Ռուբեն Գյուլմիսարյան, Sputnik Արմենիա
Արևմտյան կողմը բավականին տրամաբանորեն ու պրագմատիկ է պարզաբանում, թե ինչու Եվրոպան ու ԱՄՆ–ն չշտապեցին հրճվանքով դիմավորել «թավշյա հեղափոխության» փաստը։ Եթե պարզեցնենք եվրոպական ու ամերիկյան պաշտոնյաների ու դիվանագետների խոսքերը, ապա նրանց ասածը տեղավորվում է մի արտահայտության մեջ. «Աշխատեք, կտեսնենք` ինչ է ստացվում, կորոշենք»։
Հիմա ստիպված ենք աշխատել։
Հետո հնչեց Թուրքիային ուղղված Փաշինյանի ուղերձն այն մասին, որ Հայաստանը պատրաստ է առանց նախապայմաների կարգավորել հարաբերություններն արևմտյան հարևանի հետ։ Այդ արտահայտության մեջ առանձնապես ոչինչ չկա, դա Սերժ Սարգսյանի սկսած «ֆուտբոլային քաղաքականության» շարունակությունն է։ Հիմա կարևոր էր կրկնել Հայաստանի դիրքորոշումն ու ցույց տալ, որ Երևանի դիրքորոշման մեջ փոփոխություններ չեն եղել ու մենք հիմա էլ պատրաստ ենք կարգավորել հարաբերությունները։
Ի տարբերություն թուրքական լրատվամիջոցների ու առանձին անձանց, պաշտոնական Անկարան գրեթե չարձագանքեց հայկական իշխանության այդ ուղերձին` հաստատելով իր հայացքների հաստատուն լինելը։ Ճիշտ է` որոշ ժամանակ անց Բինալի Յըլդըրըմը՝ խորհրդարանի խոսնակը, այդ թեմայի շուրջ հետաքրքիր բան ասաց։
«Եթե Հայաստանը հրաժարվի մեր տարածքային ամբողջականության ու սահմանների վերաբերյալ իր սխալ դիրքորոշումից, եթե նա ուզենա նոր էջ բացել, մենք կկարողանանք փոխադարձ քայլեր անել», – այսպես է արտահայտվել Յըլդըրըմը։
Այստեղ երկու հետաքրքիր պահ կա. նախ աչքի է ընկնում այն, որ Արցախի մասին հիշատակում չկա: Թուրքիան միշտ այսպիսի դեպքերում հայտնում է իր դիրքորոշումը հակամարտության վերաբերյալ, իսկ այստեղ լռություն է։ Այնպես չէ, որ այդ թեման մի վայրկյանում դադարել է հետաքրքրել Անկարային, իհարկե՝ ոչ։ Պարզապես, հավանաբար Անկարան այդ առումով այլ մտավախություններ ունի, որոնք ստվերի տակ են թողնում արցախյան հիմնախնդիրը։
Բանն այն է, որ Երևանը երբեք ոչ մի նախագահի ու վարչապետի օրոք Թուրքիային ոչ մի տարածքային հավակնություն չի հայտնել։ Այդ պատճառով Յըլդըրըմի հայտարարությունը շատ տարօրինակ հնչեց, ու պետք էր ուղիղ կամ կողմնակի հայտարարությունների սպասել։
Երկար չսպասեցինք, կողմնակի պարզաբանում եղավ։ Թուրքական լրատվամիջոցներում սկսեցին կարծիքներ հնչել, որ Հայաստանի ներքաղաքական իրադարձությունները ղեկավարում է հզոր աշխարհասփյուռ հայությունը։ Դատողությունները ծանրակշիռ դարձնելու համար հղում էին անում թուրքական հատուկ ծառայություների աղբյուրներին, որպես կանոն՝ անանուն աղբյուրներին։
Թուրքերն սկսեցին այդ ամենից եզրակացություններ անել. քանի որ, թուրքական ԶԼՄ–ների պնդմամբ, նոր կառավարությունում լայնորեն ներկայացված են Արևմուտքի հիմնադրամների ու կազմակերպություններից ֆինանսավորած մարդիկ, ապա Երևանը, հնարավոր է, արևմտյան ազդեցության տակ ընկնի, իսկ դա նշանակում է, որ սփյուռքի ազդեցությունը Երևանի քաղաքականության վրա կուժեղանա։ Իսկ քանի որ, թուրքերի պատկերացմամբ, «հայկական սփյուռքը» կազմված է Թուրքիայի նկատմամբ «տարածքային հավակնություններից», ապա եզրակացություն է արվում, որ մոտ է այն օրը, երբ Երևանը հավակնություններ կներկայացնի «Մեծ Հայքի», կամ առնվազն՝ Արարատի նկատմամբ։
Այդ մտավախություններն, իհարկե, քրդական գործոնով են պայմանավորված. դա մի խնդիր է, որը թուրքերը չեն կարողանում լուծել։ Այդ գործոնը բարդացնում է նաև այն, որ Թուրքիայի հարաբերությունները ԱՄՆ–ի հետ ակնհայտորեն վատանում են, լուրեր են եկան, որ Վաշինգտոնն արդեն սկսել է պատժամիջոցներ կիրառել Անկարայի դեմ` կապված ամերիկյան կործանիչների հետ։ Ու ոչինչ, որ նախագահը դեռ պետք է ստորագրի համապատասխան հրամանը, սպառնալիքն արդեն իրական է։
Այդ համատեքստում՝ Անկարայում, հավանաբար, կարծում են, որ ԱՄՆ–ն կարող է օգտագործել հայկական գործոնը անսանձ Էրդողանին սանձահարելու համար: Ինչպես դա իրականում պետք է արի՝ անհնար է երևակայել. ռազմական ճանապարհով Հայաստանը չի կարող վերադարձնել իր հողերը, ԱՄՆ-ն էլ Թուրքիայի ուժը չի փորձի. ոչ մի հարցով ու երբեք։
Սակայն օսմանների հետնորդների մշտական վախերը ջրի երես են դուրս գալիս՝ նույնիսկ, երբ գիտեն «տարածքային հավանությունների» իրականություն դառնալու անհնարինությունը: Անկարան վախենում է միայն դրանք բարձրաձայնելու փաստից։ Քրդերից էլ են վախենում, թեև նրանք էլ ռազմական ճանապարհով չեն կարող ուզածին հասնել։ Այդպես լինում է, երբ մարդ աչքը դնում է ուրիշի բանին, ու թեև «ուրիշինը» յոթ կողպեքի տակ է, նա անհանգիստ է, մեկ էլ տեսար տերն եկավ ու ձեռքից առավ։
Ու այստեղ արդեն պարադոքսալ (միայն առաջին հայացքից) միտք է առաջանում. Չնայած ՆԱՏՕ–ի անդամ լինելուն ու, անկասկած, արևմտամետ ուղղվածությանը, Անկարային ավելի քան ձեռնտու է Հայաստանի ռուսամետ ուղղվածությունը։ Թուրքիան շատ ավելի հավեսով կընդունի այն, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ է համագործակցում, քան Արևմուտքի, նույնիսկ գիտակցելով, որ պրակտիկորեն այդ ուղղվածությունն անհնար է փոխել։
Սակայն այդ գիտակցությունը կորում է թուրքական հոգու խորքերում, երբ Հայաստանի կողմից «տարածքային հավակնությունների» թեկուզ և ցնորային ենթադրություն է առաջանում։ Ու որքա՜ն ուժեղ ազդեցություն ունեն այդ ենթադրությունները, որ Անկարայի պաշտոնյաները նույնիսկ մոռանում է արցախյան հիմնախնդրի թեման։