Ռուբեն Գյուլմիսարյան, Sputnik Արմենիա
Ամեն տարի Հայաստանի «խորհրդայնացման» օրը կոմունիստների սակավաթիվ խմբեր կարճ ժամանակով հավաքվում են Երևանի կենտրոնում գտնվող Շահումյանի արձանի մոտ։ Ծաղիկներ են դնում, նման առիթի համար պատեհ խոսքեր են ասում և խաղաղ բաժանվում են։
Այդպես կլիներ նաև այս տարի, սակայն որոշեցին միջամտել եվրաինտեգրատորները. ոչ թե նրանք, ովքեր հանդես են գալիս Եվրոպայի հետ հարաբերությունների զարգացման համար, այլ նրանք, ում աչքին ամենուր ռուսական, իսկ ավելի վաղ` խորհրդային «օկուպացիա» էր երևում։ Մի քանի տասնյակ մարդ, համապատասխան կարգախոսներով, որոշեցին «փակել» Շահումյանի արձանն ու Կարմիր բանակի ընկած մարտիկների հուշարձանը։ Փորձեցին, և, ինչպես ասում են, արժանի պատասխանը ստացան, ընդ որում երկու անգամ։
Հինգշաբթի հայկական ԶԼՄ–ներն ու սոցցանցերը մանրամասն նկարագրեցին երկու բախում, որոնք տեղի էին ունեցել, բացի հիշատակված արձանից, նաև Երևանում Ռուսաստանի դեսպանատան մոտ։
Այդ նույն քսան հոգին, որոնք իբրև եվրոպամետ տրամադրվածություն ունեն, անհասկանալի կարգախոսներով մոտեցել են ռուսական դիվանագիտական առաքելության շենքին, փորձել նոտա հղել, սակայն դիվանագետներից նրանց ոչ ոք չի մոտեցել։
Նրանց ուղեկցում էր ոստիկանական ջոկատը, որը քանակով գերազանցում էր ցուցարարներին և թույլ չտվեց մոտենալ դարպասներին։
Ավելին, «եվրոպացիներին» երկրորդ անգամ հետ մղեցին. ձախ կազմակերպությունների զայրացած ներկայացուցիչները ստիպեցին նրանց հետ քաշվել քիչ հեռու գտնվող Երևանի քաղաքապետարանի մոտ։ Այդքանով, ինչպես ասում են, միջադեպը հնարավոր կլիներ փակված համարել, եթե...
Այն, որ երրորդ հանրապետությունը մինչ օրս գոյություն ունի բացառապես Երկրորդի, այսինքն՝ խորհրդային Հայաստանի, դրա թողած մշակութային և նյութատեխնիկական հենքի շնորհիվ, այնքան ակնհայտ է, որ դրա հետ չեն վիճում անցյալի դեմ եռանդուն պայքարողները։
Գոնե այն պատճառով, որ 1991 թվականից մինչ օրս ոչինչ չի ստեղծվել կամ կառուցվել, հակառակը, շահագործվում էր և շարունակում է շահագործվել ԽՍՀՄ տարիներին ստեղծվածը, ինչին կարելի է վերաբերվել ցանկացած կերպ. սակայն փաստերը` համառ բան են։
Որպես նշում լուսանցքում. մի շարք երկրներում հայկական սփյուռքը նշում է նոյեմբերի 29-ը, որպես «ազգի վերածննդի օր»։ Այս տարի լուրջ միջոցառումներ անցկացվեցին, օրինակ, Արգենտինայում։ Սա հենց այնպես, զուտ որպես տեղեկույթ։
Իսկ նրանց, ովքեր ասում են, որ հարյուր տարի առաջ բոլշևիկները զինում էին Թուրքիան, որպեսզի նրա հետ միասին Հայաստանն օկուպացնեն, նույնիսկ պատասխանելու ցանկություն չկա, ասում է պատմաբան, գրող և լրագրող Արմեն Գասպարյանը:
Դա ուժեղ հարված էր ազգային ինքնասիրությանը, այդ մարդիկ արդյունքում գաղթեցին, և 1920-30 թվականներին նրանք ոչ միայն իրենց համախոհներին, այլև ազգին պետք է բացատրեին, թե ինչու այդպես ստացվեց։
Այն իրավիճակում, որում նրանք գտնվում էին, ելքը միակն էր. պատասխանատվությունն ուրիշների վրա բարդելը։ Բայց չէ՞ որ նույն Թուրքիայի կողմից հետապնդվող նպատակները անմիջական շարունակություն էր նույնիսկ ոչ թե 1915 թվականի Ցեղասպանության, այլ այն գործընթացի, որ սկսվել էր դեռ XIX դարում, իսկ 1915–ը դրա գագաթնակետը դարձավ։ Այդ իսկ պատճառով Հայաստանի այն իշխանության բոլոր սխալները (և արկածասիրությունը) ի օգուտ Թուրքիայի էին. նա էլ օգտվեց դրանցից։
Իհարկե, Դաշնակցական կառավարության հետ բոլշևիկները ուժեղ հակազդեցության մեջ էին, սակայն վերջինները բավարար ռեսուրսներ ունեին, այդ թվում և զինվորներ, Հայաստանը խորհրդայնացնելու համար, այն հերթական ցեղասպանության չմատնելու համար։
Արմեն Գասպարյանի ասածին կարելի է ավելացնել, որ Ռուսաստանը օրենսդրական մակարդակով 1995 թվականին, ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը. սա լրացում Խորհրդային Միության կողմից Ցեղասպանության փաստացի ճանաչմանը։