Էլմիրա Թեւանեան, Sputnik Արմենիա
Արմաւիրի մարզի Ապագա գիւղի իրենց տուն մտնող հիւրին եղբայրները սկիզբը կը տանին հերոս հայրիկի անկիւնը. անգիր գիտեն բոլոր իրերու պատմութիւնը. մետալներէն որ մէկը ինչու համար ստացած է ան. «Էս մետալը պապայիս տուել են, որ ինքը կռուելա, որպէս հերոս: Էս միւսը Ղարաբաղում են տուել, էլի որպէս հերոս»,– պահարանին մէջ խնամքով պահուած պատմութիւնը կը պատմէ Գեղամը: Յետոյ կը պատմէ ու ցոյց կու տայ, թէ թշնամիին հետ ինչպէս կռուած է իր հայրը: Յետոյ վիրաւորուած է ու զոհուած: Հօր վերջին բառերն ալ անգիր գիտեն.
«Տղե՛րք, ես լաւ եմ: Դուք կռուէ՛ք»,- կ’ըսէ թոթովախօս Էրիկը:
Չարաբաստիկ ապրիլ 2 –էն երեք տարի անց Գեղամը, արդէն իր հօր`Յովսէփ Կիրակոսեանի անունը կրող դպրոցին մէջ ընկերներուն կը պատմէ հօր քաջութեան մասին: «Ես, մամաս ու Էրիկը կրակրոցների, պայթիւնների տակ նստեցինք մի մեքենայ, որը վարում էր պապայիս ընկերոջ կինը, ու ինքը էդքան էլ լաւ չէր կարողանում քշէր: Բայց մենք հասանք ուրիշ գիւղ, որտեղ կրակոց չկար»,– կը պատմէ Գեղամը` չթաքցնելով, որ ճանապարհին եւ՛ գոռացած են վախէն, եւ՛ լացած: Կը պատմէ, թէ ինչպէս հայրիկն այլեւս չպատասխանեց իրենց զանգերուն:
«Պապաս մեզ համբուրեց, խոստացաւ, որ շուտ կը գայ: Ու չեկաւ»,- կ’ըսէ Գեղամը: Յուզուած ուսուցչուհիին եւ քար լռութեամբ իրեն լսող համադասարանցիներուն մօտ կը խոստանայ շարունակել հօր պատմութիւնը:
Հրամանատար Յովսէփ Կիրակոսեան Մատաղիսի (ԻՍՎ) հրամանատարն էր: Ապրիլ 1-ի գիշերը, թշնամիի յարձակման լուրը լսելով, երեխաներն ու կինը ձգելով տունը, վազած էր զօրամաս` զինուորներուն մօտ: Իր 25 տղաներուն (այդպէս կ’ըսէր իր զինուորներուն ու հոգ կը տանէր անոնց մասին, ինչպէս իր երեխաներուն) տեղափոխելէ յետոյ շտապած էր ընկերներուն օգնութեան: Մինչեւ վերջ: Ու զոհուած:
Հակառակորդին հետ ծանր ու դժուար մարտին վիրաւորուած էր. մինչեւ վերջին պահը ընկերներուն կողքին եղած էր. անգամ արնաքամ ըլլալով` անոնց յորդորած է. «Տղե՛րք, ես լաւ եմ: Դուք կռուէ՛ք»:
Յովսէփի վերջին բառերը հայրենի բնակավայրին` իր անուան պուրակին մէջ, յուշարձանի վրայ յաւերժացած է:
Ի՞նչ է պատերազմի արժէքը... Ի՞նչ է խաղաղութեան գինը...
Պատերազմը շատ թանկ է ոչ միայն ռազմական սարքերու, զէնք-զինամթերքի առումով: Պատերազմի համար ժողովուրդները շատ աւելի թանկ կը վճարեն` իրենց անգին զաւակներու արեամբ:
Իսկ խաղաղութեան գինն ալ չի կրնար անգին արեամբ պահուած հողերու վերադարձը ըլլալ:
Ժողովուրդներուն խաղաղութեան պատրաստելը չի կրնար ենթադրել այդ տարածքներու գնով խաղաղութիւն: Այն տարածքներուն, որոնցմէ որեւէ դիրք չզիջելու համար զոհուեցան մեր տղաները` եղբայր, ամուսին, հայր…
Եղբայր, ամուսին, հայր...
2016-ի ապրիլ 2-ի 3-րդ տարին է: Երեք տարուան մէջ երեք նախարար փոխուած է: Երեք նախարարներն ալ ստացած են Հրամանատար Կիրակոսեանի կնոջ` Մարիամի նամակը` ընդառաջելու եւ լուծելու հերոսի զաւակներուն համար բնակարանի խնդիրը: Պետութիւնն, ի հարկէ, մէկ անգամ առաջարկեց 4 մլն դրամի դիմաց գտնել բնակարան, որուն համար կը վճարէ, բայց հարցն այդպէս ալ մնաց: 8 հազար տոլարով բնակարան գտնելն այնքան ալ հեշտ չէր: Բնակարան գտնելու նշուած ժամկէտն աւարտելէ ետք պատմութիւնն ալ աւարտուեցաւ: Պետութիւնն այլեւս բան չունի ըսելու այդ երեխաներուն եւ հրամանատարին կնոջ:
Երեք նախարարներէն ոչ մէկը այդպէս ալ չէ արձագանքած Յովսէփի կնոջ` Մարիամի խնդրանք-նամակին: Ռազմական կառոյցէն ոչ մէկ պաշտօնեայ հետաքրքրուած է, թէ երեխաները ուր կ’ապրին, ինչպէս կ’ապրին, ինչով կ’ապրին: Այս ընտանիքն այլեւս պետութեան հարկաւոր չէ՞:
Ալ ո՞վ , եթէ ոչ ես
Հրամանատար Յովսէփ Կիրակոսեան կը ծառայէր Հայաստանին, կը ծառայէր օրինակելի սպայի պէս` երբեք չթաքնուելով աւելի ապահով կէտերու մէջ: «Երբ մեր երեխաներն արդէն ծնած էին եւ փոքր էին, աւելի ապահով բնակավայր տեղափոխուելու մասին, երբեմն, կը մտածէի, բայց երբեք չեմ ըսած Յովսէփին: Գիտէի, որ ան չէր համաձայներ: Մենք պարզապէս միշտ իր կողքին եղած ենք: Ու շատերը կ’ըսէին` երկու փոքրիկներու հետ առաջնագիծին մէջ դժուար կ’ըլլայ, բայց Յովսէփը ոչ մէկուն կը լսէր»,– կը պատմէ Մարիամը:
Հրամանատարին ընտանիքը կ’ապրէր Մատաղիս, կ’ապրէր սպայի ստացած «խեղճ» աշխատավարձով ու երբեք չէր տրտնջար:
«Ալ ով, եթէ ոչ ես: Ես օրինակ կ’ուզեմ ծառայել: Այո՛, հէնց ես իմ ընտանիքով, իմ տղերքով պէտք է սահմանին ապրիմ: Թշնամին պէտք է իմանայ, որ այստեղ կ’ապրին, ծխնելոյզները կը ծխան, ու մենք այստեղ ենք»,– հրամանատարի բառերը կը յիշէ Մարիամը:
Ապրիլեան պատերազմէն մէկ ամիս առաջ հրամանատարի ընտանիքը տեղափոխուած էր Մատաղիս սպայական կազմի համար նախատեսուած նորակառոյցը:
«Չէինք հաւատար, որ վերջապէս բնակարանի վարձ պիտի չվճարենք, անընդհատ չենք տեղափոխուիր մէկ բնակավայրէ միւսը»,–կ’ըսէ Մարիամը: Սակայն անոնց ուրախութիւնը երկար չտեւեց. ապրիլեան պատերազմով ամէն ինչ աւարտուեցաւ: Անոնք չհասցուցին ապրիլ նոր բնակարանին մէջ` յանձնեցին բանալիներն ու վերադարձան Հայաստան:
Բնակարանի խնդիրը կարգաւորելու հարցով հրամանատարի կինը կը փորձէ չյուսալքուիլ, չհիասթափուիլ: Կ’ըսէ` զինուորականի կինը, ապագայ զինուորներու մայրը պէտք է ամուր ըլլայ: Տարիներու ընթացքին ինքն ալ կոփուած է. զինուորականի կին, այն ալ ականահատողի, երբ մահն ամէն վայրկեան դարանած է հողի տակ: «Ամէն օր կ’աղօթէի, որ բան չպատահի, ամէն օր վախը սրտիս մէջ կը սպասէի: Եւ խաղաղութիւն կը զգայի միայն, երբ տուն կը մտնէր»,– յուզուած կը պատմէ Մարիամը:
Հրամանատարին կինը զինուորական ամուսնուն պէս կը փորձէ նաեւ լաւատես ըլլալ. «Անգամ ամենավատ իրավիճակի մէջ, միեւնոյնն է, լաւատես էր Յովսէփը: Միշտ կ’ըսէր` Մարիամ լաւ պիտի ըլլայ, վաղը հաստատ աւելի լաւ օր պիտի ըլլայ, վաղն աւելի ապահով ու լաւ Հայաստան պիտի ունենանք: Կ’ըսէր` խաղաղութեան համար միշտ զէնքը ձեռքիդ պիտի պահես եւ ուժեղ ըլլաս»,–կը պատմէ Մարիամը:
Ի վերջոյ, ո՞րն է խաղաղութեան գինը` հարցուր 6-ամեայ Գեղամին. ան հրացանը ձեռքին, հօրմէ ժառանգած խաժ աչքերն առանց թարթելու «տը- տը- տը» կ’ընէ ու կը պատասխանէ` ես զինուոր պիտի դառնամ, ես պապայիս տեղն ալ պիտի կռուիմ, մենք թուրքին պէտք է յաղթենք, մենք ուժեղ ենք ...
1991-1994 թուականներու Արցախեան պատերազմին եւ Հայաստան-Ատրպէյճան սահմաններուն տեղի ունեցած ռազմական գործողութիւններուն ընթացքին, ինչպէս նաեւ 1994 թուականի մայիսեան անժամկէտ հրադադարէն ի վեր հայկական կողմն ունեցած է շուրջ 9700 զոհ: Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմին զոհուածները հարիւրէ աւելի են…