ԵՐԵՎԱՆ, 28 հունիսի — Sputnik. Թուրքիայում ապրող բազմաթիվ հայեր ծպտվում են թուրքական անունների և իսլամի տակ։ Նրանցից շատերը մնացել են Արևմտյան Հայաստանում, որտեղ ապրել են իրենց նախնիները։ Այդ մասին է Ավետիս Խաջյանի «Ծպտյալ ազգ» նոր գիրքը, որի մասին նա ինքը գրել է Irish Times–ում։ Հոդվածում հեղինակը գրում է.
«Վերջին տարիներին ամեն ինչ սկսել է փոխվել։ Թուրքական հասարակության մեջ հնչել են ձայներ, որոնք մարտահրավեր են նետել պաշտոնական պատմական դոգմային։ «Մենք բոլորս հայ ենք» բղավողները ոչ բոլորն են հայեր եղել։ Մի քանի տարի անց, երբ ես եղա Հրանտ Դինքի «Ակոս» թերթի խմբագրությունում, հարցրի, թե ինչպես է հնարավոր եղել նրա սպանությունից հետո մի քանի ժամում այդքան պաստառ տպել (եթե, իհարկե, լրջորեն չընդունել լուրերն այն մասին, որ այդ ամենն իշխանությունների բեմադրությունն է)։ Հայ լրագրողները պատասխանեցին` թուրքական տպարաններից մեկի տերն այդ ամենն արել է իր հաշվին»։
Այդ ցույցերը շրջադարձային պահ են դարձել։ Փոխվել է նաև հայերի նկատմամբ թուրքերի վերաբերմունքը, ինչպես նաև սփյուռքահայերի վերաբերմունքը Թուրքիայի և թուրքերի նկատմամբ։ Դա օգնել է երկխոսության համար կամուրջներ ստեղծել, եթե ոչ պաշտոնական, ապա գոնե հասարակական մակարդակում։
Այսքանը հայերի ու թուրքերի մասին։ Իսկ թրքացված հայե՞րը։ Նրանք և իրենց երեխաներն ապրել են թուրքական և քրդական ընտանիքներում, խառնվել են նրանց հետ, նրանց ստիպել են իսլամ ընդունել։ Նրանց կարելի՞ է հայ համարել։ Եվ ո՞վ կարող է դատել այդ մասին։
Այստեղ` թուրքական նահանգներում, հայերի համար ավելի հարմար է ապրել բազմաթիվ դիմակների տակ` ազգային և կրոնական։ Բնածին «ես»–ը և դրա վրա կուտակված շերտերը գոյակցում են միմյանց հետ` ինչպես սոխի շերտերը։
Այդպիսին է եղել Ադիմյանների հայկական ընտանիքը հարավարևելյան Թուրքիայից։ Երկրով մեկ ցրված ազգականների շարքում` ինչպես մեկ կաթիլը ծովում, կարելի է տեսնել Թուրքիայի բոլոր հնարավոր քաղաքական և կրոնական խմբերը։
Նրանց շարքում եղել են Հայ առաքելական եկեղեցու հավատացյալներ։ Եղել են նաև ասորական եկեղեցու հետևորդներ։ Իսկ նրանց ազգականները հավատացյալ սունիներ են։
Մեկ այլ ազգականը բարձրաստիճան պաշտոնյա է Ժողովուրդների ժողովրդավարության կուսակցությունում, որը պաշտպանում է ազգային փոքրամասնությունների շահերը (այն ներկայացնում է հայտնի Կարո Փայլանը)։ Այդ ընտանիքում կան նաև Էրդողանի կուսակցության հետնորդներ։ Եվ այդ ազգից է սերում նաև իշխանությունների ոխերիմ թշնամին` Քրդական բանվորական կուսակցությունից ապստամբը, որը մահացել է կանոնավոր բանակի հետ փոխհրաձգության ժամանակ։
Այստեղ տարբեր մարդիկ և լեզուներ կան։ Այս ցեղում խոսում են հայերեն, թուրքերեն, քրդերեն և այլ լեզուներով։
Արսենը (անունը փոխված է) պապ է ունեցել` Մինասը, որին փրկել է քուրդ Ռամազանը։ Արսենն ինձ տանում է ծանոթացնելու իր թոռան հետ։
Մենք զրուցում ենք այն մասին, թե ինչու հասարակության մեջ կա թաքնված ագրեսիա։ Եվ ահա թե ինչ է նա մտածում այդ մասին. Թուրքիան պահում է իր դիրքերը` զանգվածային կերպով արյուն թափելով։ Երեկ սպանելով հայերին, իսկ այսօր քրդերին` Թուրքիայի իշխանությունները ցանկանում են ցույց տալ, որ կարող են ուժի և վախի հիման վրա միավորել երկիրը։
Ահա թե ինչի մասին ինձ նախազգուշացրին շատ ծպտյալ հայեր, որոնց ես հանդիպեցի Արևմտյան Հայաստանի գյուղերում, որտեղ հիմա մարտեր են ընթանում քուրդ ապստամբների և թուրքական բանակի միջև։ Ես ուրախացա, որ Թուրքիայում հիմա կարելի է ազատ քննարկել ցեղասպանության և պատմության հարցերը։ Իսկ նրանք նախազգուշացրին ինձ այդ ամենը հալած յուղի տեղ չընդունել։
1908թ–ի օգոստոսին Մեհրադ Նորատունկյանը` մտավորականը Կոստանդնուպոլիսից, գրել է երիտթուրքերի լիբերալ բարեփոխումների վերաբերյալ տարակուսանքի մասին։
«Թեև վերջին 15 տարիների ընթացքում այդքան արյուն է թափվել, բայց ավելիից էինք վախենում։ Հեղված արյանը վարժվել էինք բնության օրենքի նման»։