ԵՐԵՎԱՆ, 24 ապրիլի — Sputnik. Իսպանական El Pais թերթն ապրիլի 24–ին հրապարակել է հատվածներ Թուրքիայում իր դիվանագետների արխիվային նամակագրությունից։
Մասնավորապես, Մադրիդի Ազգային արխիվում պահվում են տեղեկություններ Թուրքիայում քրիստոնյաների էթնիկ զտումների մասին։ Դրանք կազմել են Կոստանդնուպոլիսում Իսպանիայի հյուպատոս Խուլիան Մարիա դել Արոյոն և Երուսաղեմում հյուպատոս Անտոնիո դե լա Սյերվան։ Այդ հայտարարությունների հիման վրա Իսպանիայի իշխանությունները կարող են փաստաթուղթ նախապատրաստել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին։
Դեռ 1915թ–ի հունվարին դե լա Սյերվան հաղորդել է Մադրիդին.
«Իրադրությունն անհանգստացնում է տեղի քրիստոնյաներին։ Մահմեդականները հանդես են գալիս քրիստոնյաներին ոչնչացնելու կոչերով»։
1915թ–ի մայիսի 31–ին Օսմանյան կայսրության նախարարների խորհուրդը որոշում է ընդունել հայերին ունեցվածքից և տներից զրկելու մասին։ Ահա թե ինչ է գրել Դել Արոյոն Մադրիդում.
«Ես ուշադրություն եմ դարձրել երիտթուրքերի այլատյացության և ագրեսիայի վրա։ Նրանք հայտարարում են, որ ապրել իրավունք ունեն միայն իրենք։ Մնացած բոլորին պետք է ոչնչացնել։ Նրանք այդպես են վարվում հույների և հայերի հետ»։
1916թ–ի մարտին նա գրում է. «Հալածանքները շարունակվում են` չնայած բոլոր երկրների բողոքներին։ Կառավարությունն իրագործում է իր մտահաղացումը` ոչնչացնել Թուրքիայում բնակվող երկուսուկես միլիոն հայերին»։
Պահպանվել են նաև փաստաթղթեր Մադրիդի և Կոստանդնուպոլիսի միջև նամակագրությունից` Կոմիտասին փրկելու և նրան Վիեննա ուղարկելու մասին։ 1916թ–ի հունվարին իսպանացի դիվանագետը գրում է.
«Սկզբից Կոմիտասին տարել են Փոքր Ասիա, բայց ամերիկյան դեսպանատան ջանքերով նրան այդտեղից էլ տեղափոխեցին»։
Դել Արոյոն, որն անձամբ է ճանաչել Կոմիտասին, գործի է դրել իր բոլոր ծանոթությունները և կապերը, ինչով էլ օգնել է նրան փրկվել։
«Նրանք վախեցել են, որ Կոմիտասը կպատմի ճշմարտությունն այն մասին, թե ինչ տեղի է ունեցել։ Նման մարդկանց սովորաբար գերի են պահում», – ավելի ուշ գրել է նա։
Իսպանիայի կառավարությունը պաշտոնապես չի ճանաչել ցեղասպանությունը, թեև դա արել են ինքնավարությունների խորհրդարանները` Բալեարյան կղզիների, Կատալոնիայի, Նավարայի և Բասկոնիայի։
«Բայց Իսպանիան` որպես միջազգային ուժ, պետք է նաև բարոյական պատասխանատվություն ունենա։ Նա կարող է հետևել Գերմանիայի և Նիդեռլանդների խորհրդարանների օրինակին, որոնք ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը` չնայած Թուրքիայի սպառնալիքներին։ Եվ սպառնալիքները հօդս են ցնդել», – գրում է թերթը։
Հիշեցնենք, որ Հայոց ցեղասպանությունն արդեն ճանաչել են 25 երկրներ։