսպ, նախշազարդ, դասական ոճի շենքը: Այն կառուցված է սև տուֆով, ինքը շահեկանորեն ընդգծում է շենքին առանձնահատուկ գրավչություն հաղորդող փայտե դռներն ու պատուհանները: Անհարթ տեղանքի պատճառով զբոսայգին կարծես բարձրանում է Աճեմյան փողոցի վրա, որտեղ էլ տեղակայված է սիրված կինոյի տուֆակերտ հերոսը: Իսկ տուն մտնելու համար, արդեն պետք է դուրս գալ այգուց և շրջանցել այն աջ կողմից:
Շենքում հիմա Շիրակի մարզային գրադարանն է: Այս շինությունը П-աձև մեծ համալիրի փոքր մասն է միայն: Իսկ ամբողջ համալիրը հանրահայտ դարձավ 1985 թվականին «Հայֆիլմ» կինոստուդիայի «Մեր մանկության տանգոն» կինոգլուխգործոցի շնորհիվ:
Այո, հենց այստեղ, ընդարձակ փայտե պատշգամբներով հին առանձնատանն էլ զարգանում էր Սիրանուշի և Ռուբենի հերոսների՝ անկրկնելի Գալյա Նովենցի և Ֆրունզիկ Մկրտչյանի դրաման:
Խորհրդային տարիներին տունը բնակելի էր։ Կողք-կողքի ապրելով, ընտանիքները քաջատեղյակ էին միմյանց ուրախություններին և տխրություններին, միասին տխրում էին և միասին ուրախանում, ծանր ժամանակներում օգնում և սատարում միմյանց, լավ օրերին` պարեր կազմակերպում ընդարձակ ընդհանուր բակում, ինչպես կինոյում է պատկերված:
Մոռացությունից դեպի վերածնո՞ւնդ
Տարբեր ժամանակահատվածներ համալիրը, որն այսօր «Կումայրի» արգելոց-թանգարանի կազմում է, օգտագործվել է տարբեր կարիքների համար։ Ցարական ժամանակաշրջանում տներից մեկում տեղակայված էր գանձարանը, մյուսում` քաղաքի գլխավոր փոստը։
Ինչպես Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում պատմեց «Կումայրի» արգելոց-թանգարանի գիտաշխատող Պարույր Զաքարյանը, համալիրի առաջին շենքը կառուցվել է 1870 թվականին։
«Աբոևների, կամ Աբովյանների տունը, 1870 թվականի է: Հենց այնտեղ է նկարահանվել Ալբերտ Մկրտչյանի հայտնի «Մեր մանկության տանգոն» ֆիլմը։ Այն շինությունը, որտեղ այսօր գտնվում է գրադարանը, կառուցվել է արդեն Խալաթյանցների (Խալաթովներ) կողմից` 1885 թվականին», – պատմեց նա։
Ի դեպ, այդ ամսաթիվը փորագրված է փոքրիկ քարե սալիկին՝ տան արտաքին պատերից մեկի վրա: Իսկ ամսաթվի վերևում կարելի է երկու հայերեն տառ տեսնել` «Խ Ա»։
Ինչ վերաբերում է քաղաքի փոստային ծառայության շենքին, որը գտնվում է Շչորսի փողոցում, ապա այն կառուցվել է 1880-1900 թվականներին։ Զաքարյանի խոսքով՝ փոստն այնտեղ գործում էր 1913 թվականից ընդհուպ մինչև 1988 թվականի երկրաշարժը:
Քաղաքի պատմության անբաժան մասը կազմող այս համալիրի հիանալի շինությունները, ցավոք ժամանակի ընթացքում լքված վիճակում հայտնվեցին և մոռացության մատնվեցին: Յոթ տարի առաջ կառույցներից մեկը վերականգնվեց նախկին տեսքով և փոխանցվեց, ինչպես նշվեց, Շիրակի մարզի գրադարանին: Պետք է ասել, որ դա շատ ճիշտ որոշում էր, ով էլ որ այն կայացրած լինի: Առավել ևս, որ գրադարանի ղեկավարությունն ու աշխատակիցները իրենց կողմից արել են ամեն ինչ, որպեսզի գրքասերներն այստեղ իրենց հարմարավետ ու լավ զգան:
Օրինակի համար, պատշգամբը, որը տան բակ է դուրս գալիս, դարձրել են ընթերցասրահ… բաց երկնքի տակ, որտեղ կարելի է վայելել սիրված գիրքը` հարմարավետ տեղավորվելով մեծ պուֆիկի վրա: Սրանից բացի, երրորդ հարկում արվեստի բաժին է ստեղծվել։ Այստեղ բազմաթիվ արտ-անկյուններ կան, որոնցից յուրաքանչյուրը պատմում է Հայաստանի մշակույթի ականավոր գործիչների մասին. Կոմիտաս, Փարաջանով, Ֆրունզիկ Մկրտչյան և այլն: Այստեղ անցկացվում են տարբեր ստեղծագործական միջոցառումներ և գիտական բանավեճեր։ Մի խոսքով` հայտնի համալիրի մի մասն այսօր դարձել է Գյումրու հաճելի վայրերից մեկը։
Մյուս շինություններով, Պարույր Զաքարյանի խոսքով, դեռ ոչ ոք չի զբաղվում։ Դրանք ՀՀ մշակույթի նախարարության հաշվեկշռի վրա են և ծայրահեղ լքված վիճակում են:
«Մեր մանկության տանգո» ֆիլմի տնով հիմա հետաքրքրվում է «Թումո» ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնը, որն այսօր վերակառուցում է անցյալում որպես «Ժողովրդական տուն» հայտնի Գյումրու հին թատրոնի շենքը։
Բացի այդ, Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպանատունը հետաքրքրված է փոստի պատմական շենքով, և այս տարվա ապրիլին այստեղ այցելեց Հայաստանում ՌԴ արտակարգ և լիազոր դեսպան Սերգեյ Կոպիրկինը։
Միևնույն ժամանակ, ինչպես նշում է «Կումայրի» արգելոց–թանգարանի տնօրեն Ինգա Ավագյանը Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում, համալիրն անհրաժեշտ է վերակառուցել ամբողջությամբ, և ոչ՝ մաս-մաս:
«Փոստի շենքն այսօր մեկ սյուն է պահում, եթե նրա հետ որևէ բան պատահի, տունը կփլուզվի: Այսօր ուզում են վերակառուցել այն։ Սակայն ավելի ճիշտ կլիներ վերականգնել համալիրն ամբողջությամբ», – նշում է նա։
Ինչևէ, շատ կցանկանայինք հավատալ, որ ամենամոտ ապագայում գեղեցիկ համալիրը, որ ժամանակին կառուցվել է քաղաքի հարուստ վաճառականների կողմից և քաղաքի երբեմնի վեհության վկայություններից մեկն է, վերջապես, երկրորդ շունչ ստանա՝ ի ուրախություն գյումրեցիների: