Արամ Գարեգինյան, Sputnik Արմենիա.
«Ես միասնական սենեդրիոններից ու ներքին վանքի բացահայտ մոնղոլներից մեկն եմ»… Օ'Հենրիի սիրահարները հավանաբար կհիշեն, թե ինչպես էր «վեհանձն խաբեբա» Ջեֆ Փիթերսը ձեռքերը տարածում հիվանդի անկողնու վրա և մոգական բուժում խոստանում։
Հեռուստացույցով կամ համացանցում նման «մոնղոլի» տեսնելիս շատերը սկսում են թերահավատությամբ նայել իսկական գիտնականներին. իբր ո՞ւմ են պետք նրանք, փտում են իրենց լաբորատորիաներում, ինչ-որ սրվակների հետ են «խաղում»:
Մենք հիմա չենք պատմի` ինչու է փորձը պետք գիտությանը։ Ավելի շուտ` տասնյակ ու հարյուրավոր փորձերը։ Դա բոլորին դեռ դպրոցից է հայտնի։ Հիշեցնենք միայն, որ յուրաքանչյուր փորձը ռեսուրս է։
Ու այստեղ հայ գիտնականները կարող են անհնարինը հնարավոր դարձնել։ Նրանք հաջողացնում են բավականին սահմանափակ ռեսուրսներով աշխատել և՛ ֆունդամենտալ, և՛ կիրառական գիտության ուղղությամբ։
Այդ հարցում առաջատարներից մեկը Ա. Մնջոյանի անվան նուրբ օրգանական քիմիայի գիտահետազոտական ինստիտուտն է։ Հայաստանում ու արտասահմանում արդեն վաղուց մարդկանց բուժում են այստեղ ստեղծված դեղորայքով։
Հեռու գնացող նախագծեր էլ կան։ Տարիներ շարունակ ինստիտուտում աշխատում են քաղցկեղի ու ՄԻԱՎ-ի դեմ պայքարելու միջոցների վրա։ Սակայն սրանք դեռ միայն մշակումներ են, դրանք պետք է տարիներով լաբորատոր ու կլինիկական անալիզ անցնեն։ Սակայն մի քանիսը լիովին պատրաստ են, և ինստիտուտն այդ դեղամիջոցները թողարկում է արտադրական ծավալներով։
Նման դեղերից մեկը գանգլերոնն է, որը վերացնում է մկանային կծկումները։ Մյուսը կապրոֆերն է, որը մակարդում է արյունը վերքի մակերեսին ու դադարեցնում է արնահոսությունը։ Այն հաճախ են կիրառում ատամնաբույժները, որպեսզի հիվանդը շատ արյուն չկորցնի։
Եվս մի դեղամիջոց է դիսցիլինը։ Այն իր հատկություններով միոռելաքսանտ է, այսինքն` օգտագործվում է մկանները թուլացնելու համար։ Վիրաբույժներն այս դեղամիջոցը ներարկում են հիվանդին վիրահատությունից առաջ։
«Մենք այդ դեղն արտահանում ենք Բելառուս ու Ուկրաինա», — ասում է Մնջոյանի ինստիտուտի տնօրեն, քիմիական գիտությունների թեկնածու Վիգեն Թոփուզյանը։ «Այնտեղ արդեն պատրաստի չափաբաժիններով լցնում են սրվակների մեջ»։
Նյարդերին ու մկաններին օգնելու համար ինստիտուտը տիոդին է արտադրում։ Դրանով բուժում են նյարդային ելուստների բորբոքումները։ Ժողովրդական լեզվով ասած` «մեջքը բռնվելու» ժամանակ։
«Այդ խնդիրը հիմնականում բնորոշ է տաքսու վարորդներն ու ընդհանրապես վարորդներին, հատկապես ամռանը, երբ մեջքը քրտնում է, իսկ մեքենայի լուսամուտները բացում են, որ շնչելու օդ լինի։ Հենց միջանցիկ քանի է լինում, վտանգն ի հայտ է գալիս»,- պարզաբանում է Թոփուզյանը։
Չորս դեղերից մեկը` դիցիլինը, նյութի տեսքով են թողարկում։ Այլ ընկերություններ են դրանից պատրաստի լուծույթներ սարքում։ Իսկ մնացած երեք դեղերն ընկերությունն ինքն է թողարկում. ակտիվ նյութ են սինթեզում, հաշվարկում են խտությունը լուծույթում, սրվակների մեջ են լցնում։
«Հիմա ուզում ենք հասկանալ` ինչպես գրանցվել Եվրասիական միության դեղամիջոցների ռեեստրում։ Այդ ժամանակ էլ ավելի հեշտ կլինի արտադրանքն արտահանել Ռուսաստան կամ Ղազախստան», — ասում է Թոփուզյանը։
Բայց գիտնականները ժամանակ չեն կորցնում։ Ինստիտուտն արդեն առաջարկում է գանգլերոնն ու տիոդինը ռուս մասնագետներին ու ռուսական ընկերություններին։ «Եթե պետք լինի, հարցում կուղարկենք Ռուսաստանում առանձին գրանցվելու համար, միայն թե ժամանակ չկորցնենք», — ասում է գիտնականը։
Ինստիտուտի ձեռքբերումները ներկայացվելու են Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի հիմնադրման 75-ամյակին նվիրված գիտաժողովի ու ցուցադրության ժամանակ։